Я. М. Бядялов А. М. Аьайев с. Ж. Таьызадя

Çin Xalq Respublikası və onun dünya təsərrüfatında rolu.

ÇXR-nın iqtisadiyyatının xarakteristikası. ÇXR 9,6 mln km ərazidə yerləşir ki, bu da təxminən bütün Avropanın sahəsinə bərabərdir. Müasir dövrdə dünya əhalisinin 22 %-i (13 mlrd nəfər), ÜDM –un isə 3 %-i ÇXR-nın payına düşür. 1970-ci illərdən başlayaraq ÇXR-in inkişafı geniş miqyaslı iqtisadi resursların aparılması kursu və açıq xarici iqtisadi siyasətllə bağlıdır.

1981-90-cı illər ərzində ÜDM-un artımı 9 % təşkil etmişdir (bu dövrdə inkişaf etmiş dövlətlər qrupunda bu göstərici 2 %, Avropa ölkələrində inkişafda olan iqtisadiyyatla 2 % təşkil edib). 1991-97-ci illərdə ÜDM 89 %-ə yüksələrək (5,7 trln.yuan və ya 700 mlrd ABŞ dolları),orta illik artım tempi 11,8 % təşkil etmişdir.

Müasir dövrdə ÇXR elektroenergetika və polad istehsalı üzrə dünyada 1-ci üçlüyə daxildir. Lakin adambaşına düşən göstəricilərin vəziyyətinə görə isə ÇXR dünya təsərrüfatında başqa cür görünür.Belə ki, 1998-ci ildə ÜDM-un ölçüsünə görə ÇXR dünyada 100 yeri tuturdu.

ÇXR-də iqtisadiyyatın reformlaşdırılmasının əsası ÜKP MK-nın III Plenumunda (XI çağırış 1978-ci il) qoyuldu. Bu zaman üzün sürən üç mərhələli plan nəzərdə tutulurdu ki, bu da XX I əsrin ortalarına kimi hesablanmışdır.

I mərhələdə 1990-cı ilədək ümümi sənaye məhsulu və kənd təsərrüfatı məhsulunun istehsalının ikiqat artırılmasını və ölkənin ərzaq və geyimlə təmin etmək probleminin həll edilməsini nəzərdə tuturdu.

II mərhələdə (1991-2000 illər) ÜDM-un üç qat artırılması planlaşdırılırdı ki, bu da cəmiyyətin orta firavanlığını təmin etməli idi.

III mərhələ (2050-ci ilə qədər) orta inkişaf etmiş ölkələrin dünya səviyyəsində ÜMM-a nail olmağı və xalq təsərrüfatının kompleks modernləşdirilməsinin əsasən başa çatdırılmasını nəzərdə tuturdu.

ÇXR-in müasir iqtisadi səviyyəsini xarakterizə edərkən qeyd etmək lazımdır ki, ÇXR göründüyündən daha qüdrətlidir.

Çində hələ də kompleks mürəkkəb problemlər qalmaqdadır.Bu problemlərə: məhsuldar qüvvələrin zəif inkişafı, hələ də inkişaf etməmiş və kasıb rayonların böyük sayda olması,bəzi rayonların qapalılığı, kənd əhalisinin üstün təşkili (950mln.nəfər), kiçik istehsalın yüksək xüsusi çəkisi,əhalinin aşağı həyat səviyyəsində olması (50 %-i kasıblıq həddində yaşayır) kimi problemlər aiddir.Xüsüsilə texniki inkişaf səviyyəsinə görə Çin iqtisadiyyatı çox geridə qalmışdır.ÇXR-nin sənayesinin bir hissəsi və ya bütövlükdə mexanikləşdirilmiş istehsalla xarakterizə olunur (inkişaf etmiş sənaye ölkələri iki pillə yüxarıda dururlar –avtomatlaşdırılmış və kompleks avtomatlaşdırılmış istehsalla).

Geridə qalmağın səbəblərini mütəxəssislər obyektiv və subyektiv faktorlarla,inkişafın spesifik xarakterini şərtləndirməklə izah edirlər.Onların arasında qədim Çinin zəif inkişaf səviyyəsi,yarımfeodal və qapalı iqtisadiyyatı,əhalinin praktiki olaraq savadsızlığı,həmçinin 50-ci illərin dağıdıcı iqtisadi siyasəti kimi faktorlar mövcuddur ki,indiyə qədər onun nəticələrinin əks-sədası qalmaqdadır.Bundan başqa,əlahiddə yüksək artım tempi sonrakı inkişaf üçün problemlər yaradır.1994-cü ildən iqtisadi siyasətin əsas vəzifəsi “çox qızmış iqtisadiyyatla” mübarizədən ibarətdir.