A zeki veliDÎ togan bugünkü TÜRKİLİ (TÜRKİstan) ve yakın

İlk Kalmuklar
On yedinci asrın «kahramanı» olan Kalmuklara gelince, bunların Türkistan için tehlike teşkil edeceği daha on beşinci asır ortalarında bile anlaşılmıştı. Çindeki Moğol («Yüan») sülâlesi düştükten sonra, moğol hanlarının bütün Moğolis- tanı bir idare altına toplamak hususundaki denemeleri boşuna çıkmıştı. Çuras, Khoşut, Turgavut, Khobıt urukları Doğu Moğollardan ayrılarak, «Mahmud» adıyla bir Müslüman adı taşıyan hanlarının idaresi altında ayrı bir hanlık kurdular. Ozamanki Kalmuk prensleri arasında «İbrahim Vang», «llyas Vang» gibi müslüman adı taşıyanları bulunmuş, bu da Kalmuklarm İslâm devletleriyle olan komşuluğun tesiri neticesi

olsa gerektir; belki bu gibi prenslerin bazıları başlangıçta müslüman da olmuştur. Fakat öteki Moğollar gibi Kalmuklar ve Kalmuklarm hanları tamayile budist idiler¹⁴⁶-⁰)* Türkistan ahalisi Kalmuk sultanlarına «altan han» demişlerdir. Kalmuklar 1447 yılında Sır Derya havzasında yaşıyan Şıban hanı Ebülkhayır Hana hücum ettiler. Bozkır hanları Konuklarla akrabalığı şeref biliyorlardı. Ebülkhayınn Torunu Şaybak Han bir Kalmuk prensesinden doğmuştu. Şaybak Elan kendi şiirlerinde «Al t an Han» dan bahseder ^rJ1).

Biraz yukarıda adı geçen Kalmuk Mahmud khanın torunu «Esen Han». Çinlilerle muvaffakiyetle harbetmiş ve Herattaki Temürlülerle de dyasî münasebetler tesis etmişti (1459). Onbeşinci asrın son yarısında Doğu Moğolları yeniden kuvvetlenince, Batı Mpğolları (Kalmuklar) onlara tobi olmuşlarsa da, onaltıncı asrın ortasında (1552), yani batıda şimdiki Rus Avrupasmda rus kniazları Altın Orda hanlıklarına istila ettikleri zaman, tekrar müstakil hareket etmeğe başlayıp şimdiki

«Cungarya» ’--) ile «İle» havzalarındaki urukları (Kirey, Nayman ve ^77) evvelce işgal ettikleri yerlerden sıkıştırıp çıkarmağa başlamışlar dı?. Doğu Tür’kistanm çağatay hanları Kalmukların Isık-Göl civarındaki «Uysun» ve «Kırgız» uruklarına taarruzlarını muvaffakiyetle defedebildiler (zaten Kalmukların ciddî taarruzları da o tarafa değildi). Şehirlere ve muntazam askere dayanmıyan Kazak hanları ise muvaffak oİIdıTdıTarrKaTak ham' «Tevkil Han» daha babası Şıgay Hanın ^{147 148 149}) zamanında (1554) Kalınlıklarla harbediyor, fakat muvaffak olamıyordu. Taskentte Şıban Özbek hanı Barak (Nevruz Ahmed) Hana ^1M) sığınıp yardım istedi. Barak Han ise —Osmanlı seyyahı Seyfi Çelebinin