Temel gürdal 2013 Şubat
Yüklə 42,05 Kb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- MALİYE TARİHİNİN KAPSAMI, KONUSU, DİĞER BİLİM DALLARI İLE İLİŞKİSİ VE ÖNEMİ İÇİNDEKİLER
- 1.2.Maliye Tarihinin Konusu 1.3.Maliye Tarihinin Diğer Bilim Dallarıyla İlişkisi 1.3.1.Maliye Tarihinin İktisat Bilimi ile İlişkisi
- BİRİNCİ BÖLÜM MALİYE TARİHİNİN KAPSAMI, KONUSU, DİĞER BİLİM DALLARI İLE İLİŞKİSİ VE ÖNEMİ Maliye Tarihinin Kapsamı
- 1.2.Maliye Tarihinin Konusu
- 1.3.Maliye Tarihinin Diğer Bilim Dallarıyla İlişkisi
- 1.3.1.Maliye Tarihinin İktisat Bilimi ile İlişkisi
- 1.3.2. Maliye Tarihinin Siyaset Bilimi ve Siyasal Tarih ile İlişkisi
- 1.3.3. Maliye Tarihinin Hukuk ve Hukuk Tarihi ile İlişkisi
- 1.3.4. Maliye Tarihinin Sosyoloji ile İlişkisi
- 1.4. Maliye Tarihinin Önemi
|
MALİYE TARİHİ HAFTA 1 MALİYE TARİHİNİN KAPSAMI, KONUSU, DİĞER BİLİM DALLARI İLE İLİŞKİSİ VE ÖNEMİ Doç. Dr. TEMEL GÜRDAL 2013 Şubat
İÇİNDEKİLER
1.2.Maliye Tarihinin Konusu 1.3.Maliye Tarihinin Diğer Bilim Dallarıyla İlişkisi 1.3.1.Maliye Tarihinin İktisat Bilimi ile İlişkisi 1.3.2. Maliye Tarihinin Siyaset Bilimi ve Siyasal Tarih ile İlişkisi 1.3.3. Maliye Tarihinin Hukuk ve Hukuk Tarihi ile İlişkisi 1.4. Maliye Tarihinin Önemi ÖĞRENME HEDEFLERİ Bu konuyu çalıştıktan sonra:
ÖNERİLER Bu üniteyi daha iyi kavrayabilmek için okumaya başlamadan önce;
BİRİNCİ BÖLÜM
Tarih, geçmişte meydana gelenleri bilmek, gelişmeleri ayrıntılı olarak görmek ve günümüzü değerlendirmek bakımından önemlidir. Tarih, geçmişin birikimi ve tecrübesi ile günümüze ve geleceğimize bakabilmemizi sağlar. Geçmişte meydana gelmiş ve çeşitli sonuçlar doğurmuş olayları farklı yönleriyle bilmek günümüzde bize önemli kolaylıklar ve avantajlar sağlar. Maliye tarihi de aynı kolaylıkları ve katkıları mali olaylar bakımından bize sağlayabilir. Maliye tarihinin konusu, günümüze kadar meydana gelmiş olan mali olaylardır. Mali olayların tarihini ayrıntılı olarak inceleyen maliye tarihi iktisadi olaylarla, iktisadi ve sosyal yapı ile sıkı ilişkisi nedeniyle iktisadi ve sosyal tarih ile iç içedir. Kendine özgü niteliklerine rağmen mali olaylar, iktisadi ve sosyal olaylardan bağımsız olarak düşünülemez. Nitekim yirminci yüzyılın başına kadar iktisat bilimi ile maliye birbirinden ayrılmamış, mali olaylar, iktisat bilimi içerisinde ele alınıp inceleniyordu. Yirminci yüzyılın ilk çeyreğinden itibaren, özellikle 1929 Büyük İktisat Buhranı’ndan sonra, devletin iktisadi hayattaki etkisinin artmasıyla birlikte, maliye politikasının devletin temel iktisadi amaçlarını gerçekleştirmede öneminin kabul edilmesiyle, maliye iktisat biliminden ayrılarak, bağımsız olarak da ele alınmaya başlanmıştır. Maliye tarihinin konusu, devletin ekonomideki varlığı, faaliyet alanı, varlığının boyutları, gerekçeleri ve tarihteki gelişimi, devletin faaliyetlerinin finansmanı, finansman türleri ve tarihsel gelişmeler, devlet faaliyetlerinin türleri, devletin harcamaları, kapsamı, gelişimi, bütçenin ortaya çıkması, bütçe hakkının ortaya çıkışı, gelişimi, bütçe süreci ve uygulamalarına ilişkin geçmiş dönemlerdeki çeşitli uygulamalar, devletlerin mali yapı ve uygulamaları, mali uygulamalardaki başarıların ve başarısızlıklar nedenleridir. Maliye tarihi, “mali olayların, tarihsel dönemler içersinde ve çeşitli faktörlerin oluşturduğu bir etkileşim çerçevesinde ele alınarak ayrıntılı olarak incelenmesi” biçiminde tanımlanabilir. Mali olayların tarihi devletin tarihi ile paralel bir seyir izler. İnsan ihtiyaçlarının karşılanabilmesi için insanlığın ilk dönemlerinden itibaren ortaya çıkan devletin tarihi, toplumsal hayat kadar eskiye gider. Devletin oluşması, işlevleri ve boyutları tarih boyunca değişim göstermiştir. Maliye tarihi kapsamında aslında dünyada günümüze kadar tüm toplumların tecrübelerinin ele alınması önemli ve ilginç analizler yapılabilmesine imkân verebilir. Ancak dünyanın bütün bölgelerinde çok eski devirlerden itibaren kurulmuş olan devletlerin tamamının siyasi, iktisadi, mali ve sosyal yapıları hakkında bilgi vermek çok kapsamlı bir çalışmayı gerektirir. Diğer taraftan tarihi olaylara ait bilgiler ancak sağlıklı belgelere dayandırılmak suretiyle ortaya konulabileceği gerçeği dikkate alındığında bunu gerçekleştirmenin zorluğu daha iyi anlaşılacaktır. Tarihin ilk çağlarında Mısır’da, Mezopotamya’da, Doğu ve Güney Asya’da kurulmuş olan çeşitli uygarlıkların varlığı bilinmekle birlikte, bu uygarlıklara ait ayrıntılı bilgilerin elde edilebileceği güvenilir belgeler mevcut değildir. Maliye tarihi, insanlık tarihinin derinlerine kadar uzanmaktadır. Zira insanlığın başlangıcından itibaren devlet olgusu başka bir ifadeyle, toplumlar içerisinde otoriteyi sağlayan bir organın var olması ile birlikte, bu organın ihtiyaçlarının karşılanması gündeme gelmiştir. Devlet denilen bu otoritenin sunduğu hizmetlere kamusal hizmetler denmiş; bu hizmetlerin finansmanı için elde edilen araçlara da kamu gelirleri adı verilmiştir. Maliye tarihi ders notları çerçevesinde bu aşamada, içinde yaşadığımız toplumun mali olaylar tarihine daha ağırlıklı bir yer verilecek, mukayese yapabilmek ve dünyadaki mali olaylar tarihinin genel bir seyrini de gösterebilmek bakımından, en eski medeniyetlerden olan Mısır ve Hititler ile eski Yunan ve Roma’da mali olaylar tarihi de anahatlarıyla ortaya konulacaktır. Ayrıca, Ortaçağ döneminde Avrupa’da mali olayların gelişimi ile aynı dönemde İslam dünyasında mali uygulama ve olayların tarihine de yer verilecektir. Tarih, genel olarak günümüzden önceki zamanlarda olan olayların tümünü inceler. Maliye tarihi, günümüzden önceki zamanlarda cereyan eden olaylardan sadece maliye ile ilgili olanlarını araştırır. Bu çerçevede, maliye tarihi kapsamına, insanlık tarihi içerisinde kurulmuş olan devletlerin ekonomik faaliyetleri, ekonomik işlevleri, gelirleri, harcamaları ve mali yönetimle ilgili uygulamaları girer. 1.2.Maliye Tarihinin Konusu Maliye tarihi, geçmişten bu güne kadar gerçekleşmiş mali olayları ve düşünceleri inceleme konusu olarak ele alır. Maliye tarihi, devletin yapması gereken hizmetlerin çeşit ve sınırlarını ile ilgili gelişmeleri; kamu hizmetlerinin finansman yolları ve bu hizmetlerin gerçekleştirilmesi sırasında yapılacak olan kamu harcamaları ile ilgili tarihsel gelişmeleri, bütçe hakkı ve süreci ile ilgili gelişmeleri çeşitli yönleriyle ele alır ve bu çerçevede geliştirilen düşünce, teori ve yaklaşımları ortaya koyar. Maliye, bilim olarak, XIX. Yüzyıldan sonra bağımsız bir kimlik kazanmış olmakla birlikte, bu bilim dalına giren konular, iktisat bilimi içerisinde inceleme konusu yapılmıştır. İnsanlık tarihine bakıldığında, insanların bir kısım ihtiyaçlarını bireysel çabalarıyla karşılayamadığını görürüz. Bunların başında adalet ve güvenlik gelir. Devlet denilen olgu, bu çeşit ihtiyaçların karşılanması gereğinden ortaya çıkmıştır. Devletin de yapacağı faaliyetleri gerçekleştirebilmek için gelire ihtiyacı vardır. Devlet, ihtiyaç duyduğu geliri, tarih boyunca esas itibarîyle bireylerin ürettiği değerlerden belli bir pay almak suretiyle karşılamıştır. Bireylerden bu şekilde alınan ekonomik değerler, günümüzde vergi olarak adlandırılmaktadır. Mali olaylar çerçevesinde başta vergiler olmak üzere toplanan vergilerin harcanması; kamu hizmetlerinin vergi dışı yollarla finansmanı; kamu ekonomik faaliyetlerinin sınırlarının tespiti ve bütçe ile ilgili gelişmeler üzerinde durulmaktadır. 1.3.Maliye Tarihinin Diğer Bilim Dallarıyla İlişkisi Toplum hayatı ile birlikte ortaya çıkmış olayları, tarihi verilerden yararlanarak, maliye açısından analizinin yapıldığı Maliye tarihi, bu bakımdan genel tarihten soyutlanamaz. Genel tarihe ilişkin her türlü veri ve bilgilerden yararlanılarak, mali olayların aydınlatılması sağlanır. Maliye tarihinin çeşitli açılardan diğer bilim dalları ile yakın ilişkisi bulunmaktadır. Bunlardan başlıcalarını aşağıdaki gibi ele almak mümkündür.
İktisat Bilimi, insan ihtiyaçlarının en iyi bir şekilde karşılanması ile ilgilenmektedir. İnsan ihtiyaçları, kamusal ve özel ihtiyaçlar olarak ikiye ayrılabilir. Kamusal ihtiyaçlar da kendi içinde farklı ayrımlara tabi tutulmaktadır. Bu çerçevede tam kamusal, yarı kamusal erdemli ve erdemsiz mallardan söz edilebilir. Tam kamusal ihtiyaçları karşılayan mal ve hizmetler, birimlere bölünemez, pazarlanamaz ve fiyatlandırılmazlar. Bu nedenle söz konusu malların tüketiminde rekabet yoktur. Bu malların faydasından kimse mahrum bırakılmaz. Bu yüzden bu mallar, ancak devlet tarafından üretilebilir. Yarı kamusal mallar ise sahip olduğu dışsallık özelliği dolayısıyla, fertler tarafından yeterli düzeyde üretilemez. Bu nedenle bu malların üretiminde devletin destek sağlama zorunluluğu vardır. Tam kamusal malların en tipik örneği, adalet ve savunma hizmetleridir. Yarı kamusal mal ve hizmetlerin en tipik örnekleri ise, eğitim sağlık ve altyapı hizmetleridir. Devlet bu çeşit mal ve hizmetleri üretebilmek için, kaynak bulmak ve bulunan bu kaynakları verimli bir şekilde kullanmak zorundadır. Kaynakların insan ihtiyaçlarını en etkin şekilde karşılaması iktisat bilimi çerçevesinde ayrıntılı olarak ele alınmaktadır. Ancak yukarıda belirtildiği gibi insan ihtiyaçlarının bir kısmı kamusal ihtiyaçlardır. Bunların karşılanmasında da devlet olgusu zorunlu olarak karşımıza çıkmaktadır. Devlet ve insan ihtiyaçlarının karşılanması çerçevesindeki tarihsel gelişmeleri inceleyen maliye tarihinin iktisat bilimi ve iktisat tarihi ile ilişkisi buradan kaynaklanmaktadır. Bu bakımdan, mali olayların tarihini iktisadi olayların tarihinden soyutlamak mümkün değildir. 1.3.2. Maliye Tarihinin Siyaset Bilimi ve Siyasal Tarih ile İlişkisi Siyaset Biliminin konusu, devletin ya da iktidarın oluşumu, işleyişi, toplum ve fertlerle ilişkisi ve bu ilişkinin analizidir. Siyasal tarih de, tarihi süreç içerisinde bunların gelişimini ve devletler arasındaki ilişkilerin gelişimini inceler. Devletin varlığını sürdürebilmesi, mali araçlarla mümkün olabilir. Bu araçlar da maliyenin konusudur. Mali araçlar olmadan ve kullanılmadan devlet hayatını sürdüremez. Diğer taraftan devlet sahip olduğu sınırlı kaynaklarla mal ve hizmet üretmek zorundadır. Üretilecek mal ve hizmetlerin çeşit ve miktarına siyasal güçler karar vermektedir. Bu bakımdan da maliye ve maliye tarihi ile siyaset bilimi ve siyasal tarih arasında ilişkiler ortaya çıkmaktadır. Ayrıca, devletin mali araçları kullanması, çeşitli siyasal olayların ortaya çıkmasına da neden olmaktadır. Tarihte bir çok devletin yıkılmasında veya önemli bir çok olayın temelinde, konulan haksız ve aşırı vergilerin, diğer bir ifadeyle mali olayların bulunması, maliye tarihi ile siyaset bilimi ve siyasal tarih arasındaki ilişkilerin çeşitliliğini göstermektedir. Maliye bilimi devletin sunduğu hizmetler ve bu hizmetlerin finansmanı ile ilgili olduğundan, gerek siyaset bilimi gerekse siyasal tarih ile ilişki halindedir. Mali olaylar, aynı zamanda siyasal yönleri olan ve siyasal etkileri de söz konusu olan olaylardır. Aynı zamanda siyasal olay ve değişmeler mali olayları ve uygulamaları da etkiler. Tarihin çeşitli dönemlerinde örneğin iktidarların değişmesi ya da iktidar biçiminin değişmesi çok önemli siyasal sonuçlar doğurabildiği gibi önemli mali değişikliklerin ortaya çıkmasında da yol açabilir. 1.3.3. Maliye Tarihinin Hukuk ve Hukuk Tarihi ile İlişkisi Mali olaylar hukuk düzeni içerisinde cereyan eder. Bu nedenle mali olaylar hukuk ile iç içedir. Mali olaylar tarihini, hukuk tarihinden bağımsız düşünmek mümkün değildir. Gerek kamu gelirleri, gerekse kamu harcamaları tarihin çeşitli dönemlerinde siyasal otoritenin kararlarına (geçerli hukuka) göre belirlenmiştir. Bu bakımdan Maliye tarihine yönelik analizlerin yapılabilmesinde hukuk ve hukuk tarihine ilişkin bilgiler de kullanılabilmektedir.
Maliye tarihinin içinde doğduğu ve geliştiği toplum bakımından sosyoloji ile yoğun bir ilişkisi olduğu söylenebilir. Toplumun yapısını, organizasyonunu, işleyişini ve değişimini inceleyen sosyoloji, mali olay ve uygulamaların toplumda yol açtığı etkileri ve sosyal yapı ile uyumlu bir mali yapının nasıl oluşturulabileceği gibi konuları inceler. Bu bakımdan maliye tarihi ve mali olayların sosyal olay ve gelişmelerle ekileşim içinde olduğu söylenebilir. Mali uygulamaların başarısı bakımından sosyolojinin ortaya koyduğu temel yaklaşımların ve prensiplerin dikkate alınması, mali olaylar ve uygulamalar tarihinin sosyolojinin temel verileri de dikkate alınarak değerlendirilmesi yararlı olabilir. 1.4. Maliye Tarihinin Önemi Maliye tarihi, insanlığın başlangıcından günümüze kadar meydana gelmiş çeşitli mali olaylara ilişkin görüş ve düşünceler ve uygulamaları inceler. Bu bilgiler, insanlığın bu güne kadar maliye ile ilgili olarak yapmış olduğu uygulamalar ve bu uygulamalardan çıkartılan görüş ve önerileri kapsadığından, maliye alanına ilişkin önemli bir bilgi mirasıdır. Maliye tarihi, mali olayların, tarihi süreç içerisinde çeşitli uygulama biçimlerini ve bu uygulamalardan elde edilen başarılı ya da başarısız sonuçlarını günümüze taşıdığından, geçmişten ders alınması açısından önem taşır. Maliye tarihinin bilinmesi, geçmişte yapılmış yanlış mali uygulamaların tekrar denenmemesini sağlama bakımından da bir işleve sahip olabilir. Tarihin değişik dönemlerinde ve yerlerde denenmiş ve başarısız sonuçlara yol açmış uygulamaları, söz konusu uygulamaların başarısızlık nedenlerini incelemek, tartışmak ve onlardan ders almak günümüz mali uygulamalarının başarısı bakımından yararlı olabilir. Tarihte mali olaylara ilişkin farklı uygulamaların gerekçeleriyle ve içinde uygulandığı dönemin sosyal ekonomik ve diğer şartlarıyla ilişkisinin kurularak yorumlanması, mali tecrübelerden etkin ve verimli bir şekilde yararlanmak bakımından önem taşır. Çünkü tarihin belirli döneminde uygulanmış, ancak o dönemin sosyal, ekonomik ve benzeri şartlarına bağlı olarak başarılı olmuş uygulamalar, söz konusu şartların değişmesi karşısında, aynen uygulandığında başarılı olmayacaktır. Diğer taraftan tarihin belirli bir döneminde uygulanmış ancak söz konusu dönemin sosyal, ekonomik ve benzeri şartlarına sıkı sıkıya bağlı olmayan, başarılı sonuçlar vermiş uygulamalar, geçmişte uygulanmış eski uygulamadır gerekçesiyle bir tarafa bırakılamaz. Bu uygulamaların değerlendirilmesi ve onlardan yararlanılması yerinde olabilir. Bunlardan yararlanmamak, geçmişe önyargıyla bakmak, geçmişte şartlara sıkı sıkıya bağlı olmadan başarısız sonuçlar vermiş uygulamaları, bu gün de tekrar denemek kadar yanlış olabilir. Maliye tarihi, günümüzde çeşitli ekonomik ve mali sorunlar karşısında geliştirilecek öneriler için geniş bir tecrübe ve bilgi birikimi olarak değerlendirilebilir. Geliştirilecek önerilerin daha sağlam, daha güvenilir ve hatadan daha uzak olarak ortaya konulabilmesi bakımından maliye tarihinin gözden geçirilmesi, iyi bilinmesi ve değerlendirilmesi önem taşır. KAYNAKLAR Temel Gürdal ve diğerleri, Maliye Tarihi ders notları, 1996 Ahmet Tabakoğlu, Türk İktisat Tarihi, Dergah yayınları, 1994. Filiz Giray, Maliye Tarihi, Ezgi Kitabevi, Bursa, 2006 Nezih Varcan, Maliye Tarihi, Eskişehir, 1996 Nihat Falay, Maliye Tarihi, Filiz Kitabevi, İstanbul, 2000. Yüklə 42,05 Kb. Dostları ilə paylaş:
|