1. ÜMumi DİLÇİLİk I indd

Musiqi ünsiyyəti. Musiqi insanın səslər vasitəsilə duy-
ğu və hislərini dinləyiciyə çatdıra bilən akustik vasitədir. 
O, insanın çox müxtəlif hiss və həyəcanlarını ifadə etməyə 
qadirdir. Burada insanın sevinc və kədəri, məftunluq və 
coşqunluq əhvali-ruhiyyəsi təsirli şəkildə ifadə olunur.
Bəs musiqi dili varlığı necə əks etdirir? Bu suala mu-
siqişünaslar belə cavab verirlər: “Musiqi” həyat hislərini 
ümumiləşdirilmiş şəkildə əks etdirir, o bizə təfsilatı şərh 
eləmir, lakin insanın duyğularını dərindən və parlaq şə-
kildə əks etdirir. Musiqinin ümumiləşdirici xarakteri ona 
real varlığı bütün təfsilatı ilə əks etdirməyə imkan vermir. 
Lakin bu təcəssüm minlərlə adamın hiss və duyğuları ilə 
müstəqil və konkret şəkildə danışmağa imkan verir”
2
.
1
С.Осипов. «Азия и Африка сегодня», № 9, 1965.
2
Q.Polyanski, M.Royterşteyn. Musiqini necə dinləmək və necə başa düşmək lazımdır. B., 
1966, səh. 67.

---

Ü M U M İ D İ L Ç İ L İ K – I C İ L D
329
Deməli, musiqi varlığı dil kimi əks etdirməyə malik 
deyil. Lakin burada bir cəhəti qeyd etmək yerində olar ki, 
musiqi insan qəlbinin çırpıntılarını ifadə etməkdə dildən 
fərqlənir. Belə ki, bu çırpıntıların çalarlığını dərinliyi ilə 
təsvir etməkdə dilin sözləri acizdir. Belə hisləri musiqinin 
ecazkar səsi dinləyiciyə təsirli şəkildə çatdıra bilir.
Musiqi çox təsirli vasitədir. İnsan musiqini dinlərkən 
nəyi isə öz xəyalında canlandırır, musiqi insanı xəyallar 
aləminə aparır, bütün xoş xatirələri yenidən yada salır... 
Musiqi insanın duyğu və hislərinə təsir edərkən onu ruh-
landırdığı kimi, qəmləndirə də bilir.
Musiqi ünsiyyəti universal xarakterə malikdir. Bu ün-
siyyət milliyyətindən, ölkəsindən asılı olmayaraq hər bir 
insan üçün aydındır. Musiqidə universallıq hətta dildən 
çox-çox genişdir. Belə ki, dil bir və ya bir neçə xalq üçün 
universaldırsa, musiqi xalqlar sərhədini keçir. Məsələn, biz 
italyan, fransız, alman, türk, gürcü dillərini bilməsək də, 
onların musiqisindəki mənanı başa düşürük. Bəli, bu, an-
caq musiqi dilinin universal təbiəti sayəsində mümkün ola 
bilər. Musiqi xalq məişətinə geniş daxil ola bilmişdir. O, 
insanı bütün həyatı boyu müşayiət edir. İnsan lap körpəli-
yindən, beşikdə ana laylasının musiqi sədalarını eşidir və 
dinləməyə alışır. İnsan istər qəmləndikdə, istər şənləndik-
də musiqiyə müraciət edir (bəzən öz-özünə oxuyur), on-
dan təsəlli və ya qüvvət alır.
Musiqinin də materialı səslərdir. Dilin sözlərini səs və 
səs kompleksi təşkil etdiyi kimi, melodiya
1
da səslərdən
2
ibarətdir. Musiqidə 7 əsas səs vardır. Həmin səslərin adları 
belədir: do, re, mi, fa, sol, lya, si.
1
Melodiya sözü yunan mənşəli olub “mahnı oxumaq” mənasını ifadə edir. Melos “oxumaq”, 
oda “mahnı” deməkdir.
2
Musiqidəki səs dalğalarının miqdarı 27-dən 4 minə qədər olur ki, bunu da insan qulağı 
asanlıqla qəbul edə bilir.

---

Ü M U M İ D İ L Ç İ L İ K – I C İ L D
330
Az miqdarda olan bu səslər müxtəlif məqamlarda bir-
ləşdirilərək bir-birindən fərqlənən minlərcə melodiya ya-
radır. Dinlədiyimiz melodiyalar müxtəlif səslərin təsadüfi 
və ya mexaniki birləşməsi deyil. Burada müəyyən zəruri 
qayda və qanunlar vardır ki, hər bir ünsür onun tələbinə 
uyğun qurulur
1
. Musiqi dilinin bir neçə ünsürü vardır; 
məsələn, lad, ritm, interval, akkord və s.
Melodiyanı təşkil edən hər bir səs musiqi alətləri ilə 
əmələ gəlir. Bu musiqi alətlərinin və ümumiyyətlə, mu-
siqinin yaradılmasının qədim tarixi vardır. Hələ lap uzaq 
keçmişdə insanlar əmək prosesində və ya müxtəlif ha-
disələr baş verən zaman öz hiss və həyəcanlarını bildir-
mək üçün zümzümə etmiş, ibtidai formada mahnı oxu-
muşlar. Lap qədimdə insanlar ayaqlarını yerə döymək, 
daş və ya ağac parçalarını bir-birinə vurmaqla oxuduqları 
mahnıya uyğun səs çıxarmışlar. Beləliklə, get-gedə zərb 
alətləri yaranmışdır. Boğuq səs çıxarmaq üçün meydana 
gələn ilk çalğı aləti təbildir
2
. Bu alət ağacdan hazırlanırdı. 
İnsanlar sonradan onu təkmilləşdirərkən dəridən də isti-
fadə etmişlər.
Ümumiyyətlə, musiqi alətlərinin inkişafı ilə əlaqədar 
“...tədricən ayrı-ayrı, çox da böyük olmayan melodiyalar, 
musiqi cümlələri, səs sıraları və s.” yaranmışdır
3
.
Musiqi inkişaf etdikcə onu yadda saxlamaq çətinləşir-
di. Buna görə insanlar musiqi yazısını yaratdılar. Bu yazı-
da səslər not işarəsi ilə göstərilir. Not yazısının meydana 
çıxması musiqi tarixində xüsusi əhəmiyyət kəsb etmişdir. 
Bunun vasitəsilə böyük həcmli əsərlər yaradılmış və mey-
dana çıxan ən gözəl əsərlərin bütün dünyaya yayılması tə-
1
A.Coxop. «Музыка как вид искусства». M., Музгиз, 1961; Н.Нестеров. Как понимать 
музыку. M., Музгиз, 1962; Л.Стоковский. Музыка для всех нас. M., 1968.
2
Musiqi tarixinə dair baxın: “Musiqi və həyat”, B., 1961, səh. 11.
3
Yenə orada.

---

Ü M U M İ D İ L Ç İ L İ K – I C İ L D
331
min edilmişdir. Musiqi universal olduğu kimi, onun not 
yazısı da tamamilə beynəlxalq xarakterlidir.
Musiqi, özünün əlamətdar cəhətlərinə baxmayaraq, 
dil kimi geniş ünsiyyət vasitəsi deyil. Çünki hər şeydən 
əvvəl, o, monoloji xüsusiyyətlidir və buna görə də qarşılıqlı 
ünsiyyət yarada bilmir.