Zokirjon saidboboyev

VBOB.

RTA OSIYO XONLIKLARINING XVIII ASR

IKKINCHI YARMI-XIX ASR BIRINCHI YARMIDAGI

TARIXIY GEOGRAFIYASI

1. rta Osiyo xonliklarining siyosiy tarixiga tavsif

Buxoro taxtiga manit uruidan blgan Muhammad Rahim otaliq tirgan (1753 yil)dan keyin ham feodal tarqoqlik tugamadi. Xiva xoni zini mustaqil deb e'lon qildi. XVIII asr boshlarida zbeklarning ming uru boshhqlari Qqon xonligini tashkil etdilar. Shahrisabz, Hisor, Badaxshon hokimlari Buxoro amiriga bysunmay qydilar. Faqat amir Shomurod davrida (1785-1800 yillar) hokimiyat bir muncha mustahkamlandi. Amir Nasrullo davrida (1826-1860 yillar) amirlik hududiga Amudaryo bylari, janubi^jsharqida Surxondaryogacha blgan yerlar, Marv va Balx kirar edi. 1842 yili Qqon xonligi ham qisqa muddatda zabt etildi.

1512-yih Xiva xonligiga zbeklar xoni Elbarsxon tomonidan asos solingan edi. Xonlikning poytaxti dastlab Vazir, keyinchalik Urganch va Xiva blgan. Buxoro amirhgi tomonidan bir necha bor bosib olingan Xiva xonligi XVIII asr rtalarida yana mustaqillikni qlga kiritdi. 1763 yilgi taxt uchun davom etgan kurashlardan sng zbek urularidan blgan qo 'nirot inoqlari taxtni egalladilar. Muhammad Rahimxon I davrida (1806-1825 yillar) Xiva xonligi tla birlashtirildi, qshni mayda bekliklar, Orol byi qabilalari qshib olindi.

Qqon xonligiga ming uruidan chiqqan Shohruhbiy 1710 yili asos solgan blib, Norbtabiy davrida (1769-1800 yillar) Chust, Namangan, Xjand bekliklari bysundirildi. Olimxon davrida (1800-1809 yillar) Toshkent, Chimkent, Sayram bekliklari bosib olindi. Muhammad Alixon (1822-1842 yillar) 1826 yih

137

xitoylarga qarshi qzolon ktargan Sharqiy Turkiston aholisiga yordam berib, Oqsuv, Qoshar, Yorkent va Xtan viloyatlarini qlga kiritdi.

1842 yili Qqonga bostirib kelgan Buxoro amiri Nasrullo Muhammad Alixon va uning qarindoshlarini qatl ettirdi. Shundan keyin Qqon xonligida taxt uchun kurashlar boshlandi. 1845 yili taxtga tirgan Xudoyorxon ruslar bostirib kelgandan keyin, ular bilan bitim tuzib, Rossiya vassaliga aylandi. Bunga qarshi Farona vodiysi aholisi qzolon ktardi. 1876 yili chor Rossiyasi harbiylari qzolonni bostirdilar va bahonada Qqon xonligi tugatilib, Turkiston general-gubernatorligiga qshib yuborildi.