Ajrimlarning neyrofiziologik va fiziologik oqibatlari

Ajrimlarning neyrofiziologik va fiziologik oqibatlari
O’zbekiston Milliy Universiteti Jizzax filiali Po‘latova Setora
Annotatsiya. Oilaviy ajrimlar turli sabablarga ko‘ra yuzaga kelgani holda, ajralish ham turli oqibatlarni keltirib chiqaradi. Mazkur tesiz oilaviy ajrimlar natijasida yuzaga keladigan oqibatlar, jumladan, ajrimning ijtimoiy-psixologik hamda farzandlar uchun oqibatlari, jamiyat uchun oqibatlari yoritib berilgan. Shuningdek, mavzu yuzasidan milliy tajriba bilan birga jahon tajribasi ham keltirib o‘tilgan
Kalit so‘zlar: ajralish, turmush o‘rtoq, to‘liq bo‘lmagan oilalar, stress, iqtisodiy qiyinchiliklar, Ruhiy salomatlik, ajralishning ijtimoiy oqibatlari.
Kirish
Avvalambor har bir oilaning o'ziga xos va mos muammolari mavjud bo'lib, bu muammolarni oiladagi shirin tashvishlar deb ataymiz. Mana shu shirin tashvishlarni g'am-g'ussali tashvishlarga aylantirishimiz biz va shu xonadon a'zolarning o'ziga bog'liq bo'lgan muammolaridir.Ajralish neyrofiziologik va fiziologik faoliyatga sezilarli ta'sir ko'rsatishi mumkinligini ko'rsatadigan ko'plab tadqiqotlar mavjud. Bu erda mumkin bo'lgan oqibatlarning ba'zilari:
1. Stressga javob: Ajralish tananing stressga javobini keltirib chiqarishi mumkin, bu stress bilan bog'liq bo'lgan kortizol darajasining oshishiga olib keladi. Surunkali stress turli fiziologik tizimlarga, jumladan, yurak-qon tomir, immun va endokrin tizimlarga zararli ta'sir ko'rsatishi mumkin.
2. Ruhiy salomatlik: Ajralish ruhiy tushkunlik, tashvish va giyohvand moddalarni suiiste'mol qilish kabi ruhiy salomatlik buzilishi xavfining oshishi bilan bog'liq. Ushbu ruhiy salomatlik muammolari miya funktsiyasi va neyrofiziologik jarayonlarga chuqur ta'sir ko'rsatishi mumkin.
3. Immun tizimining funktsiyasi: ajralish bilan bog'liq surunkali stress immunitet tizimini zaiflashtirishi mumkin, bu esa odamlarni infektsiyalar va kasalliklarga ko'proq moyil qiladi. Bu ham umumiy salomatlik va farovonlikka salbiy ta'sir ko'rsatishi mumkin.
4. Yurak-qon tomir salomatligi: Tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, ajrashgan odamlarda yuqori qon bosimi, yurak xastaligi va insult kabi yurak-qon tomir muammolari rivojlanish xavfi yuqori bo'lishi mumkin. Bu muammolar surunkali stress va ajralish bilan bog'liq hissiy tartibsizliklar bilan bog'liq bo'lishi mumkin.
5. Miya tuzilishi va funktsiyasi: Ajralishning stressi va hissiy g'alayonlari miya tuzilishi va funktsiyasidagi o'zgarishlarga olib kelishi mumkin. Tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, surunkali stress miyaning ba'zi hududlari, jumladan, hissiy tartibga solish va xotirada ishtirok etadigan prefrontal korteks va hipokampusning hajmi va faoliyatiga ta'sir qilishi mumkin.
6. Uyquning buzilishi: Ajralish uyqu tartibini buzishi mumkin, bu esa uyqusizlik va uyqu buzilishi kabi muammolarga olib keladi. Yomon uyqu neyrofiziologik jarayonlarga, jumladan, kognitiv funktsiyaga, kayfiyatga va umumiy salomatlikka katta ta'sir ko'rsatishi mumkin. Shuni ta'kidlash kerakki, ajralishning neyrofiziologik va fiziologik faoliyatga ta'siri har bir kishi orasida keng farq qilishi mumkin va ajralishning tabiati, mavjud qo'llab-quvvatlash tizimi va individual kurash strategiyalari kabi omillarga bog'liq bo'lishi mumkin. Ajralish paytida va undan keyin professional yordam va yordam izlash ushbu mumkin bo'lgan oqibatlarni boshqarish va yumshatishda hal qiluvchi ahamiyatga ega bo'lishi mumkin.
Ajralish hozirgi zamon insoniylik jamiyatining eng muhim ijtimoiy muammolaridan biri hisoblanadi. Shuning uchun chet elda ham, O'zbekistonda ham ajralish muammosini o'rganishga keng ilmiy jamoatchilik e'tibori qaratib kelinmoqda. Bu muammoni turli soha mutaxassislari: yuristlar, sotsiologlar, psixologlar, iqtisodchilar va boshqa fan sohalari mutaxassislari o'rganmoqdalar. Ularning e'tibori bu hodisa sabablari, omillari, motivlarini o'rganish, ularni bartaraf etish, ajralishlarning salbiy asoratlarini kamaytirish masalalariga qaratilgan. Chunki oilalarning buzilishi tufayli nafaqat shu ajralishgan er-xotin va ularning farzandlari, balki jamiyat ham ko'p zarar ko'radi. Ajralishlar ko'plab noxush hodisalar: noto'liq oilalar sonining ortishi , bolalar va o'smirlar o'rtasida qonunbuzarlikning ko'payishi, pedagogik nazoratsiz qolgan bolalar soning ortishi, yolg'izlik, sobiq er-xotinlar va qarindoshlar orasidagi munosabatlarning yomonlashuvi kabilarning yuzaga kelishiga sabab bo'ladi.
Ayrimlar agar oilada farzandlar bo'lmasa bu fojiadan qutulishdir, er-xotinlarning o'zaro munosabatlari maqsadga muvofiq ravishda shakllanmayotgan bo'lsa, ularda o'zaro tushunish, o'zaro hurmat, bir-birlariga nisbatan emotsional yaqinlik, mehr-oqibat bo'lmasa, oila o'z funksiyalarini bajarmayotgan bo'lsa, bunday juftlar ajralib ketgani ma'qul deb hisoblaydilar. Ajralishlarning o'ziga xos ijtimoiy-psixologik va etnopsixologik xususiyatlari mavjuddir. Bu xususiyatlar oilalarning buzilishiga olib keladigan sabablar, ularning amalga oshish jarayoni, oqibatlari, ajralishgacha va undan keyingi davrlardagi er-xotinlarning ahvoli kabilarda ifodalanadi. Shunday xususiyatlardan biri ajralish niyatini bildirib rasmiy tashkilotlarga murojaat qiluvchi ajralish tashabbuskori kim ekanligida namoyon bo'ladi. Sharq oilalarida, ayniqsa o'zbek (qishloqlarda) oilalarida ajralish tashabbuskori ko'proq erkaklar bo'ladilar va aksincha, Yevropa xalqlari oilalarida, yosh oilalarda va urbanizatsiyalashuv darajasi yuqori bo'lgan shahar oilalarida ajralish tashabbuskori ko'proq ayollar bo'ladi. Ajralish muammosi zamonaviy oiladagi munosabatlar turining o'zgarishi bilan chambarchas bog'liq: yangi oilaviy modellar bu munosabatlarni buzishning o'ziga xos shakllarini keltirib chiqaradi. Ajralish birdaniga sodir bo'lmaydi. U, qoida tariqasida, oilada keskin yoki ziddiyatli munosabatlar davridan oldin keladi. Ajralish oilaviy munosabatlardan qoniqish darajasini aks ettiradi. Ajralishdan oldin o'ylash va umidsizlik vaqti. Bu davr og'riq va umidsizlik, g'azab va qo'rquv, qarama-qarshi his-tuyg'ular va harakatlar, tez -tez zarba, bo'shliq hissi va betartiblik bilan kechadi. Kognitiv-xulq-atvor darajasida mavjud vaziyatni inkor etish, jismoniy va hissiy chekinish xarakterlidir. Hamma narsani yana yaxshi his qilish, sevgini qaytarish, do'stlar, oila a'zolari, cherkovdan yordam olish uchun urinishlar qilinmoqda. Ushbu bosqichda terapevt har ikkala sherik uchun nikoh terapiyasini, ajralish terapiyasini yoki guruh terapiyasining bir turini taklif qilishi mumkin. Qonuniy ajralish - munosabatlardagi tanaffusni rasmiy ravishda rasmiylashtirish. Bu bosqich nafaqat sud ishlarini yuritish bilan, balki sheriklarning oilaviy munosabatlarida ko'p sonli shaxslarning ishtiroki bilan bog'liq. Emotsional darajada, turmush o'rtog'i yoki ulardan birida ruhiy tushkunlik, izolyatsiya va xatti -harakatlar tortishuvlar, o'z joniga qasd qilish urinishlari, tahdidlar va muzokaralar istagi bilan kechishi mumkin. Terapevtik aralashuv butun oila uchun ham, har bir inson uchun ham foydali bo'lishi mumkin. Ajralish paytida va qonuniy nizolar paytida, tashlab ketilgan turmush o 'rtog'i o'zini rahm-shafqat, nochorlik, umidsizlik va g'azabni boshdan kechiradi. O'z vaqtida advokat yoki vositachining maslahati, u ham ijtimoiy ishchi bo'lishi mumkin, oilaga mulkiy va ijtimoiy huquqlarini (imtiyozlarini) saqlab qolishga yordam beradi. Ajralishning bu bosqichida bolalar ayniqsa psixologik yordamga muhtoj.
Xulosa ma’lumki ajrimlarning soni yildan yilga ko’piyib ketdi o'zbek oilalarida ajralishlar miqdori boshqa millatlar, masalan rus oilalarinikiga qaraganda ikki marta kam. Ajralishlar ko’plab salbiy hodisalarga olib kelishi mumkin ajralishlarning salbiy asoratlari o'zbek oilalarida boshqa millatlar oilalaridagiga nisbatan kuchliroq ifodalanadi.
Adabiyotlar ro'yxati
1. Oilani o'rganish psixodiagnostika metodikalari. Tuzuvchilar: N.A.Sog'inov, F.G'.Habibullaev. -T.,: 1996. -38 b.
2 www.kitob.uz
3. www.ziyonet.uz