1. Ekologiya haqqında ümumi məlumatlar. Ekologiya yunan mənşəli söz olub oikos – «yaşayış yeri»

13. Bərpa olunmayan enerji resursları

Bərpa oluna bilməyən resurslara demək olar ki, bütün mineral və qismən torpaq resursları aiddir. Bərpa olunan resurslara bitki örtüyü və heyvanat aləmi daxildir. Bərpa olunma təbii artım və ya başqa təbii bərpa siklindən istifadə edilmə ilə baş verə bilər, məsələn meşə kəsildikdən sonra ya özü ya da meşə əkini hesabına bərpa olunur, su hövzələrində məişət tullantılarından öz-özünə təmizlənmə baş verir. Bərpa oluna bilməyən resurslara demək olar ki, bütün mineral və qismən torpaq resursları aiddir.

14. Qlobal ekoloji problemlərin cəmiyyətin inkişafında rolu

Artan əhalinin tələbatının ödənilməsi və bizim planeti məhv etməmək üçün inkişaf etmiş ölkələr enerji və digər resursların istifadəsini və ətraf mühitə təsiri bir nəslin həyatı dövründə təqribən 10 dəfə azaltmalıdırlar. XX əsrin 60-cı illərinin ortalarında inkişaf etmiş ölkələrində qlobal ekoloji problemlərin müzakirəsinə başlanıldı. Bu problemlərin xüsusiyyəti ondadır ki, hər bir ayrı ölkənin və Dünya təsərrüfatının inkişafı və təsərrüfat fəaliyyəti ümumilikdə güclü antropogen təsirə məruz qalmış planetimizin ətraf mühitinin vəziyyətindən asılıdır. Ekoloji ziddiyyətlərin böyük sahələrə yayılması nəzərə çarpır. Ziddiyyətlərin keyfiyyət tərəfinə bunlar aiddir:

• 
  insanların yaşayış mühitinin və həyat fəaliyyətinin çirklənməsinin yüksək və hətta böhran səviyyəsi.
  
• 
  təbii resurslardan səmərəsiz istifadə.
  

15. 
    Dünyanın müasir ekoloji problemləri; istixana effekti.
    

Müasir Dünyanın qlobal ekoloji problemləri kimi aşağıdakı problemlər qəbul edilib: «istixana effekti», Dünya okeanının səviyyəsinin qalxması, Yerin ozon qatının dağılması, turşu yağışlar, radioaktiv zəhərlənmə, antropogen tullantıların yığılması, planetdə bioloji müxtəlifliyin azalması. İstixana effekti – Müasir dövrdə insan fəaliyyətinin Yerin iqliminə təsirinin, «istixana effekti» kimi adlandırılan, artması baş verir. İqlim kimi çoxillik qərarlaşmış hava şəraitini başa düşsək, bu zaman son 100 ildə Yer səthində orta temperaturun 0,3 – 0,6 °C artması baş verib. Yer səthində ümumi istiləşmə «istixana effekti»nin təsiri ilə bağlıdır. Onun mahiyyəti belədir. Günəşdən gələn enerji Günəş radiasiyası şəklində səpələnir, Yer atmosferi ilə qaytarılır və udulur və planetin səthinə onun yalnız ¼ hissəsi çatır. Görünən spektr atmosferdə yubanmadan keçir, uzundalğalı infraqırmızı (istilik) şüalanma isə qismən onda saxlanılır. Yer səthindən qaytarılan infraqırmızı şüalanmanın bir hissəsi atmosferdə akkumulyasiya olunur. Beləliklə atmosfer havasının və Yerin səthinin temperaturunu artıran təbii istixana effekti yaradılır. «İstixana effekti» ilk dəfə («green honsc effect») İsveç alimi Svante Arrenius tərəfindən elmə 100 il qabaq daxil olunub.
Dünya okeanının səviyyəsinin qalxması da müasir ekoloji problemlərdəndir. Proqnozlaşdırılan istiləşmə digər ekoloji problemə – Dünya okeanının səviyyəsinin qalxmasına səbəb olur. Okeanların akvatoriyası genişlənir, buzlaqlar və qütblərdə qar örtüyü azalır. Bu hadisələr indi də baş verir. Hesab olunur ki, son yüz illikdə okeanın orta səviyyəsi 10 – 12 sm artıb. İndi bu proses təxminən 10 dəfə sürətlənib. Son kompüter modelləşmələri göstərir ki, 2100-cü ildə Dünya okeanının səviyyəsi 50 sm artacaq. Hətta planetin temperaturu sabitləşsə belə yaxın yüz ildə dənizin səviyyəsi həmin templə artacaq. Yerin əhalisinin əksər hissəsi sahilboyu zonalarda yaşayır.
Buna görə də okeanın səviyyəsinin qalxması materikin alçaq sahilboyu zonalarında əhalinin həyatı və fəaliyyəti üçün təhlükə yaradır. Okeanın səviyyəsinin 50 sm qalxması 92 mln adamın həyatı üçün təhlükə yaradar.

15.