Я. М. Бядялов А. М. Аьайев с. Ж. Таьызадя

9. Yaponiyanın iqtisadi inkişaf modeli
Yaponiyanın iqtisadiyyatının yüksək sürətlə inkişafı onun özünəməxsus təsərrüfatçılıq mexanizminə malik olması ilə xarakterizə edilir.

Xüsusi sahibkarlıq quruluşunun əlamətləri onunla xarakterizə edilir ki,başqa ölkələrdən fərqli olaraq Yaponiyanın sosial quruluşu müasir sənayenin ikili xarakteri ilə səciyyələnir.

Emal sənayesində əsas yeri xırda və orta sahibkarlar tutur. Kiçik kompaniyaların əsasında kapital təmərküzləşməsi və iri birliklərin yaranması baş verir.

İqtisadi quruluşun əsas cəhəti – firmaların üfüqi qruplaşmaları ilə xarakterizə edilir. Belə qruplaşmalar işgüzar münasibətlərin bütün sistemində öz əksini tapa bilir. Bu qruplaşmalar iki növ və yaxud səviyyədə baş verir:

Birinci – kapitalların və şəxsi nüfuzun qovuşması – çulğalaşmasına əsaslanır.

Kompaniyalar və müəssisələr arasındakı ən çox yayılmış əlaqə şaquli deyil, üfüqi əlaqələrdir.

İri kompaniyalar birliyinin üfüqi inteqrasiyası maliyyə qrupları yaradılmasına səbəb olur. Onlar da iri banklar, ticarət və sənaye kampaniyaları tərəfindən idarə edilirlər.

İqtisadi inkişafın Yaponiya modelinə xarakterik cəhətlərdən biri də ondan ibarətdir ki, milli ənənələrdən istifadə edilir. Yaponiya üçün uzun iş müddəti xarakterikdir. Kişilər həftədə orta hesabla 57,7 saat işləyir.

Yaponiyanın iqtisadi modelinin xarakterik cəhətlərindən biri də ondan ibarətdir ki, ümumi problemlərin həllində dövlət aparatı ilə iri kompaniyaların mövqeyi eyni olur, üst-üstə düşür.

Dövlət bölməsi çox olmadığına görə ümumdövlət planlaşdırması əsasən xüsusi firmaların fəaliyyətinin tənzimlənməsinə yönəldilir.

Ümumdövlət planı sistemi beş qrupdan (bölmədən) ibarətdir: İqtisadi və sosial inkişaf planı; torpağın inkişafı və istifadə edilməsi planı; mədsuldar qüvvələrin səmərəli yerləşdirilməsi; sahə planları; ümumdövlət mənafeyi bölməsi; regional planlar.
10. Fransanın makroiqtisadi inkişaf modeli
İkinci dünya müharibəsindən sonra Fransa iqtisadiyyatı 50-ci illərin əvvəllərinə xeyli miqdarda bərpa edilə bilmişdir. 1948-ci ildə Fransaya “Marşal planı”na əsasən 1,13 mlrd. dollar köməklik edilmişdir. 1954-cü ildən isə ölkənin iqtisadiyyatında yüksəliş dövrü başlamışdır. 1958-ci illərdə kömür sənayesinin 97%-i, qaz hasilatının 95%-i, aviasiya sənayesi və elektrik enerjisi hasilatının 80%-i, avtomaşın sənayesinin 40%-dən çoxu dövlətin əlində olmuşdur.

1946-cı ildə dövlətin iqtisadiyyata təsiri metodu kimi xüsusi orqan olan “planlaşdırma üzrə baş komisarlıq orqanı” yaradılmışdır.

- Birinci planın (1947-1953) əsas vəzifəsi iqtisadiyyatın modernləşməsi və bərpa edilməsi; - İkinci planda (1954-1957) əsas məqsəd xüsusi firmaların rəqabət qabiliyyətini möhkəmlətmək; - üçüncü planda (1958-1961) əsas məqsəd himayədarlıqdan açıq iqtisadiyyata keçmək olmuşdur;

1971-1975-ci illəri əhatə edən 6-cı planda beynəlxalq miqyaslı milli kompaniyalar yaradılması və yığım normaların artırılması əsas götürülürdü. 1976-1980-cı illərdə sənayenin yeni istiqamət götürməsi siyasəti elan edilmişdir.Fransada həyata keçirilən iqtisadi siyasətin əsas fərqləndirici cəhətləri ondan ibarət idi ki, burada qiymətlər üzərində, qiymətli kağızlar buraxılmasında, kredit fəaliyyətində və s. ciddi nəzarət vardır.

Fransanın iqtisadi sistemi Almaniya modelinə çox yaxındır. Burada da iqtisadiyyatın sosial təmayüllü modeli xarakterikdir. Əsas mərkəzdə “rifah dövləti” dayanir. İqtisadiyyatda dövlətin rolu yüksək olduğuna görə çox vaxt bu sistemi Etatistik model adlandırırlar. Fransada ÜDM-un 54%-nin yenidən bölgüsü dövlət tərəfindən həyata keçirilir. Bütün işçilərin 24%-i dövlət bölməsində fəaliyyət göstərir.

Dövlət maliyyəsində sosial təminat sistemi böyük bir çəkiyə malikdir. Dövlət müəssisələrində işləyənlər ixtisar edilmirlər, 50-55 yaşında pensiyaya çıxırlar, pensiyanın həcmi əmək haqqından artıqdır. ÜDM-un 30%-ə qədəri (400 mlrd. dollardan artıq) sosial tələbata xərclənir. Sosial təminat ilk növbədə vergi ödəyənlər hesabına həyata keçirilir. Ona görə də vergilər artırılır. Son vaxtlar məşğulluğun azalması, iqtisadi artım sürətinin zəifləməsi, pensiyaçıların sayının və əhalinin sosial gəlirləri səviyyəsinin artması məsələləri belə bir qənaət yarada bilir ki, Fransanın “sosial bazar” sistemi müəyyən problemlərlə rastlaşa bilər. Almaniyada olduğu kimi Fansada da xüsusi bölmənin inkişafına o qədər də stimul yaradılmır. Milli kapital daha münasib vergi səviyyəsi və dəyişkən elastiki əmək bazarı olan ölkələrə axıdılmağa üstünlük verir.