8. İRİDİum peyk rabitə sistemi

8. İRİDİUM peyk rabitə sistemi
İRİDİUM PRS-i Motorola firması tərəfindən yaradılmış qlobal personal radiorabitə sistemidir. Bu sistem inkişaf etmiş və etibarlı rabitə şəbəkələri olmayan rayonlarda, gəmilərdə və təyyarələrdə, ekstremal şəraitlərdə rabitəni təmin etmək üçün istifadə olunur. Rabitə infrastrukturunun inkişaf etdiyi rayonlarda isə İRİDİUM PRS mövcud yerüstü rabitə sistemlərini tamamlayır. İRİDİUM sistemi istifadəçi terminalının kiçikliyi ilə fərqlənir.

İRİDİUM PRS aşağıdakı növ rabitə xidmətlərini təklif edir:

- daşınan radiotelefonlar vasitəsi ilə telefon rabitəsi;

- faks məlumatlarının mübadiləsi;

- elektron poçt;

- abonentin olduğu yerin təyin olunması və bu informasiyanın ötürülməsi.

İRİDİUM PRS-i fərqləndirən əsas cəhətlər peykarası rabitə kanalından istifadə olunması və PR-lərdə siqnalların mürəkkəb çevrilməsinin həyata keçirilməsidir. Bu sistem vasitəsi ilə abonentlər arasında əlaqə yerüstü rabitə sistemlərindən istifadə etmədən də yradıla bilər. Lakin sistemin yerüstü rabitə şəbəkələrindən asılılığını aradan qaldırmaq üçün kifayət qədər bahalı və mürəkkəb YSP-lərdən istifadə etmək lazım gəlir.

İRİDİUM PRS-də rabitənin təşkil olunması prinsipi mobil rabitədə olduğu kimidir. Lakin burada sonuncudan fərqli olaraq, baza stansiyaları (YSP-lər) stasionar vəziyyətdə deyil, orbit üzrə hərəkət edirlər.

İRİDİUM PRS-in strukturu şək.16- da göstərilmişdir.

Şək.16.
Sistem 3 seqmentdən ibarətdir:

- kosmik seqment;

- yerüstü stasionar stansiyalar (YSS) seqmenti;

- abonent terminalları (AT) seqmenti.

Kosmik seqment 66 YSP-dən ibarətdir. Orbitlərin hündürlüyü 780 km təşkil edir (aşağı hündürlüklü orbit). Peyklər hər birində 11 YSP olmaqla 6 orbit üzrə bərabər paylaşdırılıb. Qonşu orbit müstəviləri arasındakı bucaq 31,6 dərəcə, birinci və altıncı orbit müstəvisi arasındakı bucaq isə 22 dərəcə təşkil edir. YSP-lərin belə paylanması qlobal radiorabitəni təşkil etməyə imkan yaradır. Hər bir YSP-nin çəkisi 450 kq-dır və tərkibində 3 PR var. Bu PR-lər istifadəçi (abonent) kanalnın, idarəetmə kanlnın və peyklərarası kanalın reallaşdırılması üçün istifadə olunur. Hər bir YSP-nin tərkibində 3 komplekt antenna var (PR-lərə uyğun olaraq): əsas kanal antennaları, idarəedici kanal antennaları və peyklərarası kanal antennaları. Əsas kanal antennaları abonentlərlə rabitə yaratmaq üçün istifadə olunur. Hər bir YSP diametri 4000 km olan zonanı rabitə ilə təmin edə bilər. İdarəedici kanal antennaları sistemi idərətemə mərkəzi (SİM) və şlüz stansiyaları (ŞS) ilə rabitə yaratmaq üçündür. Hər bir YSP eyni zamanda 4 ŞS ilə rabitə yarada bilər. Peyklərarası kanal antennaları YSP-lər arasında rabitə yaradılması üçün istifadə olunur. Hər bir YSP də dörd ədəd belə antenna quraşdırılmışdır. Onlardan ikisi uzununa, ikisi isə eninə yerləşən müstəvidə rabitə yarada bilər.

Peyklərarası rabitə kanalından istifadə olunması İRİDİUM sisteminə bir sıra üstünlüklər verir:

- sistem ŞS-lərdən asılı olmur;

- peyklər bir biri ilə rabitə yaradaraq ən yaxın ŞS vasitəsi ilə yerüstü lokal şəbəkə ilə əlaqə yarada bilərlər;

- hər hansı bir ŞS ilə rabitə yaradılması müəyyən səbəblər üzündən mümkün olmadıqda, digər rabitə marşrutundan istifadə etmək mümkün olur;

- kosmik seqmentə daxil olan bütün YSP-ləri, yalnız bir peyklə rabitə yaratmaqla idərə etmək olur.

YSS seqmenti iki hissədən ibarətdir: sistemi idərətemə mərkəzləri (SİM) və şlüz stansiyaları (ŞS).

SİM-lərin həll etdiyi əsas məsələ YSP-lərin iş qabiliyyətinin təmin olunması və qiymətləndirilməsidir. SİM- in tərkibinə radiogörünüş zonasında olan peykləri izləyən parobolik antenna daxildir. SİM-lə YSP arsında radiorabitə idarəetmə kanalı vasitəsi ilə yaradılır və mübadilə olunan informasiyanın tərkibində beşə qədər telemetrik məlumat və komanda olur. İdarəetmə komandaları lazımi YSP-yə və ya ŞS-ə peyklərarsı rabitə kanalı vasitəsi ilə istiqamətlənə bilər. İRİDİUM PRS-də minimum iki SİM-dən istifadə olunmalıdır. Bunun səbəbi, «enən» peyklərlə radiorabitənin kəsildiyi anda, «qalxan» peyklərlə radiorabitənin yaradılması zərurətidir. İRİDİUM sistemində etibarlılığın artırılması məqsədi ilə müxtəlif kontinentlərdə yerləşdirilmiş 10-a yaxın SİM-lərdən istifadə olunur. SİM-lərin belə paylaşdırılması yerüstü idərə stansiyalarının qəzası zamanı, peyklərarası rabitə kanallarının bir neçəsinin sıradan çıxması zamanı, YSP-nin öz işçi orbitindən çıxdığı zaman və s. PRS-in iş qabiliyyətinin saxlanılmasını təmin edir.

ŞS vasitəsi ilə sistemin YSP-ləri milli, reqional və yerli telefon şəbəkələri ilə rabitə yarada bilir. ŞS-in tərkibində YSP ilə telefon kanalını birləşdirən birləşdirmə kontrolleri daxilidir. ŞS-in həll etdiyi məsələlərə abonentlərə müxtəlif xidmətlərin göstərilməsi, abonent terminalının klaviaturası vasitəsi ilə verilən funksiyaları yerinə yetirmək aiddir. Sonuncunu yerinə yetirmək üçün, hər bir ŞS-də abonentlər haqqında verilənlər bazası olmalıdır.

Abonent ternminalları öz xarakteristikalarına görə 4 qrupa bölünür:

1. 
   mobil AT;
   
2. 
   qidalandırıcı günəş batareyalı telefon budkası;
   
3. 
   ixtisaslaşdırılmış aviasiya və dəniz istifadəçi terminalları;
   
4. 
   əlifba- rəqəmli radioçağırış qurğuları.
   

İRİDİUM PRS-in AT-lərində kompüter və faks-aparatlarını qoşmaq üçün portlar da nəzərdə tutulmuşdur. AT radiogörünüş zonasında olan YSP-lərdən biri ilə rabitə yaratmaq üçün istifadə olunur.

AT-YSP və YSP-AT istiqamətlərində radiorabitə 1616- 1626,5 MHs tezlik diapazonunda yaradılır. YSS- YSP arasında radiorabitə 19,4- 19,6 GHs, YSP- YSS arasında radiorabitə isə 29,1- 29,3 GHs tezlik diapazonlarında yaradılır. YSP-YSP rabitə xəttində isə 23,18-23,38 GHs tezliklərdən istifadə olunur. Bu rabitə xəttlərində həm kanalların zaman üzrə bölünməsindən həm də tezlik üzrə bölünməsindən istifadə olunur.

AT-YSP (YSP-AT) rabitə xəttində eni 42 kHs olmaqla 250 kanaldan istifadə olunur. AT-lərin aşağıdakı xarakteristikaları var:

- ötürülmə sürəti: danışıq siqnalları – 4,8 Kbit/s, verilənlər- 2,4 Kbit/s;

- şüalandırma gücü: 0,6 Vt;

- antennanın tipi: oxvari (8 sm);

- çəkisi: 650 q.