A. Ata Tezbaşaran ölçek Hazırlama
BÖLÜM III LİKERT TİPİ ÖLÇEK HAZIRLAMA
Yüklə 447,46 Kb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ÖLÇÜLECEK TUTUMUN (ÖZELİĞİN) TANIMLANMASI
- 1.a. Tutum Kapsamının Belirlenmesi
- 1.b. Kapsama Uygun Gözlenebilir İşaretçilerin Belirlenmesi: Denemelik Tutum İfadeleri
- 2. DENEME ÖLÇEĞİNİN DÜZENLENMESİ VE DENEME UYGULAMASI
- 2.a. Ölçek Materyalinin Hazırlanması
- 2.b. Yönergelerin Hazırlanması ve Cevaplama Düzeni
- Tablo 1
- Şekil 3
- 2.c. Maddelerin Ölçek İçindeki Düzeninin Belirlenmesi
BÖLÜM III LİKERT TİPİ ÖLÇEK HAZIRLAMA Likert tipi ölçek hazırlama işlemleri, uyarıcıların doğası ve hazırlanacak tutum ölçeği hakkında birçok sayıltıya dayalı olarak yapılmaktadır. Likert’in ölçek geliştirme işlemleri “cevaplayıcı merkezli”dir (Torgerson, 1957) ve tutum maddelerinin değil cevapların ölçeklenmesi amacını güder. Likert’in ölçek geliştirme yönteminde, uyarıcılara gösterilen tepkilerdeki bütün sistematik değişmeler, cevaplayıcıların tutumları arasındaki farklılıklara atfedilir. Uyarıcılardan her biri, bir diğerinin tekrarı gibi düşünülür. Likert (1932) tarafından geliştirilen dereceleme toplamlarıyla ölçekleme yaklaşımında, ölçülmek istenen söz konusu tutumla ilişkili çok sayıda olumlu ve olumsuz ifade, çok sayıda cevaplayıcıya uygulanır. Cevaplayıcılar her ifade için “Tamamen katılıyorum”, “Katılıyorum”, “Kararsızım”, “Katılmıyorum” ve “Kesinlikle katılmıyorum” biçiminde tepkide bulunurlar. Böylece her cevaplayıcı, ölçekteki her ifadenin kapsadığı tutum öğesine katılma / katılmama derecesini bildirmiş olur. Bu model, tutum ölçeğinin her bir bileşeni hakkında oldukça sezgisel sayıltılara dayanır. Bunlardan birincisi ölçekteki her bir maddenin tutum boyutuyla monotonik bir ilişki içinde olduğu sayıltısıdır. Bir başka deyişle, “Tamamen katılıyorum” tepkisi cevaplayıcının aşırı olumlu tutum içinde olduğunu ve maddeden en yüksek madde puanını alacağını, “Kesinlikle katılmıyorum” tepkisi ise cevaplayıcının aşırı olumsuz tutum içinde olduğunu ve en düşük madde puanını alacağını gösterir. Bu sayıltı her bir maddenin ölçülecek tutumla aynı ilişki içinde olduğu anlamına gelmez; ancak her bir maddenin kendi başına monotonik bir cevaplama doğrultusu olduğu anlamına gelir. Diğer iki sayıltı, toplamlı bir ölçek içinde her maddenin bir araya getirilmesi süreciyle ilişkilidir. Bunlardan birincisi, madde cevapları doğrultusunun ölçülen tutumla monotonik bir ilşki içinde olduğu; ikincisi ise ölçek kapsamında bulunan maddelerin incelenen tutumu ölçtüğü sayıltısıdır. Bir başka deyişle, doğrusal olarak bir araya getirilen maddeler tek bir ortak faktörle ilişkili olmalıdır. Bu mad10 Likert Tipi Ölçek Hazırlama Kılavuzu A. Ata Tezbaşaran delerin toplamının tek tek maddelerde kapsanan önemli bilginin tümünü içermesi beklenir. Bu sayıltılar kesin değildir. Değişik amaçlar için bunlara ek sayıltılar getirilebilir veya bazıları değiştirilebilir. Yapılacak İşler Likert tipi ölçek geliştirme yaklaşımında izlenen ardışık işlem adımları şunlardır: 1. Ölçülecek tutumun (özeliğin) tanımlanması 1.a. Tutum kapsamının belirlenmesi 1.b. Kapsama uygun gözlenebilir işaretçilerin belirlenmesi: Denemelik tutum ifadeleri 2. Deneme ölçeğinin düzenlenmesi ve deneme uygulaması 2.a. Ölçek materyalinin hazırlanması 2.b. Yönergelerin hazırlanması ve cevaplama düzeni 2.c. Maddelerin ölçek içindeki düzeni 2.d. Ön inceleme 2.e. Deneme uygulaması 3. Deneme ölçeğinden elde edilen verilerin analizi 3.a. Maddelere verilen cevapların puanlanması 3.b. Bireylerin ölçekten aldığı ham puanların hesaplanması 3.c. Ham puan dağılımının özellikleri 3.d. Madde puanları dağılımının özellikleri 3.e. Madde analizi Korelasyon tekniğine dayalı analiz Alt-üst grup ortalamaları farkına dayalı analiz Regresyon tekniğine dayalı analiz 1. ÖLÇÜLECEK TUTUMUN (ÖZELİĞİN) TANIMLANMASI Bir ölçme işlemi, ölçülecek özeliğin belirlenmesi ile başlar. Tanımlanamayan özelikler ölçülemez. Öte yandan, örneğin “Tutum, bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili düşünce, duygu ve davranışlarını düzenli bir biçimde oluşturan bir eğilimdir.” (Kağıtçıbaşı, 1976, s. 83 - 87) tanımı soyut ve kuramsal 11
A. Ata Tezbaşaran bir tanımdır. Oysa burada sözü edilen tanımlama, ölçülmek istenen özeliğin kuramsal tanımından yola çıkılarak gözlenebilir ve ölçülebilir bir biçimde işevuruk olarak tanımlanmasıdır. Ölçülmek istenen tutumun kuramsal tanımı çerçevesinde, gözlenmek istenen tepkileri uyaracağı düşünülen durumların tasarlanması ve kullanılan ölçekleme tekniğine uygun olarak ifade edilmesi gerekir. Buradaki uyarıcı durumlar, belirli bir tutum konusuna ve nesnesine ilişkin, tutumun göstergesi sayılan ifadelerdir. Likert tipi ölçeklerin maddeleri tutum nesnesiyle / konusuyla ilişkili olumlu ve olumsuz ifadelerden oluşur.
Tutum ifadeleri tasarlanırken, tutum nesnesi ve konusu hakkında geniş çaplı bir inceleme yapılmalıdır. Yazılacak tutum ifadeleri, tutum nesnesi ile ilgili olabilecek yaşantılarda yer alan düşünsel, duyuşsal ve eyleme yönelik öğelerin tümünü veya ölçülmek istenen boyutunu kapsamalıdır. Sonuç olarak, ölçekteki tutum ifadeleri ölçülen tutum boyutunu tüm yönleriyle kapsayan ve onu temsil eden bir örneklem olmalıdır. Tutum ölçeği geliştirmek isteyenler, ölçmek istedikleri tutum nesnesi veya konusu hakkında ayrıntılı inceleme yapmış olmalı, konu alanıyla ilgili çok çeşitli kaynaklardan yararlanmalıdır. Buna ek olarak, tutum nesnesi veya konusuyla ilgili olarak cevaplayıcı kitleyi temsil eden olabildiğince heterojen küçük bir örneklemden bilgi toplanabilir. Bunun için örneklemdeki bireylerden tutum nesnesi / konusu ile ilgili yaşantılarından (duygu, düşünce ve davranışlarından) söz eden bir kompozisyon yazmaları istenir. Yazılan kompozisyonlarda belirtilmiş olan tutum öğeleri sistematik bir biçimde analiz edilerek tutum ifadelerinin yazılmasında ipuçları toplanabilir.
Belirli bir tutumla ilişkili olarak her bir ifade (ölçek maddesi), farklı bakış açılarına sahip bireyler tarafından farklı düzeylerde tepkide bulunmaya elverişli olmalıdır. Tutuma farklı düzeylerde sahip bireylerin bir tutum ifadesini aynı biçimde cevaplamaları, bu maddenin tutumu ölçmede yetersiz olduğunu gösterir. 12
A. Ata Tezbaşaran Likert tipi ölçekler için tutum ifadeleri yazılmasında göz önünde tutulması gereken temel ölçütler aşağıda sıralanmıştır: 1. Bütün maddeler, arzu edilenlerin / edilmeyenlerin ifadesi olmalı; olgusal ifadeler olmamalıdır. Tutuma farklı düzeylerde sahip olan bireyler olgusal durumlar üzerinde anlaşabilirler. Dolayısıyla, bu tür bir ifade karşısında alınan tepkiler bireylerin tutumunun bir göstergesi olmaz. Örneğin, “Milletler Cemiyeti, Japon Ordusunun Mançurya’yı işgal etmesini önlemede başarısız olmuştur.” veya “Japonlar, Mançurya’nın diğer ülkelerle ilişkilerini keserek orada ticari bir tekel oluşturmaya çalışmışlardır.” (Likert, 1932) ifadelerine hem Japon yanlısı hem de Mançurya yanlısı olan kişiler katılabilir. Bu söylenenlere katılmaları ya da bunların doğruluğuna inanmaları, kişilerin bu konudaki tutumlarının bir ölçüsü değildir. Likert tipi bir ölçekte yer alan maddeye (ifadeye) cevaplayıcıların katılma ya da katılmama olasılığı, bu ifadenin doğruluk ya da yanlışlığının, mantıksal, duyuşsal ve eyleme yönelik olarak yargılanabilmesine bağlıdır. Olgusal ifadeler yerine, arzu edilen / edilmeyen davranış ifade eden maddeler ele alınmalı ve bunlar bireyin geçmişteki değil, halihazırdaki tutumlarını ifade etmelidir. Geçmişten çok halihazırdaki durumun ele alınması gereğinin önemi Thurstone ve Murphy tarafından da vurgulanmıştır (Edwards, 1957). Böylesi önermeler üretmenin kolay bir yolu, arzu edilen davranışın geniş zamanda “---meli, ---malı” takıları kullanılarak ifade edilmesidir. 2. Ölçek maddeleri değişik anlamalara yol açmadan, öz ve sade bir biçimde ifade edilmelidir. Her maddedeki mesaj, cevaplayıcılar tarafından belirsizlik ve kararsızlık yaratmadan kolayca anlaşılabilmelidir. Bu nedenle, maddelerin ifadesinde olabildiğince basit olan ve yaygın kullanılan sözcük dağarcığından yararlanılmalıdır. İfadelerde belirsizliğe ve anlaşılmazlığa yol açan durumlardan kaçınılmalıdır. Değişik kişiler tarafından değişik biçimlerde anlaşılabilecek ifadelere yer verilmemelidir. Bir maddede birden fazla yargı / düşünce / duyuş bulunmamalıdır. Bu gibi durumlarda cevaplayıcı bunlardan hangisine tepki göstereceği konusunda güçlüğe düşebilir. 13
Örneğin, “Birleşik Devletler, barışı korumak için gümrük vergilerini kaldırmalı, Milletler Cemiyeti’ne girmeli ve dünyadaki en büyük kara ve deniz kuvvetlerine sahip olmalıdır.” (Likert, 1932) ifadesine tek bir tepki verilmesi oldukça güçtür. Cevaplayıcı bu ifadeye tek bir tepkide bulunmakta güçlük çekecek ya da verilen tepki anlamsız hale gelecektir. Bu örnekte verilen madde, en azından üç ayrı madde halinde yeniden ifade edilmelidir. Bir ifade içinde çifte değilleme bulunmamalıdır. Bunun yerine aynı içeriğe sahip olumlu bir ifade kullanılmalıdır. Örneğin, “Okula gitmemeyi istemem” yerine “Okula gitmeyi isterim” gibi. 3. Genel olarak, Likert tipi ölçeklerde tutumun olumlu ya da olumsuz içeriğini ılımlı bir biçimde ifade eden maddelerin kullanılması tercih edilir. Böylesi maddelere tutum boyutunun bir ucundan diğerine doğru, tutuma değişik derecelerde sahip olan bireylerin tepkide bulunması sağlanabilir. Bu nedenle, Likert tipi tutum ölçeklerindeki maddelerin ılımlı ifadelerden oluşması, tutum boyutundaki her derecenin temsil edilmesinde daha ayırıcı bir rol oynar. Ayrıca, aşırı olumlu / olumsuz uçtaki ifadelerin aşırı uçlarda tutuma sahip olmayan bireylerin tepkilerinin ortaya doğru çekilmesi, aşırı uçlardan kaçınma eğiliminin desteklemesi yönünde (regression to mean) etki yapma olasılığı vardır. Bu yüzden tutum ölçeklerinde aşırı uçlardaki tepkileri ifade eden maddelerin bulunması gereksizdir. Ayrıca, nötr tepkileri ifade eden maddelerin bulunmasına da gerek yoktur. Çünkü zaten, cevap seçenekleri arasında “Fikrim yok” gibisinden nötr bir tepkiye olanak veren bir seçenek de bulunacaktır. 4. Boş bırakma tepkisinden veya kalıp yargılara dayalı tepkilerden kaçınmak için ölçek maddelerinin yarısı tutum boyutunun bir tarafını (olumlu uzamını) diğer yarısı da öteki tarafını (olumsuz uzamını) kapsayan ifadeler olmalıdır. Öyle ki, bir taraftaki maddeler kendi içinde olumluluk / olumsuzluk dereceleri bakımından farklı eğilimleri (tutum boyutunun farklı derecelerini) ifade etmelidir. Örneğin, bir konudaki tutum ölçeğini cevaplayan, aşırı uçta eğilimlere sahip bir kişi, bu ölçekteki maddelerin yarısına “Tamamen katılıyorum” biçiminde cevaplarken, diğer yarısını da “Kesinlikle katılmıyorum” biçiminde cevaplayabilmelidir (Şekil 2). Maddelerin yapısı, böyle bir cevaplama eğilimine sahip kişilere durumlarını yansıtabilme olanağı vermelidir. 14
A. Ata Tezbaşaran Nötr Tepki - + Olumsuz
maddeler kümesi Olumlu
Kesinlikle katılmıyorum Tamamen katılıyorum maddeler kümesi Şekil 2: Likert tipi ölçekteki iki madde kümesine aşırı uçta olumlu tutuma sahip bir bireyin tepkileri 5. “Katılıyorum, katılmıyorum, .. ” gibi ortak seçenekli olmayan ve ortak bir kök ifadesine dayalı maddeler kullanılırsa, maddelerden her biri tek bir tutum öğesini içermelidir. Bir madde birden çok tutum öğesini içermemelidir. Örneğin. “Kar yağışı nedeniyle okullar kapatıldığı zaman ... 1. Sevinirim. 2. İyi ki kapatıldı diye düşünürüm. 3. Beni etkilemez. 4. Kapatılmasa iyi olurdu derim. 5. Canım sıkılır.” gibi ortak köklü maddelerde, her madde söz konusu durumla ilgili tutumun ayrı yanlarını içermelidir. Bu tür maddeler, çoktan seçmeli test maddelerinde bulunması gereken diğer nitelikleri de taşımalıdır. Likert (1932) ölçek maddelerinin beklenen yönde işlemesine engel olan bazı nedenler göstermiştir: a) Madde diğerlerinin paylaştığı içerikten farklı bir içeriğe sahip olabilir. b) Madde bütün cevaplayıcılarda aynı yönde tepki uyandırabilir. c) Madde değişik şekillerde anlaşılacak şekilde ifade edilmiş olabilir. d) Madde olgu ifade ediyorsa, tutuma değişik yönde sahip olan bireylerin çoğunluğu tarafından ya kabul edilebilir ya da reddedilebilir.
Genellikle, ölçekte kullanılması tasarlanan madde sayısının, olanak varsa üç-dört katının veya daha fazlasının hazırlanmış olması arzu edilir. Çünkü maddelerin bir grup üzerinde denenmesinden sonra amaca hizmet etmeyen yeterli 15
güvenirlik ve geçerlikte olmayan maddeler ortaya çıkabilir. Ayrıca, çok sayıdaki madde arasından istenen kapsayıcılıkta ve ayırt edicilikte madde seçme olanağı daha fazladır. İlk denemede istenen niteliklere sahip yeterli madde sayısına ulaşılamadığı zaman deneme uygulamaları tekrarlanabilir. Analizler sonucunda kusurlu oldukları saptanan maddeler üzerinde yapılan incelemelerin ışığında düzeltilerek yeniden yazılan ifadeler tekrar denenmelidir.
Ölçek materyalinin düzeninden kaynaklanabilecek hataların önüne geçilmesi için, deneme uygulamasından başlayarak önlem alınmalıdır. Genel olarak bu tip ölçekler basılı materyaller şeklinde düzenlenmektedir. Geleneksel kâğıt kalem uygulamasının bilgisayarla otomasyonu da yapılabilir. Bu uygulama biçiminde, ölçek maddeleri bilgisayar ekranından cevaplayıcıya sunulur ve cevaplayıcı klavyedeki tuşları veya fareyi kullanarak tepkilerini bildirir. Her iki düzenlemede de harf büyüklüğü, satır uzunluğu ve aralığı gibi ölçüler, cevaplayıcı kitlenin okumayı ve cevaplandırmayı etkileyebilecek özellikleri dikkate alınarak seçilmelidir. Ölçek maddeleri birbirinden kolayca ayırt edilebilecek aralıklarda olmalıdır. Bilgisayar uygulamalarında ise maddeler birbirinden bağımsız olarak sunulmalıdır. Baskı kalitesi veya ekran düzeni okumayı ve cevaplamayı güçleştirmeyecek şekilde olmalı, gereksiz ayrıntı ve süslemelere yer verilmemelidir.
Ölçme araçları için hazırlanacak yönergeler cevaplayıcılar tarafından kolayca anlaşılır ve olabildiğince kısa olmalıdır. Özel durumların dışında, ölçeğin başında verilecek genel yönerge en azından aşağıdaki bilgileri içermelidir: * Ölçeğin amacı * Ölçekteki madde sayısı * Cevaplama biçimi * Tahmini cevaplama süresi Tablo 1’de bir genel yönerge örneği verilmiştir. Genel yönergeler ve uygulamaya ilişkin açıklamalar, geliştirilen ölçeğin özel amaçları dikkate alınarak yeniden biçimlendirilmelidir. 16
A. Ata Tezbaşaran Tablo 1: Likert tipi ölçekler için genel amaçlı bir yönerge örneği AÇIKLAMA Bu ölçek, ——— ile ilgili tutumları ölçmek amacı ile hazırlanmıştır. Ölçek sonuçları, bu konudaki tutumları belirlemek için kullanılacaktır. Bu ölçekte ——— adet ifade bulunmaktadır. Cevaplama süresi yaklaşık ——— dakikadır. Her bir ifadeyi okuduktan sonra, buna ne derecede katıldığınızı ya da katılmadığınızı size verilen cevap kâğıdına / liste üzerinde ayrılan yere aşağıdaki örneğe uygun olarak işaretleyiniz. Bir ifadeyi okuduktan sonra aklınıza ilk geleni işaretleyiniz. İşaretsiz ifade bırakmayınız. Size verilen tutum listesi (ve cevap kâğıdı) üzerine adınızı yazmayınız, kimliğinizi belirtecek herhangi bir işaret koymayınız. Düzenlenen ölçek birden çok alt ölçeği içeriyorsa, tüm batarya için hazırlanan genel yönergenin yanı sıra, her alt ölçeğin baş tarafında alt başlığın ve özel yönergenin bulunması gerekir. Aynı ölçek içinde değişik madde tipleri bulunduğunda, bir başka deyişle cevaplama yolunu değiştiren bir durum söz konusu olduğunda, her değişikliğin başında cevaplama yolunu belirten yönerge verilmelidir. Cevapların kaydedilmesi için ayrı cevap kâğıdının kullanılması, yönergelerin daha da ayrıntılı olmasını gerektirir. Eğer cevaplayıcılar ayrı cevap kâğıdı kullanmaya alışık değilse, cevapların nasıl işaretleneceği örneklerle açıklanmalıdır. Cevap kâğıtları optik okuyucularla puanlanacak bir biçimde de düzenlenebilir. Eğer ölçek, merkezi bir değerlendirme yapmak amacıyla, büyük kitlelere, birden çok uygulayıcı tarafından, ayrı ayrı yerlerde uygulanacaksa, cevap kâğıtlarının optik okuyucularla puanlanması daha ekonomiktir. Geniş çaplı uygulamalara olanak verecek bir düzenlemede, uygulayıcılar için ayrı bir yönerge hazırlanması gerekir. Yönergeler, ölçeğin her değişik yerdeki uygulamasının olabildiğince benzer koşullar altında yapılmasını sağlama amacını gütmelidir. 17
Ölçek maddeleri listesi ile cevap kâğıdının ayrı ayrı ya da birlikte düzenlemesi konusunda da bir karar verilmiş olmalıdır. Küçük sayıda denek gruplarını içeren uygulamalarda aynı listenin hem ölçek maddeleri hem de cevaplama listesi olarak düzenlenmesi (Şekil 3) daha ekonomiktir. Böyle bir düzen, cevaplama işlemini de kolaylaştırır. Öte yandan, ölçek büyük örneklemlere uygulanacaksa, Şekil 3: Madde listesi ile cevaplama yerinin birlikte düzenlenişi Şekil 4: Likert tipi bir ölçek için grafik gösterimle düzenlenmiş cevap kâğıdı örnekleri 18
A. Ata Tezbaşaran madde listesi üzerinde cevaplama yapılması maliyeti artırıcı etkide bulunur. Çünkü bu durumda, bir madde listesi ancak bir kez kullanılabilir. Büyük örneklemlerde uygulama söz konusu olduğunda madde listesi ile cevap kâğıdının ayrı ayrı düzenlenmesi daha ekonomiktir (Şekil 4).
Bir ölçekteki madde tipleri, olabildiğince tek bir biçimde cevaplamayı gerektirecek şekilde hazırlanmalıdır. Tutum konusunun veya nesnesinin yapısı nedeniyle birden çok madde tipi kullanılması gereği ortaya çıkarsa, cevaplama biçimi aynı olan maddeler bir arada gruplanmalıdır. Likert tipi ölçek maddeleri genellikle ortak seçenekli madde tipindedir. 3, 5 veya 7 seçenekli düzenlemeler yapılmaktadır. Optimum olan seçenek sayısı, özgün biçiminde olduğu gibi 5’tir. Bazen, sözel seçeneklerin yerine karşılıkları belirtilerek sayısal seçeneklerin de kullanıldığı görülmektedir. Bu tür düzenlemede bireylerin sayılara yüklemiş olduğu anlamların karıştırıcı etki yapma olasılığı bulunduğu unutulmamalıdır. Likert tipi ölçeklerde tutuma ilişkin olumlu ve olumsuz anlam yüküne sahip iki küme madde bulunur. Bu iki madde tipi ölçek içinde rasgele bir biçimde dağıtılmalı, düzenli bir sıra izlememeli ve gruplandırılmamalıdır. Ayrıca, tutum ölçeğindeki ifadelerin çoğunun veya tümünün olumlu olmasının, cevaplayıcıyı olumlu cevaplamaya yönlendirici etki yapma olasılığı vardır. Olumsuz ifadeler için de tersi söz konusudur. Tutum ifadelerinin anlam yükünün cevaplayıcıyı yönlendirici bir etkide bulunmasının önüne geçmenin bir yolu, ölçekteki olumlu ve olumsuz ifade sayısını birbirine denk tutmaktır. Diğer yandan, deneme ölçeği içinde aynı tutum öğesini içeren hem olumlu, hem olumsuz ifadelerin birlikte bulunması gereksizdir. Çünkü, daha önce olumlu biçimde yazılmış bir ifadenin daha sonra olumsuz biçimde yeniden ifade edilmesi aynı içeriğin tekrarlanmasına yol açar. Bu durum, kimi zaman cevaplayıcıları yanıltır, kimi zaman da cevaplayıcının motivasyonunu düşürücü etki yaratır. 19
Denemelik tutum ifadeleri (aday ölçek maddeleri), denenmeden önce aşağıda belirtilen noktalar açısından bir ön incelemeden geçirilmelidir: * Yazılan ifadelerin tutum kapsamını tümüyle temsil etmesi ve sınanmayan yanının kalmaması * Yazılan her bir ifadenin, madde yazımında öngörülen özellikleri taşıması * Olumlu ve olumsuz ifadelerin sayısının birbirine denk olması * Deneme ölçeği içinde aynı tutum öğesini içeren hem olumlu hem olumsuz ifadelerin birlikte bulunmaması * Bir tutum ifadesi ile diğer bir tutum ifadesi arasında anlamca kesişim, alt küme - üst küme ilişkilerinin bulunmaması (her bir tutum ifadesi bir diğerinden anlamca bağımsız olmalıdır) * Basılı materyalde yazım hatalarının, anlatım bozukluklarının olmaması * Cevaplayıcılar ve uygulamacılar için hazırlanan yönergelerin açık ve anlaşılır olması * Düzenlenen ifade listesi ve cevap kâğıdının okuma ve cevaplamada zorluk çıkaran yanlarının olmaması * Çoğaltılan kopyalarda baskı hatalarının bulunmaması 2.e. Deneme Uygulaması Likert tipi bir ölçekte yer alacak maddeler, tasarlandıktan sonra bir ön incelemeden geçirilmiş ve gerekli görülen düzeltmeler yapılmış olsa bile, henüz kullanıma hazır değildir. Tasarlanan maddelerden hangilerinin istenen niteliklere sahip, hangilerinin ölçülmek istenen tutumu ölçmede yetersiz ve hangilerinin kusurlu olduğu deneme uygulamasından elde edilen görgül verilere dayalı olarak belirlenir. Bu nedenle deneme uygulaması, geliştirilecek ölçeğin sahip olacağı niteliklerin temel belirleyicisidir. Bir başka deyişle, geliştirilecek ölçeğin sahip olacağı psikometrik özellikler büyük ölçüde deneme ölçeğinin özelliklerine ve deneme uygulamasının koşullarına bağlıdır. Aynı şekilde, denemelik ölçeğin uygulandığı örneklemin özellikleri de ölçeğin psikometrik özellikleri üzerinde belirleyici etkiye sahiptir. Zorunlu gereklerden 20
birisi, örneklemin hedef kitleyi temsil edici olmasıdır. Deneme örneklemi istatistiksel gerekleri karşılayacak kadar büyük ve hedef kitleyi temsil edecek çeşitlilikte seçilmelidir. Örneklem büyüklüğünün dağılım sayıltılarını karşılayacak ölçüde olması gerekir (Bkz. Akhun, 1991). Denemelik ölçeğin örnekleme seçilen bireylere sunulması sırasında, güvenirliği ve geçerliği düşürücü durumlardan kaçınılmalıdır. Bunlardan en önde geleni ve sık rastlananı cevaplayıcıların “zorunlu koşullar altında cevaplama” durumunda kalmalarıdır. Bir ölçeği zorunlu olarak cevaplayan bir bireyin gönülsüz, baştan savma cevaplar verme olasılığı yüksektir. Rasgele verilen cevaplardan elde edilen ölçek puanlarına güvenilemez ve bunlar, ölçülmek istenen tutum için geçerli ölçüler olamaz. Geçerliği düşüren diğer bir durum da güdümlü uygulama yapılmasıdır. Bu durumda, uygulamacının, uyguladığı ölçeğin önemini vurgularken (kasıtlı olarak ya da farkına varmadan), kendi tutumunu ve beklentilerini açıklaması veya ima etmesi söz konusudur. Bu da bazı cevaplayıcıların “uysal” (lenient) davranmalarına yol açabilir ve araştırmacının beklediği yönde tepkiler ortaya çıkabilir. Cevaplamanın yönünü etkileyecek her durumdan kaçınılmalıdır. Cevaplayıcıların gönüllü cevaplamaları için gerekli önlemler alınmalıdır. Cevaplayıcılara kimliklerinin gizleneceği veya belirlenmeyeceği konusunda güvence verilmeli ve bu güvencenin gereği yerine getirilmelidir. Cevap kâğıtları toplanırken kimlik belirleme duygusu uyandıracak durumlardan kaçınılmalıdır. Uygulama yapılan ortamın cevaplayıcının dikkatini dağıtacak ve cevaplamayı engelleyecek durumlardan uzak olmasına özen gösterilmelidir. 21
Yüklə 447,46 Kb. Dostları ilə paylaş:
|