Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академияси

 

Belgi turlari 

XIX asrdagi belgilar sistemasiga bag`ishlangan falsafiy asarlar orasida CH. S. 

Pirsning  asari  alohida  ajralib  turadi.  Semiotikaning  asoschisi  sanaluvchi  CH. 

Morrisning  CH.  S.  Pirs  qarashlariga  tayanishi  ham  bejiz  emas.  Garchi  F,  de 

Sossyurning  "Umumiy  lingvistika  kursi"  asarida  CH.  S.  Pirs  asarlariga  ishora 

sezilmasa ham, ammo bu ikki olimning belgilar haqidagi qarashlarida bir-biriga juda 

o`xshashlik  bor.  SHuning  uchum  ham  R.O.  YAkobson  "Ikki  olimning  (Sossyur  va 

Pirsning A. N.) belgilar sistemasini o`rganishdagi harakatida qandaydir genetik aloqa 

bormi  yoki,  fikriy  munofiqlikni  uchratamizmi,  degan  masalani  hal  qilish  juda 

qiziqarli bo`lar edi", - degan edi. 

CH. Pirs belgilarni birinchi marotaba tasnif qiladi. U belgilarni tasnif qilishda 

---

 

16 

belgining  moddiy  tomoni  (ifodalovchi)  bilan  ma`no  tomoni  bo`lgan  ifodalanmish 

o`rtasidagi  farqlanishga  asoslanadi.  Ana  shu  belgi  asosida  CH.  Pirs  belgilarii  uch 

katta gruppaga ajratadi. 

1.  Sanam  belgilar.  Bunday  belgilarda  ifodalovchi  ma`lum  darajada 

ifodalanmish bilan o`xshashlikka ega bo`ladi: (Masalan, hayvonlarning tasvir belgisi 

sifatida aks ettirilishi).   

2.  Indeks-belgilar.  Bunday  belgilarda  ifodalovchi  ifodalanmish  bilan  sabab-

natija  yoki  boshqa  munosabat  (yaqinlik,  makon  va  zamondagi  bog`liqlik  va 

boshqalar) orqali bog`lanadi. Masalan, tugun olovning indeks belgisi sanaladi. 

3. Simvol-belgilar. Bunday belgilarda ifodalovchi bilan ifodalanmish o`rtasida 

shartli,  konventsional,  motivlanmagan  munosabat  mavjud  bo`ladi.  Bu  munosabat 

erkin va ma`lum qoida asosida vujudga keladi. 

Lingvistik belgilar simvol-belgilarga mansubdir.