Seyahatnâmeler yeniden yola çikti

SEYAHATNÂMELER YENİDEN YOLA ÇIKTI

Evliya Çelebi, rivayet edilir ki, bir gece rüyasında Hz. Muhammed'i (sas) görür. 'Şefaat Ya Resulallah' diyeceğine, heyecandan dili sürçüp 'Seyahat Ya Resulallah' der.

Rüyada Peygamber Efendimiz'in yanında bulunan Sa'd bin Ebi Vakkas, bu durumu yorumlayarak Çelebi'ye gittiği yerlerde gördüklerini yazmasını öğütler. Evliya Çelebi de yıllar süren yolculuklarının sonunda meşhur gezi kitabı 'Seyahatname'yi yazar. Şimdilerde yayıncılar da bir 'seyahatname' rüyası görmüşçesine sandıklardan, tozlu raflardan eski gezginlerin kitaplarını çıkarıp yeniden yayımlamaya başladı.

Seyyah Mehmet Emin Efendi'nin "İstanbul'dan Asya-yı Vusta'ya Seyahat"inden, Yirmisekiz Mehmet Çelebi'nin "Fransa Seyahatnamesi"ne, Mark Twain'in "Türkiye Seyahati"nden Guillaume Martin'in "İstanbul Seyahati"ne kadar pek çok eser birbiri ardına raflarda yerini aldı. Yayıncılar, zengin seyahatname külliyatımızı günümüz okurlarına tanıtmak istediklerini söylüyor.

Yayımlanan seyahatnamelerin çoğunu Osmanlı coğrafyasına gelen Batılı seyyahların eserleri oluşturuyor. Lakin bir vesileyle Avrupa'ya, Asya'ya yolu düşmüş Seyyah Mehmet Emin Efendi, Yirmisekiz Mehmet Çelebi gibi Türk gezginlerin kaleminden çıkanlar da yok değil. Tarihî belge niteliği taşıyan bu kitaplar, coğrafya, sanat tarihi, dil, edebiyat, tarih, kültür, halk bilimi ve biyografi alanlarında zengin birer kaynak.

Yazıldığı dönemi pek çok ayrıntısıyla anlatan bu kitaplara tarih meraklılarının yanı sıra edebiyatseverlerin ilgisi de hayli fazla. Seyahatnamelerde gidip görülen ülkelere dair pek çok ayrıntıyla birlikte Batı'nın Doğu'yu algılayışı, yabancı ülkelere giden Türk seyyahların da Batı'ya bakışı görülebiliyor.

Bu eserlerde kimi zaman politik, kimi zaman oryantalist bir duruş hakim olsa da, bir devri ve o devrin hayat anlayışını, aktörlerini hatta şehirlerin fiziki görünüşünü en iyi anlatan kaynakların hâlâ seyahatnameler olduğunu söylemek mümkün.

Belki de bu yüzden, o eski kitaplar tozlu raflardan, sandıklardan çıkıp, yeni biçimlerde ve yeni kapaklarla yeniden kitabevlerine dönüyor; ya da Latin harfleriyle yayınlanmamış, dilimize çevrilmemiş kitaplar gün ışığına çıkıyor. Yayıncıların projelerine ve bu alana verdikleri öneme bakılırsa, önümüzdeki günlerde okurların gündeminde pek çok yeni seyahatname kitabı daha olacak.

Yeni yayımlanan seyahatname kitaplarından bazıları

Paris'te Bir Osmanlı Sefiri Yirmisekiz Mehmet Çelebi'nin Fransa Seyahatnamesi, İş Kültür Yayınları

Türkiye Seyahati, Mark Twain, Yirmidört Yay.

İstanbul'a Seyahat, Guillaume Martin, İstiklal Kitabevi

At Sırtında Anadolu, Frederick Burnaby, Merkez Kitapçılık

1890'larda İstanbul, F. M. Crawford, İş Kültür Yayınları

Seyyahların Gözüyle Sultanlar ve Savaşlar, G. M. Angiolello, V. Dalessandri-Yeditepe Yayınevi

Fırtınadan Önce Şark İstanbul 1907, V. B. Ibanez, İş Kültür Yayınları

Bir Osmanlı Aydınının Londra Seyahatnamesi, İstiklal Kitabevi

Polonyalı Bir Seyyahın Gözünden 16. Asır Türkiyesi, Simeon, Kesit Yayınları

Alay-ı Hümayun, İsveç Elçisi Ralamb'ın İstanbul Ziyareti ve Resimleri, Kitap Yayınevi

İlber Kethy'nin Bursa ve İstanbul Hatıratı, A. De Rochebrune, Kitabevi Yayınları

18. Yüzyılda Türkiye ve İstanbul, A. Olivier, Kesit Yayıncılık

La Motraye Seyahatnamesi, A. Motraye, İstiklal Kitabevi

Türkiye Günlüğü 1577-1578, Stephan Gerlach, Kitap Yayınevi

İstanbul'dan Asya-yı Vusta'ya Seyahat, Seyyah Mehmet Emin Efendi, Everest, Emre .

Bu yana kitaplarımızın arasında yer alıyor. Eskilerin tekrar basımlarından çok, yeni harflere ya da dilimize hiç aktarılmamış ilginç eserlere bir yönelme söz konusu. Yeni çalışmalarımız yolda. En çarpıcılarının başında Le Corbusier'nin dilimizde tamamı hiç yayımlanmamış olan 'Şark Seyahati' ile Kubilay Han döneminde Pekin'den İstanbul'a ve Avrupa'ya uzanan bir hac seyahatine çıkan, Rabban Sauma'nın seyahatnamesi geliyor. Dileğimiz, hem yabancıların dilimize aktarılmamış eserlerini hem de kendi seyahatname geleneğimizin unutulmuş örneklerini okuyucuyla buluşturmak. Okurlar da bu kitaplara azımsanmayacak bir ilgi gösterdi.

16-19. yüzyıllar arasında yazılmış seyahatname ve siyasi coğrafya kitaplarını yeniden canlandırmak ve Batı'da iyi ya da kötü anlamda Türk imajının oluşmasına kaynaklık etmiş eserleri ortaya çıkarmak istiyoruz. Bu anlamda, ismi bilinen ya da bilinmeyen çok sayıda elçi, gezgin, din görevlisi ve asker kökenli yazarın yapıtlarını yayımlıyoruz. Okurların ilgisi bir hayli yüksek bu eserlere. Yayına hazırlananlar arasında Michaud Seyahatnamesi, Doğuya Yeni Yolculuk, Baron de Tott'un Gözlemleri, İstanbul'dan Bursa'ya adlı kitaplar var. Bunun yanında Schliemann, Christmas, Benjamin, Fontannier gibi yaklaşık yirmi eser çeviri aşamasında.

Musa İğrek