Azrbaycan respublikasi thsil naziRLİYİ universiteti jurnaliSTİka fakültsi bakalavir pillsiNİn II kurs tlbsi
Yüklə 130,65 Kb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- KAFEDRA MÜDİRİ: ELMİ RHBR: Giriş
- I fYsil kinçi Haqqında
- II FYsil kinçinin açdığı diskusiyalar vY mahiyYti
- MÜNDR İ CAT: 1.GİRİŞ.......................................................................................2 2. I fYsil. kinçi Haqq ı
- 4.NYticY......................................................................................15
|
AZRBAYCAN RESPUBLİKASI THSİL NAZİRLİYİ ..... UNİVERSİTETİ JURNALİSTİKA FAKÜLTSİ BAKALAVIR PİLLSİNİN II KURS TLBSİ ..... MTBUAT TARİXİ FYnnindYn “ kinçinin açdığı diskusiyalar vY onların mahiyyYti” mövzusunda KURS İŞİ KAFEDRA MÜDİRİ: ELMİ RHBR: Giriş MYtbuat cYmiyyYt hYyatının mühüm bir hissYsidir. CYmiyyYtin bütün üzvlYrinin informasiyaya ehtiyacı vardır. Bu ehtiyacda mYtbuat tYrYfindYn ödYnilir. AzYrbaycanda milli mYtbuatın yaranması keşmYmeşli olmuşdur. O dövrün mübariz insanları milli mYtbuat yaranmasına çYtindY olsa nail olmuşdur. AzYrbaycanda mYtbuat yaranana qYdYr AzYrbaycan xalqının iqtisadi, siyasi vY mYdYni hYyatı ilY bağlı mYlumatlar TiflisdY çıxan rus dilli qYzetlYrdY Yks olunurdu. Bu qYzetlYr siyahısına “Tifliskiye vedmosti”, ”Zakafkazski vestnik”, ”Novoye obozreniye” vY başqa qYzetlYr aiddir. Bu qYzetlYrdY daha çox AzYrbaycanın YdYbi hYyatına dair mYlumatlar öz Yksini tapmışdır. Qafqazda çıxan ilk rus dilli qYzet “Tifliskiye vedomoste” olmuşdur. 1832-ci ildY AzYrbaycan dilindY dY buraxılmışdır. QYzetin AzYrbaycan dilindY adı “Tiflis Yxbarı” idi. İlk milli mYtbuat isY kinçi olmuşdur. Bu qYzetdYn sonra “KYşkül” vY “Ziya” qYzetlYri işıq üzü görür. 1870-ci ildYn 1888-ci ilYdYk Qafqazda çıxan 56 mYtbuat orqanından 3-ü AzYrbaycan dilindY idi. AzYrbaycanda çıxan ilk rus qYzeti “Bakinski listok” hesab olunur. 1871-ci il martın 19-da çapdan çıxır. Ikinci rus dilli qYzet isY “Bakinskie izvestiya”dır. Bu qYzet quberniya idarYsinin rYsmi orqanı idi. KYşkül qYzeti bağlandıqdan sonra TiflisdY AzYrbaycan dilindY qYzet çıxarmağa cYhd göstYrmişlYr lakin müYyyYn sYbYblYrdYn nail olmamışlar. Bunlardan M.Şahtaxtinskinin 1896-cı ildY AzYrbaycan dilindY “Tiflis” adlı, Kamal ÜnsizadY isY 1900-cü ildY “Danıs” adlı qYzet çıxarmaq istYmişlYr lakin baş tutmamışdır. AzYrbaycanın ilk gündYlik qYzeti “ŞYrqi-Rus”dur. O YvvYllYr hYftYdY 3 dYfY buraxılırdı. QYzet 1903-dY nYşrY başlasa da 1904-cü ildYn gündYlik fYaliyyYtY göstYrir. AzYrbaycanda uşaq mYtbuatıda tYşYkkül tapmışdır. Bunlardan 1911-ci il noyabrın 29da Bakıda “MYktYb” adlı yeni bir uşaq jurnalı nYşrY başlayır. Sonra isY 1921-ci ildY nYşrY başlayan “Maarif” vY “Qırmızı günYş”, 1923-cü ildY isY “GYnc pioner”, 1927-ci ildY “Pioner” jurnalları, “AzYrbaycan pioneri”adlı qYzet yeni nYslin tYrbiyYsindY mühüm rol oynamışdır. Müasir mYtbuat:İlk qYzet 1989-cu ildY AzYrbaycan qYzeti yaradıldı. MüstYqil mYtbuatın ilk qaranquşu hesab edilYn “Azadlıq” qYzeti 1989-cu il 4 dekabrda işıq üzü görür. QYzetY tanınmış jurnalist NYcYf NYcYfov rYhbYrlik edib. Hazırda ölkYdY 4500-Y yaxın mYtbuat orqanı qeydiyyatdan keçib.
AzYrbaycan tarixindY Yn şYrYfli tarixi günlYrdYn biridY kinçinin yYni ilk milli mYtbuatın yarandığı gündür. XIX Ysrin axırlarında Zaqafqaziya mYdYni mYrkYzi hesab olunan TiflisdY milli teatrın vY milli mYtbuatın yaranması AzYrbaycanda da mYtbuat vY teatr yaratmağa hYvYs oyatdı. AzYrbaycanda milli mYtbuatın yaranmasına Ysas maneY kimi feodal mütlYqiyyYti vY orta Ysr geriliyi olmuşdur. Buna görY dY MYrkYzi Rusiya qeberniyalarına nisbYtYn AzYrbaycanda mütYrYqqi inkişaf gec gedirdi. AzYrbaycanda feodal münasibYtlYro vY patriarxal qalıqlar güclü olsada Çarizmin mütYmlYkY siyasYti bu yolda Ysas maneY idi. AzYrbaycan mYtbuatının bünövrYsi sayılan kinçi yaradıcısı HYsYnbYy ZYrdabi olmuşdur. HYsYnbYy MYlikov ZYrdabi: Şirvanın ZYrdab kYndindY anadan olmuşdur. ZYrdabi orta tYhsilini Şamaxı vY TiflisdY almışdır. Dünya görüşü Moskva universitetindY oxuduğu zamanda Timrzayev, Meçnikov, Pisarevin tYsiri altında formalaşmışdır. Ç.Darvinin cahansümul tYkamül nYzYriyyYsini dYrindYn mYnimsYyir vY bir müddYt sonra qızğın tYbliğatcılarından biri kimi çıxış edir. AzYrbaycanlı petrovistlYr elm vY maarifi yaymaq üçün gili şYkildY tYçkil etdiklYri Smoladeyiy dYrnYyinin ZYrdabini özünY mYnYvi rYhbYr seçmYsi ona olan ehtiramdan irYli gYlir. ZYrdabi xalqa fayda verYn hYr bir işY ümidlY girişirdi. O, çox vYzifYlYrdY çalışmış. HYmçinin bütün faydalı işlYrdY yaxından iştirak etmişdir. MYsYlYn: AzYrbaycanda peşYkYr teatrın yaranmasında, Bakı real mYktYbindY müYllimlik, camaat arasında könüllü vYkillik vY Rus mYtbuatı ilY YmYkdaşlıq. ZYrdabi özü mYtbuat haqqında yazdığı “Rusiyada YvvYlinci türk qYzeti” mYqalYsindY qeyd edir “HYr kYsi çağırıram, gYlmYyir, göstYrirYm, görmYyir, deyirYm, qanmayır. Axırda gördüm ki, onları haraylayıb çağırmaqdan, onlara demYkdYn başqa bir qeyri Ylac yoxdur. Olmaz ki, mYnim sözümü eşidYnlYrdYn heç bir qanan olmasın! NecY ki, bir bulağın suyunun altına nY qYdYr bYrk daş qoysan, bir neçY ildYn sonra o su tökülmYkdYn o bYrk daş mürur ilY Yriyib deşilir, habelY söz dY, YlYlxüsus, doğru söz mürur ilY qanmazın başını deşib onun beyninY YsYr edYr... BelYdY qYzet çıxarmaqdan savayı bir qeyri Ylac yoxdur.” Bu sözlYrdY bir neçY mYna var: maarifçilik mYslYki, mübarizY Yzmi, xalqa mYhYbbYt, birdY Yn Ysası vY mühümi “doğru söz” ”doğruluq” eşqidir. ZYrdabiyY görY jurnalistika mYtbuat dedikdY hYr cür mYtbuat yox mYhz YmYkçi xalqa, onun tarixi mYnafeyinY,tYrYqqisinY xidmYt etmYlidir. MYtbuat hYmçinin ictimai zülmY, haqsızlığa vY rYzalYtY qarşı çevrilmYlidir. ZYrdabi bu ideyaları kinçidY reallaşdırmağa çalışmışdır. kinçinin digYr aparıcı qüvvYlYri bir çox başqa mYsYlYlYr kimi demokratik mYtbuatın sYciyyYsi, AzYrbaycanca qYzetin vYziflYri, mövzu dairYsi vY s. haqqında görüşlYri ilY dY AxundzadY ilY tam hYmrYy, hYmfikir idilYr. QYzetdY “xarici siyasYt işlYri” haqqında, “ölkYnin intizamı, millYt vY mYmlYkYtin faydaları” haqqında “daxili xYbYrlYr vY hadisYlYr” haqqında, öz xeyrini güdYn “ümYra vY mYnsYb sahiblYri” haqqında, eyni zamanda “YsarYtdYn qYtiyyYn qorxmayıb, igilik göstYrYn”, “millYt vY ölkY qarşısında vYzifYsinY YmYl edYn” “dövlYt xadimlYri, alimlYr, şairlYr, filosoflar, ordu sYrkYrdYlYri haqqında yazmağı vacib bilYn AxundzadYnin şagirdlYri kimi onlar, mYsYlYn, bu fikirdY idilYrki, qYzet vY jurnal oxumaq nYinki insanı dünyadan xYbYrdar edir, öz dilini öyrYdir, “hYr vilayYtin qYzeti” nYninki gYrYk “o vilayYtin aynası olsun” qYzet nYinki “dYrviş kimi nağıl deyY bilmYz, onun borcudur işlYrin yaxşı vY yamanlığını ayna kimi xalqa göstYrsin ta xalq kimi bYdindYn xYbYrdar olub, onun Ylacının dalınca olsun”. Bu prinsipY tYcrübYdY Yn YvvYl kinçi özü YmYl etmişdir. O Ysl mYnada xalqa işlYrin yaxşı vY yamanlığını göstYrYn, ictimai hYyatın aynası olan, daha artıq desYk tYkcY cYmiyyYtdYki nöqsan vY bYlaları tYsvir etmYklY kifayYtlYnmYyib, eyni zamanda onların Ylacı haqqında da düşünYn, yazan, mYslYhYt verYn bir qYzet idi. Sözsüz ki, döru sözY düşmYn olan belY ictimai quruluşda belY bir qYzet nYşr etmYk asan iş deyildi. ZYrdabi dY buna asan nail olmamışdır. ZYrdabi kinçini nYşr etdirmYk üçün icazYni üçillik ağır vY gYrgin işdYn sonra ala bilir. Sonralar ZYrdabi bunu yanıqlı-yanıqlı xatırlayaraq yazır “BYs qYzeti necY çıxardım? Pul yox, yazıçı yoldaş yox, çapxana yox, hürufat yox, YmYlY yox, bir-iki yüzdYn artıq oxuyan da olmayacaq. DövlYt tYrYfindYn izin almaq da ki, bir böyük bYladır”. ZYrdabi tYkcY icazY almaqda çYtinlik çYkmirdi, YrYb Ylifbası ilY hürufat tapmaqda çYtin idi. Bu yaxınlara qYdYr TürkiyYdY fYaliyyYt göstYrYn “Babi-ali caddYsi”ndY mYtbuat vY kitab ticarYti sahYsindY çoxlu azYrbaycanlı işlYyirdi ki, ZYrdabinin xatirYlYrindY göstYrdiyinY görY YsasYn hürufat tYdarükündY böyük kömYklik göstYriblYr. ZYrdabinin qeydlYrindYn mYlum olur ki, o zamanlar Qafaqaz xalqalarına böyük rYğbYt bYslYyYn Bakı qubernatoru Staroselskinin kinçinin senzuradan keçmYsindY böyük rolu olmuşdur. DemYk olar ki kinçi ilk qYzet sayılır ki, o torpaq barYsindY mYnsub olduğu xalqın maddi vY mYnYvi hYyatından vY Yn Ysası dogma hYmvYtYnlYrinY xidmYt etsin. M.F.AxundzadY kinçinin YhYmiyyYtini qeyd edYrkYn bildirib ki , “bir hYqiqYti dY nYzYrY almaq lazımdır ki, o zaman AzYrbaycan dilindY kitab çap elYmYk dağ çapmaq kimi bir iş idi. O dövrdY hYr hansı bir YsYri kitab halında buraxmaq çox çYtin idi. BelYki pul olanda mYtbYY olmurdu. MYtbYY tapılanda oxuyucu tapılmırdı. Bu hadisY o dövrün bütün şair vY yazıçılarına tanış idi. BelY bir gYrgin dövrdY yaranan kinçi AzYrbaycan tarixinin böyük bir mYdYni hadisYsi idi.” Çar senzurası kinçinin proqramını nYzYrdYn keçirYndYn sonra bildirmişdir ki, bu mYtbu orqan yalnız mYişYtdYn yazmalıdır, siyasi görüşlYri yaxud bütün müasir hYyat quruluşunu müzakirY edYn yazılara qadağa qoyulmuşdu. Lakin jurnalist tYcrübYsindYn mYharYtlY istifadY edYn ZYrdabi proqramdan kYnara çıxa bilmişdir. ZYrdabi öz qYlYmi ilY kinçini AzYrbaycan ictimai-siyasi, fYlsYfi, bYdii,elmi, iqtisadi, pedaqoji vY etik fikrinin aynasına çevirmYyi bacarmışdır. HYmin dövrdY kinçinin mYnsub olduğu xalqın savadsız olması kinçi nümayYndYlYriin Ysas qayğısı idi. ZYrdabi qYzeti oxunsun deyY nYinki Bakı küçYlYrindY hYtta başqa şYhYrlYrY belY müftY göndYrirdi. kinçi XIX Ysr AzYrbaycan ictimai fikri, mYtbuatı, YdYbiyyatı vY dilinin habelY tYbiYtşünaslıq elminin tarixini öyrYnmYl üçün çox mühüm mYnbYdir. kinçi ictimai münasibYtlYrdY, maarif, mYdYniyyYtdY, geyimdY, Yxlaqda bir sözlY hYr şeydY yenilik, tYrYqqi, gözYllYşmY vY tYzYlYnmY tYrYfdarı idi. Bunu qYzetin 1-ci nömrYsindY xüsusilY qeyd edirlYr. kinçinin çox YhYmiyyYt verdiyi mYsYlYlYrdYn biridY iqtisadi mYsYlY idi ki, ZYrdabi mYqalYlYrindY yerli sYnayeni inkişaf etdirmYyin önYmindYn danışırdı. kinçi iqtisadi bYrabYrsizliyY, milli zülm vY YsarYtY dair yazdığı mYqalYlYrdY onun çıxış yolunu da göstYrirdi. kinçidY Yksini tapan mYsYlYlYr qruplaşdırılmışdır. BelY ki :
İlk sayında qeyd olunmuşdu ki, qYzetin 4 şöbYsi olacaqdır ki bütün mYsYlYlYr burada öz Yksini tapacaqdır. 6-ci nömrYdYn sonra “MYktubat” rubrikası da açıldı ki burada da mYqalYlYr dYrc olunmağa başladı. kinçi Qafqazda çap olunsa da tezliklY ümumrusiya müsYlmanlarının qYzetinY çevrildi. QYzeti hYtta Volqaboyunda, MYrkYzi Asiya vY SibirdY dY oxuyurdular. HYnifY xanım Abayeva öz xatirYlYrindYn birindY kinçinin yayıldığı geniş coğrafiyaya toxunaraq yazıb : “QYzet rusiyadakı bütün müsYlmanları yerindYn tYrpYtmişdi. O, bir elektrik cYrYyanı kimi bütün müsYlman alYminin içYrisindYn keçmişdi... QYzetin ilk abunYçilYri, onu birincilYr içYrisindYn salamlayanlar Omsudan, TümendYn, Orenbura, Rya, Volqaboyu tatarları idilYr”. QYzetin sorağı Londona da gedib çıxmışdır. Bakiya gYlYn fransız müxbir isY ZYrdabinin tYkbaşına qYzet çap etdiyini öyrYnib onun ziyarYtinY getmiş vY demişdir “siz hYqiqi qYhrYmansınız. BizdY belY bir vacib qYzetdY işlYmYyY razı olan 1 nYfYr dY tapılmazdı. Sizin enerjinizY heyranam. Görünür öz xalqınızı ürYkdYn sevirsiniz.” 1877-ci ilin 20-ci sayında çıxan kinçinin ilk sYhifYsindY belY birr elan var idi. “Biz xYstY olduğumuza görY ilin axırıncı nömrYlYri öz vaxtlarında çıxmayacaq vY onların haçan çıxması mYlum deyil”. MYhz bu elandan sonra kinçi bağlandı. Burada azYrbaycanlı YhaliyY düşmYn münasibYti ilY seçilYn Bakı qubernatoru Ruzinin dY rolu böyük olmuşdur. QYzetin 1875-ci ildY 12, 1876-cı ildY 24, 1877-ci ildY 20 sayı işıq üzü görmüşdür. II FYsil kinçinin açdığı diskusiyalar vY mahiyYti kinçi qYzetindY daha çox 2 mövzu Ytrafında plomika gedirdi. Bu mövzular 1)dini vY dünyYvi elmlYr 2) MYhYrrYmliklY bağlı olmuşdur. kinçi hYr işdY yeniliyin tYrYfdarı olduğu kimi tYhsildY dY yeniliyin tYrYfdarı idi. kinçi yazılarında köhnY tYlim tYrbiyyY üsullarını pislYyir mYdrYsY vY mollaxanaların yaramazlığını, orada tYdris edilYn dini fYnlYrin puçluğunu açıb göstYrirdi. AzYrbaycan mYktYbinin öz tYlim vY tYdriis işindY hansı elmlYrY üstünlük vermYli olduğunu müYyyYnlYşdirmYk, tYrYqqipYrvYr maarif xadimlYrinin fYaliyyYtinY istiqamYt vermYk mYqsYdi “kinçi” fYal YmYkdaşı HeydYrinin “Elmi-Ybdan” vY “elmi-Ydyan” haqqında dolğun mYzmunlu mYqalYsini mübahisY yolu ilY dYrc etmişdi. HeydYrinin “dünyYvi vY dini elmlYr” haqqındakı mYqalYsi Ytrafında kinçi qYzetindY dolğun müzakirYlYr aparıldı. Bu müakirYlYrdY ZYrdabi, VYzirov, hsYnül-QYvaid, Zaqafqaziya şeyxülislamı axund hmYd HüseynzadY, MYhbus DYrbYndi vY başqaları iştirak edirdilYr. MüzakirYyY birinci qoşulan YhsYnül-QYvaid olmuşdu. O, bu mYsYlY ilY YlaqYdYr bir neçY mYqalY çap etdirdi. hsYnül-QYvaid maarifçi olmaq etibarı ilY Yqlin,idrakın gücünY möhkYm inanır, hYtta onun vasitYsilY insanların azad,dinc,qayğısız yaşayacağına bel bağlayırdı. ElY bu xüsusiyyYtinY görY dY o tYhsil yolu ilY Yqli inkişaf etdirmYyin, sYnYt öyrYnmYyin vacibliyini göstYrir. Xalqın elmin gücü ilY cYhalYt torpağını öz üstündYn atacağına inanırdı vY bu yolda da dünyYvi elmlYrin vacibliyini qeyd edirdi. MüzakirY zamanı digYr bir cYbhY dY formalaşırdı. Bu dindar mühafizYkar cYbhYsi idi. Bu cYbhYnin mYktubları da qYzetdY çap olunurdu. ZYrdabi cYhalYtpYrYst qüvvYlYrin mYktublarını çap etdirmYklY onların iç üzünü öz cızmaqaraları ilY göstYrmYklY qalmır. Onlara tutarlı cavablarda verirdi. MYsYlYn axun hmYd HüzeynzadY bu mYsYlYyY tipik ruhani mövqeyindYn yanaşırdı. Onun fikrincY, elmin iki qisim olması insanın iki cür ehtiyacı olduğundan irYli gYlir : cismani vY ruhani ehtiyaclar. BelYliklY, dinlY elmi barışdirmaq mövqeyindY duran Şeyxül-islam insana guya hYr iki elmin eyni dYrYcYdY vacib olduğunu sübuta canatırdı. DünyYvi elmlYrin hYyatı YhYmiyyYtini yüksYk qiymYtlYndirYn limYdYd Abdullaoğlu elm vY sYnYt dalınca getmYyYn hYmyerlilYrini odlana-odlana danlayır. DYrbYnddY sYnYt mYktYbi açmağı tYklif edirdi. ZYrdabinin bu müzakirYlYri yaratmması vY mYharYtlY istYdiyi istiqamYtY yönYltmYsi tYsadüfü deyildi. Bütün bunlar düşünülmüş tYşYbbüs idi. MüzzakirYnin başlıca mYqsYdi dünyYvi elmlYrin vacibliyini göstYrmYklY xalqda ona qarşı rYğbYt hissi oyatmaq, ana dilindY yeni üsüllu mYktYblYr açılmasına vY onlarda hYmin fYnnlYrin tYdrisinY maraq yaratmaqdan ibarYt idi. DünyYvi vY dini elmlYrin varlığını göstYrmYklY yanaşı, ZYrdabi onların arasında olan ciddi fYrqi dY qeyd edirdi : “Onların hYr birisi bir qeyri-alYmdir” ZYrdabi tYYssüflY yazırdı ki, indiyYdYk camaat hYr iki elmi “bir ustaddan bir mYktYbxanada öyrYnirdi. YYni hYr kYs oxuyub hYmi molla, hYmi ülYma olurdu. Başda sarığı olmayana ülYma demirdilYr”. O artıq indi dYyişdiyini elm vY texnikanın böyük naliyyYtkYr YldY etdiyini yazırdı. ZYrdabi nümunYvi dYrs kitablarının olmasını yaxşı tYhsil almağın Ysas şYrtlYrindYn biri hesab edirdi. ZYrdabi artıq ana dilli dYrs vYsaitlYrinin yazmağın vaxtı gYldiyini qeyd edir. Onun fikrincY anadilli kitablar yazmaq vY başqa xalqların YsYrlYrini ana dilinY çevirmYyi faydalı xidmYt kimi qiymYtlYndirirdi. MYktYblYr açmaq, Yhalini savalandırmaq problemini irYli sürYrlYn kinçi tYlim tYrbiyY üsüllarını da nYzYrdYn keçirir, saf çürük edirdi. Maarif sahYsindY zYrYrli zehniyyYtin dYrin kök salmasını pislYyir, köhnYlmiş üsul vY qaydaların zYrYri aşkara çıxarılır onların aradan qaldırılması lüzumu göstYrilirdi. VYzirovda öz kYskin publisist qYlYmi ilY köhnY mYktYblYrdY dözülmYz vYziyyYti tYsvir edYrYk yazırdı “MYktYbdY mollanın falaqqası vY çubuğu, ustadın vY qeyri şagirdlYrin qapazı, evdY ata vY ananın yumruq şillYsi vY onların hamısının bYd YmYli biçarY usage bir az zamanda oğru, yalançı vY hYr bYd bihesablıqdan xYbYrdar edir… Bizim müYllim uşaq üçün cYlladdır”. kinçini müntYzYm izlYyYn M.F.Axundov elmlYr Ytrafındakı müzakirY ilY, hYmçinin yeni mYktYblYr yaratmaq uğrunda tYbliğala çox maraqlanırdı. ŞübhYsiz, kinçiyY onun redaktoruna böyük ümid vY hörmYt bYslYyYn mütYfYkkir yazıçı bu mYsYlYlYr haqqında öz fikrini bildirYcYkdi. BelY dY oldu. QYzetin 1877-ci il 18 yanvar tarixli 2-ci npmrYsindY o “VYkili-namYlum-millYt” imzası ilY mYqalY çap etdirdi. MYqalYdY günün bir sıra mühüm mYsYlYlYri öz Yksini tapmışdı. Burada elm öyrYnmYyin vacibliyi, üsylları, bu yoldakı çYtinliklYr vY maneYlYr, habelY kinçi qYzetinin az yayılmasının sYbYblYri vY s. Ytraflı şYrh olunurdu. M.F.Axundov tYlim-tYrbiyYyY böyük ictimai iş kimi baxırdı. İnqilaçı-demokrat sYviyyYsinY yüksYlYn Axundov ölkYnin başdan-başa savadlanmasını çarizm quruluşunda haqlı olaraq müşkül bir iş hesab edirdi. ElY buna görY dY mYqalYsindY tYhsilin,xüsusYn ibtidai tYhsilin hYyata keçirilmYsinin vacibliyini bildirmYklY yanaşı, bu yolda ciddi maneYlYr olduğunu da ürYk ağrısı ilY göstYrirdi. O, ZYrdabidYn tYkidlY soruşurdu : bizY de görYk, elmi harada, kimdYn vY hansı dildY öyrYnYk? Bu sözlYrlY Axundov müYllim kadrlarının vY ana dilindY dYrs kitablarının olmadığını işarY edirdi. Doğrudan da xalqın maariflYnçYsi işi acınacaqlı vYziyyYtdY idi. TYhsilin ana dilindY aparılmaması fYnnlYrin dini mahiyyYt daşıması, dYrs vYsaitinin olmaması vY üstYlik köhnY Ylifbanın çYtinliyi o zamankı AzYrbaycan mYktYblYrinin şikYst cYhYtlYri idi. MYqalYnin sonunda kinçinin lazımınca yayılmamsının Yn ümdY sYbYbi dY xalqın savadsız olmasında axtarılırdı. “ŞYhYrlYrdY, kYndlYrdY vY obalarda xanzadYmiz, bYyzadYmiz, sövdagYrzadYmiz, ikinçilYrimiz, sYrkarlarımız, çobanlarımız oxumaq vY yazmaq bilmirlYr.” kinçi qYzetinin 1877-ci il 3cü nömrYsindY başqa bir köhnYpYrYstin-Hamidül-QYvaid kapitan Sultanovun mürtYce mYzmunda yazısı çap olundu. İrticanın quvvYtlYndiyi belY bir ağır zamanda ZYrdabi, S. . Şirvani, . HeydYri, MYhYmmYd lizadY Şiravani vY başqaları öz mütYrYqqi mövqelYrindY möhkYm dayanıb, qaragürühçuların müqavimYtini qırmağa qalxışırdılar. Seyid zim özünYmYxsus satirik bir dillY Hadinin simasında mürtYce ziyalıları qırmanclayırdı. O, hadiyY müraciYtYn yazdığı şerdY istehza ilY deyir ki, can sYnin, xYncYr sYnin, başını çap, qoy bu oyunbazlığa alYm tamaşa etsin! Kapitan sultanov yersiz hücümlarını vY baş çapmağa haqq qazndırmaq cYhddlYrini ifşa edYn HeydYri yazırdı : “Xalq arasına YdavYt salma. Bu od ki, biz düşürmüşük, üfürmYmiş alışır… Sair millYtlYr ölülYrinY ağlasalar, biz dirilYrimizY gYrYk ağlayaq”. M. lizadY Şirvani dY kapitan Sultanovun dindarlıq cYbhYsindYn yazılmış mYqalYsinY kYskin cavab verYrYk, hYyYcanlı dillY ondan soruşurdu : “CYnab Sultanov, bilmirYm nY hirs sizY qYlYbY edib ki, bir belY kağızı yazmağa iqdam edib, xalqı başlarını xYncYr ilY doğramağa tYhrik vY tYhris edirsiniz?” kinçinin nail olmaq istYdiyi mYqsYdlYr:
NYticY MYtbuatın Ysası kinçi ilY qoyuldu. Sonra yaranan bütün qYzet vY jurnallar kinçinin YnYnYsini davam etdirdi. kinçi AzYrbaycan mYtbuat tarixindY silinmYz iz qoydu. ElY bir iz qoyduki nu günü mYtbuatda onu davam etdirir. MÜNDRİCAT: 1.GİRİŞ.......................................................................................2 2. I fYsil. kinçi Haqqında.........................................................4 3. II FYsil. kinçinin açdığı diskusiyalar vY mahiyYti........10 4.NYticY......................................................................................15 5.dYbiyyat siyahısı.................................................................17 dYbiyyat siyahısı: 1.Akif Aşırlı ``AzYrbaycan mYtbuatı tarixi(1875-1920) ,Bakı 2009. 2. VYli MYmmYdov “kinçi qYzeti”. Bakı 1976. 3. kinçi tam mYtni 4. Wikipediya Yüklə 130,65 Kb. Dostları ilə paylaş:
|