1 kapali tip hücreler

1.2.5. Parafudrlar :

Parafudr, esas olarak, doğrusal olmayan söndürme dirençleri ile seri bağlı atlama aralıkları ve gerilim bölücü empedanslardan meydana gelir. Bütün bu elemanlar, porselen bir muhafaza içine gerekli yalıtımı sağlanmış ve hava sızdırmaz bir biçimde monte edilmiştir.

Bilindiği gibi parafudrlar, maliyeti ve önemi daha büyük olan Y.G. teçhizatının (trafolar ve şalt merkezlerinde bulunan diğer teçhizatlar gibi) korunmasında kullanılırlar. Parafudrun bu görevini gerektiği gibi yapabilmesi ancak kendi izolasyon seviyesini muhafaza etmekle mümkündür. Dolayısıyla, zaman zaman yapılacak saha testleri (MA/W, izolasyon direnç testleri) ile durumları kontrol edilmeli ve problemli görünenlerin mümkünse gerekli bakımlarının yapılması sağlanmalıdır, değilse değiştirilmelidir. Parafudr, yapısal görünüm olarak, bütün diğer izolasyonlarda olduğu gibi bir kapasitanstan ibarettir. Bu kapasitenin kayıplarındaki değişmeler prafudrun izolasyon seviyesi hakkında bize fikir verecektir.

Parafudrlar vakum edilmiş olup içerisinde belirli bir basınçta kuru azot gazı doldurulmuştur. Alt kısımdaki membran sistemi, garanti edilen karakteristiklerin ve toleransların üzerindeki deşarjlarda kendiliğinden delinmekte ve içeride meydana gelen yüksek basınçlı gazın dışarı atılarak parafudr izolatörünün patlaması önlenmektedir. Bu şekildeki gaz çıkışı sırasında membranı koruyan kapak kopup düşerek parafudrun aşırı deşarja maruz kaldığını ikaz etmektedir. Bu durumu tespit edilen parafudrlar en kısa zamanda yerlerinden sökülmelidirler. Söz konusu parafudrlar firmasına gönderildiği taktirde tahrip olmuş parçaları değiştirilerek yeniden işletmeye alınabilir hale getirilirler.

• 
  Parafudrlar, korunması gereken cihaza mümkün mertebe yakın bir yere monte edilmeli ve cihazdan uzaklık mesafesi genel olarak 1-2 m arasında olmalıdır.
  

• 
  Parafudrlar mümkün olan en kısa yoldan topraklama sistemine bağlanmalıdır ve hangi gerilimde olursa olsun parafudr için ayrı bir topraklama sistemi asla kullanılmamalıdır. Mekanik kuvvetler açısından, topraklama iletkeninin çapı bakır iletkenler için 6mm. Alüminyum iletkenler için 8mm olmalıdır.
  

• 
  İşletmedeki bu prafudrun topraklama iletkeni üzerinde bir çalışma yapılacaksa, parafudr deşarjı sırasında bu iletken üzerinde tehlikeli seviyelerde gerilim olabileceği göz önüne alınmalıdır. Bu nedenle böyle bir çalışma için parafudr ayrıca iyi bir şekilde topraklanmalı ve çalışma yapılacak topraklama iletkeni parafudrdan sökülmelidir.
  

• 
  Başlıklardaki deliklerde ve çevrelerinde şayet is izleri ve lekeler görülürse basınç boşaltma cihazı arızalı demektir. Böyle hallerde arızalı parafudr derhal servisten kaldırılmalıdır.
  

• 
  Kirli ve rutubetli yerlerdeki izolatörleri zaman zaman temizlenmesi tavsiye olunur.
  

• 
  Ender hallerde şebekede prafudrun sınırını aşacak deşarj akımları meydana gelirse parafudr basınç boşaltma tertibinin çalışmasına fırsat kalmadan parafudr hasar görebilir. Bu durumda hasarlı parafudr derhal servisten alınmalı ve mümkünse hasar nedeninin araştırılması için fabrikasına gönderilmelidir.
  

Sistemimizde genel olarak Valf Tipi Prarfudrlar kullanılmak tadır. Valf tipi parafudr TSE standartlarında, Değişken Dirençli Yıldırımlık olarak belirtilmektedir.

1.2.5.1. Valf Tipi Parafudr’ un yapısı :

Bu tip parafudrun yapısı, belirli sayıda seri atlama aralıkları ve değişken direnç dilimlerinden oluşur (Şekil-). Seri atlama aralıkları belirli sayıda yuvarlak madeni plakaların birbirinden yalıtılarak alt alta dizilmelerinden meydana gelir ve aşağıdaki görevleri yaparlar :

1. 
   Fazla toprak arasında, belirli bir izolasyon değerini sağlamak
   
2. 
   B
   oşalma sonunda arkın sönmesine yardımcı olmak
   

Şekil- Valf Tipi Parafudr’ un yapısı

Değişken direnç, belirli sayıda direnç dilimlerinden oluşur. Boşalma sonunda işletme gerilimi nedeniyle akan akımı sınırlar. Direnç değeri gerilime göre değişen bir özeliğe sahiptir. Bu özellikte bir direnç ; belirli oranlarda silisyum, karbür, minel, alüminyum oksit ve su karışımı maddeler dilimler halinde preslenip pişirilerek gerçekleştirilebilir. İşletme geriliminde direnç değerinin çok yüksek olmasına rağmen aşırı gerilim söz konusu olduğunda düşer ve rahat bir boşalmanın oluşumunu sağlar. Boşalma anında gerilim değeri düştükçe, direnç değeri tekrar yükselir. Seri atlama arlıkları ile değişken direnç dilimleri birbiriyle seri bağlanarak bir izolatör içine yerleştirilir. İzolatör içindeki hava alınarak yerine azot gazı doldurulur ve hava almaması için iyi bir sızdırmazlık sağlanır.

1.2.5.2.Valf Tipi Parafudrların Çalışma Prensibi :

Parafudrun izolasyon seviyesini aşan bir gerilimde, değişken direncin değeri düşer ve aynı zamanda seri atlama aralıkları arasındaki izolasyon delinerek ark başlar. Boşalma anında aşırı gerilim değeri azaldıkça değişken direncin değeri yükselir ve akan akımı sınırlar. Bu nedenle birkaç sn sonunda seri atlama arlıkları arasındaki ark sönerek parafudr işlemini tamamlamış olur.

1.2.5.3. Özellikleri :

Değişken direncin değerindeki değişme, yalnız gerilime bağlı değildir. Kullanılan malzemenin ısı katsayısı negatif olduğundan ısındıkça değeri düşmektedir. Bu özellik, büyük boşalma akımlarında aşırı ısınma nedeniyle parafudr elemanlarının tahribine yada patlamasına sebep olabilir.

Ayrıca prafudrun montajında toprak direncinin büyük olması parafudrun patlamasını sağlayan nedenlerden biridir. Durum böyle olunca, topraklama direncinin 1  civarında olması aranan bir özeliktir. Parafudr terminalleri arasındaki izolasyon seviyesi, sistemin izolasyon seviyesinden daha düşük olmalıdır ki, aşırı gerilimde boşalma parafudr üzerinden gerçekleşebilsin. Bu özelliğe izolasyon koordinasyonu denir.

Tablo-4’tte VDE standartlarına göre izolasyon koordinasyonuna ait değerler görülmektedir.

İşletme Gerilimi (KV)	1.2/50 sn darbe gerilimlerinde, teçhizatın izolasyon seviyesi (KV)	1.2/50 sn darbe gerilimlerinde, parafudr izolasyon seviyesi (KV)
6	60	26
10	75	40
15	95	60
30	170	120
60	325	235
150	650	450
380	1150	875

Tablo-4 VDE standartlarına göre izolasyon koordinasyonu değerleri

NOT:

1. 
   Tablo-2’de belirtilen 150 ve 380 KV işletme gerilimlerindeki izolasyon seviyeleri, düşürülmüş izolasyon değerleridir.
   
2. 
   150 KV işletme geriliminde gerçek izolasyon seviyesi 750 KV ; 380 KV işletme geriliminde ise 1-425 KV’ tur.