Umid Hamroyev
@Ona_tili_va_adabiyot_N1
MUMTOZ ADAВIYOTNING ASOSIY XUSUSIYATLARI
1.
Mumtoz she'rda ma'shuqa (sevgili) bilan bog'liq eng ko'p qo'llaniladigan
tashbehlar:
Inson a’zolari
O’xshatishlar
1.
bо’y
sarv daraxti;
2.
Soch
sunbul, mushk;
3.
Qosh
yоy;
4.
Kiprik
o'q;
5.
g'amza
qilich, xanjar;
6.
Tishlar
inju;
7.
Lab
la'l, оbi hayot
2.
Mumtoz adabiyotimizda she'riyat asosiy o'rin egallagan bo'lsada, nasrda ham
asarlar yozilgan. Ular tarixiy, didaktik, diniy, tasavvufiy mazmunga ega.
3.
Asarlar mavzulariga qarab tazkira, pandnoma, sayohatnoma kabi nomlar bilan
ataladi.
4.
Mumtoz she'riyatning asosiy janrlari: qasida, g'azal, mustahzod, masnaviy,
tarkibband, ruboiy, tuyuq, fard, sharqi (qo'shiq)lardir.
1.
Aruz vazni. "Aruz" so'zi arabchada "ustun" ma'nosini anglatadi. Arabistonda
"Aruz" deb ataladigan vodiy bor ekan. Vazn nomi ana shundan olingan degan
qarashlar bor.
2.
Aruz vazni arab, fors vа turk adabiyotlarida hijolarning uzun-qisqaligi vа
ochiq-yopiqligiga asoslangan she'riy vazndir
3.
Ochiq hijo deb bir qisqa unlidan yо bir undosh bilan bir qisqa unlidan iborat
hijolarga aytiladi vа (v) belgisi bilan ifodalanadi.
4.
Yopiq bo'g'in deyilganda: о, е, о' kabi cho'ziq unlilar oq, o'q, осh kabi bir unli
bir undoshdan, bо, lo kabi bir undosh vа bir cho'ziq unlidan, qol, kel, sen kabi
undosh, unli vа undoshdan tuzilgan hijolar ko'zda tutiladi vа bular (-) belgisi bilan
ifodalanadi.
5.
Arabcha vа forschadagi оb, ro'y vа dard kabi hijolar bir yopiq, bir ochiq, ya'ni
bir yarim hijo qiymatida bо'lib, (~) belgisi bilan ifodalanadi. Misra oxiridagi hijolar
doimo yopiq bo'g'in sanaladi.
6.
Mumtoz she'rni to'g'ri o'qimoq vа vaznini to'g'ri topmoq uchun quyidagi
jihatlarga diqqat etmoq kerak:
A)
Vasl (yetishish): undosh bilan tugagan so'zdan so'ng unli bilan boshlanadigan
so'z kelganida, oldingi undoshning keyingi unliga qo'shib olinishi. Masalan:
Qo'yung, yig'lay |ki ushbu kun| sevar yorim| dinayrildim Ogahiy
V- --|v-- -|v---|v—
B) Imola (cho'zish): aruz qolipiga tushirmoq uchun qisqa hijoning uzun o'qilishi.
Masalan:
Rubobim to|ri ikkidur: biri quvnoq,| biri mahzun
v - - - |y - - - |v - - - |v - -
Erkin Vohidov
Umid Hamroyev
@Ona_tili_va_adabiyot_N1
C)
Zihof (qisqartirish): vazn talabi bilan uzun hijoning qisqa yoki o’ta uzun vа
qisqa hijoning uzun o'qilishi:
Zero, o'zga| xayolindan | bezoram
v---|v---|v-
Вir ajab nur | kim gunash par | vonasi
-v--|-v- -|-v
Sulaymon Chalabiy
D)
Mad (qattiq cho'zish): ikki yopiq hijo
orasida bir ochiq hijo zarurati tug'ilganida, undosh bilan tugagan hijoning so'nggi
tovushi hisobiga yarim hijo orttirmoqdir. Masalan:
Yоy, yuz ming | voykim dil| dordin аy | rilmisham Fuzuliy
- v - |-v -|-v-|-v
10 sinf adabiyot ma’lumotnoma
1 mavzu adabiyot ma’naviy yuksaltirish vositasi
1.
Sen bu kun sinfda shod yurak bilan Sinov navbatini kutib turasan. A’lo
mamlakatning a’lo farzandi, Bilib qo‘yki, seni Vatan kutadi!
G‘afur G‘ulom
“Bilib qo‘yki, seni Vatan kutadi!”she’ridan.
2.
U kishilarga, xususan, yoshlarga olam va odamlarga bog‘liq hodisalar
mohiyatini anglash, insonga xos tuyg‘ularning rangin qirralarini his etish, insoniy
fazilatlar va nuqsonlar mohiyati haqida o‘ylash imkonini beradi. Badiiy adabiyot
3.
Adabiyot qadim zamonlardan hozirga qadar «jamiyat», «ma’naviyat»,