Zokirjon saidboboyev

asarlar bir-biridan tavsifi va maqsadi jihatidan o 'zaro keskinfarq qiladi", - deb yozgan¹.

1937-yilda mashhur fransuz olimi Mark Blok zining G.K.Darbi boshchiligidagi ingliz olimlarining kitobiga (An Historical Geography of England before A.D. 1800. Edited by Henry Clifford Darby.-Cambridge.: University Press. 1936.) bergan taqrizida: „Bizning luat „Tarixiy geografiya" kitobi va uning mazmuniga oid to 'liq tasawumi berish uchun hali mukammal emas", — deb ta'kidlagan².

Shrolar davri adabiyotlarida hatto tarixiy geografiya fanining mavjudligi trisidagi fikrlar rad etib kelindi. P.G.Saar tarixiy geografiyaning rganish ob'ekti yqligini va faqatgina tabiiy-tarixiy geografiyagina mavjud blib, u geografik muhitning zgarish tarixini rganadi, deb ta'kidlaydi³.

Ammo V.K.Yatsunskiy mazkur fanning maqsad va vazifalari haqida tgan asrning 40-50-yillarida qator tadqiqotlar chop etib, tarixiy geografiyaning prinsipial qonun-qoidalarini batafsil tahlil etgan⁴. Ularda tarixiy geografiya .tarixiy fan sifatida tmish geograilyasi va tabiiy-tarixiy geografiyasini rganadi, degan fikrlar ilgari surilgan. V.K.Yatsunskiyning bu mulohazalariga qarshi fikr bildirgan LAGoldenberg tarixchilar tabiiy-tarixiy geografiya muammolarini rganishga tayyor emasliklarini bildirdi⁵. LAGoldenberg tarixiy geografiyadan tabiiy-tarixiy geografiyani ajratgan holda uni shunday ta'riflaydi: „ Tarixiy geografiya - tarixiy fan bo 'lib, o 'tmish xalqlaming tarixiy-iqtisodiy (aholi va xjalik)

¹ Gilbert. What is Historical geography? //"Scottish Geographical Magazine", 1932, N°3.

² Annales cThistoire economique et sociale. 1937, Mars, N°44.

³ Caap n.L Hctohhhkh h MeToabi HCTopHiecKoro HccnefloBaHHH. - Bajcy., 1930.

⁴ HuyncKuu B.K. IlpeflMeT h 3afla™ hctophmcckoh reorpacpHH //"HcropHK-MapKCHCT" 1941, Ns5; shu muallif: HcropHHecKaa reorpacJjHH KaK HayMHaa flHCHHn^HHa//"Bonpocbi reorpacpHH". 1950, Ne20; shu muallif: Hctophh reorpacpHMecKHX 3HaHHH h HCTopHHecKan reorpacpHH CCCP. - M., 1953;

⁵ fojideHfepe JI.A. O npeflMere HcropHHecKOH reorpacpHH// H3B. BTO. 1971, Ns 6.

9

hamda siyosiy-tarixiy geografiyasini tarixiy-geografik muhit bilan bolab rganadi"¹. Bir tomondan L.A.Goldenberg mazkur ta'rifiga tarixiy etnik geografiyani kiritmagan. Bu esa notridir.

tgan asrning 70-yillarida tarixiy geografiyaga baishlangan asarda mazkur fan tabiiy, aholi, xjalik (tarixiy-iqtisodiy) va siyosiy-tarixiy geografiyaga blinishi, tabiat va inson rtasidagi muosabatlar, tabiiy shart-sharoitning jamiyat taraqqiyotiga ta'siri, tabiat in'omlaridan insonning foydalanishi kabi masalalar rganilishi mumkinligi ilgari surilgan². Bunday katta hajmdagi ishlarni ilmiy tadqiq etish uchun awalo tarix, qolaversa, geografiya fanidan yaxshigina boxabar blish zarur.

Bir guruh olimlar esa geografik kashfiyot va sayohatlar tarixini geografiya tarixigagina emas, tarixiy geografiyaga ham qshib rganish zarurligini uqtirishadi³.

Yuqoridagilardan kelib chiqib shuni ta'kidlash rinliki, tarixiy geografiya haqidagi ilmiy qarashlar xilma-xildir. Tarixiy-geografik muammolarni hal etishda esa hamon ikkita ynalish — tarix va geografiya mavjud. Tarixiy geografiya bu fanlarning. tutash chegarasida blib, tarixga ham, geografiyaga ham oid deyish mumkin.