Zamonaviy tabiiyot bilmilari konsepsiyalari Leksiyalar kursi mundarija

Globallashtirish – XXI asr muammosi

Keyingi yillardagi eng ko‘p ishlatiladigan so‘z globallashtirishdir. Bu nima degani? Bizning bunga munosabatimiz qanday? Nima uchun ko‘pchilik mamlakatlar yoshlari bunga qarshi chiqishmoqda? Demak, globallashtirish – bu zamonaviy, asosan kompyuter texnologiyalari negizida umum jahon moliya – informatsion makonini jadallik bilan shakllantirishdir. Butun jahon televideniyesi, milliy iqtisodiyotni yo‘q qilib tashlaydigan “moliyaviy bo‘ronlar”, internet, virtual faol voqelik – bular kuchli ta’sirot uyg‘otadigan iboralardir, xolos. Ular masalaning tashqi alomatlarinigina ifodalab, yangi texnologiyalarning insoniyatga ta’sirini to‘sib qo‘ymasliklari kerak. Asosiysi – mehnat predmetining o‘zgarishidir. Inson tabiatni o‘zgartirib inson bo‘ldi. Informatsion texnologiyalar endi jonsiz buyumlarni o‘zgartirishni emas, balki – tirik ongni jamoa va individual ongni o‘zgartirishni eng ko‘p foyda keltiradigan biznesga aylantirdi.

Bunday inqilobning oqibatlarini biz hali to‘lasincha anglab yetkanimiz yo‘q. Marketingdan farqli ravishda PR (Publik relations) texnologiya, tovarni kishilar qiziqishiga qarab emas, balki teskarisi, ya’ni kishilarni tovarga moslashtiradi. Bu bilan bog‘liq bo‘lgan xavflardan biri – kishining o‘zining dasturlanishidir. Begona kishining ongini shakllantirishda biz muqarrar ravishda o‘z ongimizni ham o‘zgartiramiz. Hatto kimnidir nimagadir ishontirganimizda, bizning o‘zimiz ham shunga ishonamiz, bu vaqtda haqiqiylik yo‘qoladi.

Globallashtirish natijasida vujudga kelgan boshqa muammolarni ham ko‘rib chiqaylik. Informatsion texnologiyalar rivojlanishining asosiy resurlarini o‘zgartiradi. Bu endi ishlab chiqarishlari mavjud bo‘lgan makon emas, balki harakatchan mablag‘lar va yuksak aql-idrokdir. Bugungi kunda hududni samarali o‘zlashtirish, uning mablag‘lari va intellektini musodara qilishdan iborat. Bunda rivojlangan davlatlarning taraqiyoti o‘zlashtiriluvchilarning inqirozi hisobidan bo‘lib, inqiroz ko‘lami rivojlangan davlat yutug‘idan katta bo‘ladi. Raqobat buzilib bormoqda. Yagona dunyo bozorida global monopoliyalar vujudga kelmoqdaki, ularga davlatlar tomonidan ham, xalqaro byurokratiya tomonidan ham deyarli ta’sir o‘tkazib bo‘lmay qoldi. Shunday megatexnologiyalar ham paydo bo‘lmoqdaki, ulardan foydalanish ishlab chiquvchi bilan raqobat qilish imkonini bermaydi. Misol uchun, tarmoqli kompyuterlar loyihasi va Yevropadagi hamma telefon aloqalarini ONLAYN rejimida tahlil qilish.

Natijada, pullar o‘z mohiyatini yo‘qotmoqda: raqobatlik endi ko‘proq sotib olish mumkin bo‘lmagan texnologiyalar bilan aniqlanmoqda. Texnologiyalar ahamiyatining oshishi teng huquqli raqobatni buzadi, chunki ular pullar kabi tez harakatchan emas. Asosiy to‘siq - maorif va farovonlikdir. O‘qimagan kishi texnologiyadan foydalana olmaydi, kambag‘al jamiyat esa yetarlicha o‘qimishli kishilarni ushlab tura olmaydi.

Globallashtirish – hammaning gullab-yashnashi uchun yo‘l emasligi, faqat kuchli davlatlarning yanada baquvvat bo‘lishi, kuchsiz davlatlarning yanada kuchsizlanishi ekanligi ma’lum bo‘ldi. Bu globallashtirishga qarshi avj olgan norozilikning sabablaridan biridir. Keyingi vaqtlarda xalqaro iqtisodiy forumlarda, faqatgina uchinchi dunyo mamlakatlari rahbarlarining iqtisodiy fikrlar yo‘nalishini globallashtirish shiorlaridan boshqa tomonga burushga harakat qilishlari tasodifiy emas, chunki bu mamlakat yoshlari, ko‘pgina fuqarolari globallashtirishga qarshi chiqishmoqda.

Inson tabiatni o‘zgartirishdan o‘zini unga moslashtirishga o‘tmoqda. Texnologik bozor endi nafaqat ishlab chiqarish munosabatlarini, balki insoniyatning qiyofasini ham o‘zgartirmoqda.