Я. М. Бядялов А. М. Аьайев с. Ж. Таьызадя

Zəif inkişaf etmiş ölkələrin dünya təsərrüfatında rolu. İqtisadi inkişafda başlıca dəyişiklik “inkişaf etmiş ölkələr-inkişaf etməkdə olan ölkər” sistemində münasibətlərin əvəz olunması xarakteri üzrə yüksəliş tendensiyasıdır (yəni haqqında söz gedən ölkələrdə). İqtisadi inkişafda, müasir dövrdə baş verən dəyişiklik-istehsal prosesinin vahid səviyyədə yüksəlməsi və mütəmadi olaraq onun milli iqtisadi bazaya keçidindən ibarətdir. Öz resursları üzərində nəzarət əvvəliki dövürə nisbətən möhkəmlənir. Zəif inkişaf etmiş ölkələrin iqtisadi inkişafının əhəmiyyətli cisgisi əhali artımının sabit tendensiyasını ötüb keçməsi halı ilə izah olunur. Son onillikdə bu qrup ölkələrin iqtisadi artım spesifikasına mahiyyətcə təsir edən başlıca daxili amil-demoqrafiya amilidir.Bu faktor bazar strukturuna,məşğulluğa,istehsala güclü təsir göstərir.

Texnoloji proseslər,bu qəbildan olan ölkələrdə təsərrüfat yüksəlişi imkanlarını əhəmyyətli dərəcədə genişləndirir.Lakin o, eyni zamanda “periferik” və ümumdunya məhsuldar qüvvələri arasında fərqləri dərinləşdirir,birincisinin sənayeləşdirilməsini çətinləşdirir.Periferiyaların sənayeləşdirilməsi vahid xarakterli olmadığı üçün milli-təsərrüfat komplekslərinin inteqrasiyasına gətirib çıxartmadı. Bundan əlavə, o,sahəvi disproporsiyaları gücləndirdi.İnkişaf etməkdə olan ölkələrin geridə qalması (bəzilərinin)dünya birliyini narahat edir.Belə ki,inkişaf etmiş ölkələr dəbundan əziyyət çəkir.Ona görə ki,zəif inkişaf etmiş ölkələrdə bazarların darlığı eksport imkanlarını azaldır.

“İmportun əvəzlənməsi”konsepsiyası özünü doğrultmadı. Birincisi,importu əvəz edən sahələr üçün bazarlar məhdud xarakter daşıyır.İilkin mərhələdə həyata keçirilən proteksionizm siyasəti ucuz xarici əmtəələr tərəfindən rəqabətin aradan qaldırılmasını təmin etdi.Üçüncüsü,işçi qüvvəsinə xərclər Asiya,Afrika və Latın Amerikasının bir çox ölkələrində nisbətən yüksəkdir.Özü də əmək məhsuldarlığı burada əlahiddə şəkildə aşağıdır.Dördüncüsü,aydın oldu ki,bu qrup ölkələrdən əmtəələrin xarici bazarlara girişi çox ciddi maneələrlə üzləşir,hətta onların əmtəəlıri yüksək rəqabət qabiliyyətli olduqları halda belə,qərb ölkələri bazarlara girişi mühasirəyə alırlar, istənilən yollarla ,”könüllü kvatolama” yolu da daxil olmaqla istədiklərinə nail olurlar.

Bazar iqtisadiyyatlı inkişaf etmiş ölkələr, o cümlədən maşınqayırma, yüngül sənaye kimi məhsul növlərinə proteksionizm (himayədarlıq) baryerləri qoyaraq, Asiya və Afrika ölkələrində istehsal olunmuş və tamamilə rəqabətqabiliyyətli vəziyyətdə olan toxuculuq və ayaqqabı məhsullarına da maneə törətmişlər. Ayrı-ayrı Afrika-Asiya ölkələri xammalın iri istehsalçılarıdırlar. Lakin bu istehsal, bir qayda olaraq, dar ixtisaslaşma ilə xarakterizə olunur. Xammalın yarımfabrikat bazasına qədər emalı hələlik bu ölkələrdə aşağı səviyyədə qalır. Əsas emal sahələri inkişaf etmiş ölkələrin ərazisində yerləşir.

Enerji daşçıyıcıların çatışmaması üzündən zəif inkişaf etmiş ölkələrin eneri importundan asılılığı artır. Həmçinin, bütün həyati əhəmiyyətli məhsullar qrupu üzrə zəif inkişaf etmiş ölkələrin xarici bazardan asılılığı güclənmişdir. Bu ondan irəli gəlir ki, müharibədən sonrakı dövürdə zəif inkişaf etmiş ölkələr özləri xammal və ərzaq qrupu üzrə eksportlu mövqelərini inkişaf etmiş ölkələrə uduzdular. Beləliklə, dünya ticarətində zəif inkişaf etmiş ölkələrin iştirakının aktivləşdirilməsinin əsas, vacib vəzifələri aşağıdakı istiqamətlər üzrə olmalıdır:

• 
  emal sənayesinin məhsullarının eksportunun payını yüksəltməklə ticarətin strukturunun diversifikasiyası;
  
• 
  “Yeni beynəlxalq iqtisadi qaydalar” konsepsiyasında qeyd olunan beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin yenidən qurulması üzrə tədbirlərin reallaşdırılmasının intensivləşdirilməsinin həyata keçirilməsi;
  
• 
  zəif inkişaf etmiş ölkələrdə istehsalın ərazi strukturunun diversifikasiyası;
  
• 
  hər şeydən əvvəl, regional əsaslarla, bu qrup ölkələrin özlərinin arasında olan əlaqələrin səmərələşdirilməsi.
  

Dünya birliyi BMT-nin fəaliyyət sistemi ilə dünya ticarətində zəif inkişaf etmiş ölkələr üçün daha yaxşı rejimi yaratmaq məqsədilə preferensial(yəni, imtiyazlı, üstun) şəraitin yaradılmasına çalışırlar.