1. ÜMumi DİLÇİLİk I indd

Dilin kommunikativ vəzifəsi
İnsan ünsiyyət zamanı dilin vasitəsilə yalnız informa-
siya mübadiləsi etmir, eyni zamanda fikirləşir, onu əhatə 
edən təbiətin, varlığın sirlərini dərk edir. Bu, dilin kom-
munikativ
1
vəzifəsidir. Həmin vəzifə başlıca olub, dilin 
varlığını təyin edir. Kommunikativ vəzifənin rolu o dərə-
cədə böyükdür ki, dilin yaranması və inkişafı bu vəzifə ilə 
müəyyənləşdirilir.
Kommunikativ fəaliyyət hər bir insanın həyatında xü-
susi yer tutur. Alimlərin müəyyən etdiklərinə görə, insanın 
bütün vaxtının 70 faizini kommunikasiya təşkil edir.
1
Kommunikasiya (communicatio) latın sözü olub “məlumat, rabitə” mənasını ifadə edir.

---

Ü M U M İ D İ L Ç İ L İ K – I C İ L D
342
Dilin ekspressiv vəzifəsi
Dil fikirləşmə, anlaşma vasitəsi olmaqla yanaşı, həm 
də fikri təcəssüm etdirmə alətidir. Dilin fikri təcəssüm et-
dirməsi onun ekspressiv
1
vəzifəsi adlanır. Dilin bu vəzifə-
sinə yalnız fikrin təcəssüm olunması deyil, həm də dillə in-
san emosiyasının ifadə etdirilməsi də daxildir. İnsan emo-
siyasının dildə müxtəlif ifadə formaları vardır. Danışanın 
emosiyasını ifadə etmək üçün xüsusi leksik vahid nida 
sözləridir. Bununla yanaşı, insan hissinin çoxcəhətli ça-
larlığını əks etdirmək məqsədilə “bax belə”, “ola bilməz”, 
“ola bilsin ki” və s. bu tipli ifadələrdən də geniş istifadə 
olunur. Bunlardan başqa, dilin qrammatik formaları, into-
nasiya, vurğu və s. vasitələrin köməyilə də insan emosiyası 
istənilən şəkildə ifadə oluna bilir.
Dil öz spesifik vəzifələri (kommunikativ və ekspres-
siv) əsasında daha bir neçə vəzifəni də yerinə yetirməli 
olur; məsələn, danışanla dinləyənlər arasında kontakt ya-
ratmaq vəzifəsini. Bu vəzifə nəzəri dilçilik ədəbiyyatında 
faktik vəzifə adlandırılır. Dilin başqa bir vəzifəsi danışanı 
özünə qulaq asmağa yönəltməsi, cəlb etməsidir. Məlum-
dur ki, insan öz nitqini izləməsə, fikrini dinləyiciyə lazımi 
şəkildə çatdıra bilməz. Bu deyilənlərdən əlavə, dilin insanı 
əhatə edən əşya və hadisələri adlandırmaq, ümumiləşdir-
mə aparmaq və s. vəzifələri də vardır.
Dil bu vəzifələrin hər hansı birində çıxış edirsə-etsin, 
insanın fikri fəaliyyətini fonetik, leksik və qrammatik va-
hidlərlə ifadə edir. İnsan düşünəndə və danışanda da dil 
vahidlərinə müraciət edir. Dil vahidindən kənar fikrin var-
lığı qeyri-mümkündür.
Dilin kommunikativ və ekspressiv vəzifələri bir-birilə 
üzvi surətdə bağlıdır.
1
Ekspressiya (expressio) latın sözü olub “ifadəlilik” deməkdir.

---

Ü M U M İ D İ L Ç İ L İ K – I C İ L D
343