Apiaceae (zireliller) tuqimlasi tuwisi turleri nomenklaturasi analiz usillari ha’m u’yreniw qag’iydalari

APIACEAE (ZIRELILLER) TUQIMLASI TUWISI TURLERI NOMENKLATURASI ANALIZ USILLARI HA’M U’YRENIW QAG’IYDALARI.

Apiaceae(Zireliler) TUQIMLASI

• Apiaceae(Zireliler) yamasa Sayabangulliler tuqimlasi – eki tuqim palleliler yamasa magnoliya siyaqlilar klassina tiyisli o’simlikler shañaraģi. Tiykarinan bir jilliq yaki ko’p jilliq ot o’simliklerden ibarat. Tropik ham Subtropik mamleketleketlerde o’setug’in ayirim turleri puta o’simlik.

Paqali tiykarinan tik òsedi. Ko’pshiliginiñ japraqlari quramali bolip, turli darejede qirqilg’an boladi. Gu’lleri mayda, aq, ko’gimtir sari yamasa ashiq qizil reñli boladi. Ko’binese quramali sayaban siyaqli topgullerge jiynalg’an. Sayabani apiwayi yamasa quramali boladi.

• Paqali tiykarinan tik òsedi. Ko’pshiliginiñ japraqlari quramali bolip, turli darejede qirqilg’an boladi. Gu’lleri mayda, aq, ko’gimtir sari yamasa ashiq qizil reñli boladi. Ko’binese quramali sayaban siyaqli topgullerge jiynalg’an. Sayabani apiwayi yamasa quramali boladi.

Uzinliģi 1m ge jetedi. Har bir sayabanda bir neshewden gu’l ornalasqan boladi. Pisken miywesi 2ge ajiratilip ketedi, miywebandinde asilip turatuģin g’ozasha miywelerden ibarat. Tiykarinan Jer juziniñ qurg’aq aymaqlarinda tarqalg’an bolip esaplanadi. 300 ge jaqin turkim,

• Uzinliģi 1m ge jetedi. Har bir sayabanda bir neshewden gu’l ornalasqan boladi. Pisken miywesi 2ge ajiratilip ketedi, miywebandinde asilip turatuģin g’ozasha miywelerden ibarat. Tiykarinan Jer juziniñ qurg’aq aymaqlarinda tarqalg’an bolip esaplanadi. 300 ge jaqin turkim,

3000 nan artiq turi bar. O’zbekistanda 69 turkimi ham 198 turi ushirasadi. Zirelilerdiñ ayirim turleri (mas, zire, kashnish, geshir, sumbil, shivit, gewrek, arpabadiyan, alkor ham tag’i basqalar) quraminda (ko’binshe miywe ham japirag’inda)har turdegi efir maylar bolg’anlig’i ushin olardan ayyemde

• 3000 nan artiq turi bar. O’zbekistanda 69 turkimi ham 198 turi ushirasadi. Zirelilerdiñ ayirim turleri (mas, zire, kashnish, geshir, sumbil, shivit, gewrek, arpabadiyan, alkor ham tag’i basqalar) quraminda (ko’binshe miywe ham japirag’inda)har turdegi efir maylar bolg’anlig’i ushin olardan ayyemde

zamanlardan paydalanip kelingen. Meditsinada, parfyumeriyada ham aziq-awqat sanaatlarinda da qollaniladi. Ayirim turleri za’ha’rli boladi, ayirimlari eginler arasinda jabayi ot halinda o’sedi. Miyweleri qurg’aq ashiq turine kiredi ham quraminda mayda, qara tuximlari bar.

• zamanlardan paydalanip kelingen. Meditsinada, parfyumeriyada ham aziq-awqat sanaatlarinda da qollaniladi. Ayirim turleri za’ha’rli boladi, ayirimlari eginler arasinda jabayi ot halinda o’sedi. Miyweleri qurg’aq ashiq turine kiredi ham quraminda mayda, qara tuximlari bar.

Arpabadiyan-Anetum graveolens

Bul butin dunya boylap kelip shiqqan 440 nasilden ham 3500 den artiq turlerden ibarat. Tropik ham sho’l aymaqlarinda, soniñ menen Avstraliyada kemirek ushiraydi.

Kashnish(Karyandir)- Coriandrum sativum

Kashnish Sayabangulliler tuqimlasina tiyisli bolip, 1 jilliq ot o’simlik. Boyi 30-70sm. ge jetedi. Paqali cilindr siyaqli mayda qirli japirag’i. Ushqi bo’limi shaqalang’an. Gulleri apiwayi, qinli, tamir aldi japiraqlari uzin baldaqli.

Hazirgi kunde zireliler tuqiasiniñ keñ tarqalģan wakilleri: Doucus Karota- Geshir. Bul Evropada ham Qubla-Batis Aziyada payda bolg’an 2 jilliq o’simlik bolip esaplanadi. Sabzawat retinde qollaniladi. Apium qoblorenlari- selder. Bul orta jer teñizi ushin tan bolg’an o’simlik. Oniñ tamiri ushin keñ jetilistirilgen.

Geshir- Daukus Karota Sayabangulliler Apiaceae tuqimlasina tiyisli bolip. Boyi 40-60sm ge jetetug’in sabzawat retinde qollanilatuģin ot o’simlik esaplanadi. Oniñ quraminda 1.1% azotli zatlar, 0.2% may, 9.2% uglevodlar, 25mlg% karotin, Vitamin A, E, B, PP.

Cicuta Virosa- Zaharli Veh. Balentligi 50-150sm bolg’an ko’p jilliq ot o’simlik. Tamirpaqali qisqa, qaliñ, vertikal, kondeleñ bo’lekler menen o’z aldina kameralarg’a bo’lingen. Butkil juzesi menen aq, shunirsiyaqli, qaliñ tamirlari 0,5sm ge shekem egilgen.