1-Tema. Xalıqtı dushpannıń ǵalabalıq qırǵın qurallarınan qorǵaw

Ximiyalıq quraldan paydalanıwdı qadaǵan etiw
Ximiyalıq quraldan paydalanıwdı bıykarlawǵa, bir neshe xalıq ara shártlesiwlerge arqalı urınıp kórilgen.
Olardan dáslepkisi 1889-yilgi Gaaga konvensiyasi bolıp, onıń 23 statiyasında „Qollanıwdıń birden-bir maqseti tek tiri dushpandı óltiriw bolǵan áskeriy saymanlardı qadaǵan etiw“ge xalıq-ara miqiyosında kelisim. Keyinirek, I jáhán urısındaǵı ayanıshlı tásirlerdi inabatqa alǵan jaǵdayda, 1925 jılda Ximiyalıq qurallardan paydalanıwdı qadaǵalawshı Jeneva konvensiyasi qabıllandı. 1993-jılǵa kelip bolsa, Ximiyalıq quraldı jaratıw, óndiris, toplaw hám ámelde qóllawdı qadaǵan etiw hámde, ámeldegi ximiyalıq qurallardı joq etiw maqsetinde taǵı bir arnawlı xalıq ara konvensiya qabıllandı.
Parij konvensiyasi (1993) ga muwapıq, Ximiyalıq qurallar rezervleri pútkilley joǵatılıwı kerek. Olar insan salamatlıǵı hám tábiyat ushın oǵada qáwipli bolǵanlıǵıdan olardıń rezervlerini joytıw jumısları arnawlı ob'yektlerda ámelge asırıladı. 1993-jıl maǵlıwmatlarına kóre, Ximiyalıq qurallar rezervleri Rossiya (burınǵı Birlespe) de 40 mıń tonnanı, AQSH da 29 mıń tonani quraǵan. Ekinshi jáhán urısında nemislarden qalǵan (trofey) Ximiyalıq qurallar rezervi (shama menen 300 mıń tonna) teńizge cho'ktirib jiberilgen.
Ximiyalıq qurallar búgingu kúnde
Házirde jáhán boyınsha barlıq aymaqlarda ximiyalıq ǵalabalıq qırǵın quralları arnawlı xalıq ara rezolyutsiyalar menen ta'qiqlangan. Urıs háreketlerinde hár qanday túrdegi ximiyalıq quraldan paydalanıw 1993-jıldaǵı xalıq ara shártlesiwge kóre qatań toqtatilgan. Biraq, soǵan qaramay, sońǵı waqıtlarda ta'qiqlangan ximiyalıq qurallardıń sawash háreketlerinde qollanilayotganligi haqqındaǵı xabarlar batıs OAVlari boshchiligida, kem-kemnen kóp tarqatilmoqda.
Atap aytqanda, 2011-jılda baslanǵan „Arab báhári“ revolyuciyalıq tolqını tásirinde, Siriya mámleketinde háwij alǵan ishki qurallı waqıya jáhán pútkil puqarasınıń dıqqat itibarında bolıp turıptı. Húkimet kúshleri hám qurallngan jawıngerler ortasinda turaqlı dawam jetip atırǵan áskeriy soqılısıwlar, táreplerdiń qay-qaysısı qollaǵanı belgisiz bolsa da, sawashlarda ximiyalıq qural - Zarin gazınen paydalaniwga hám paydalanıp kelinmoqda.