A zeki veliDÎ togan bugünkü TÜRKİLİ (TÜRKİstan) ve yakın

Arlat. Qara-Kölde;

Qanlı. Cızak hududunda;

Qırq, Yüz, Min. Cızak tümeninde;

Bataş. Qarşı, Ghuzar taraflarında yaşarlar..

Qaraqalpaq_j beş oymaktan ibarettir: Qara-Qoylı, Qara- Singir, Oymavut, îstek, Açamaylı. Bunlar Amu Derya deltasında ve Semerkandin şîhıalinde «Ak-Tepe». de bulunurlar.

Ozbeklerin eski şivelerini ve âdetlerini oldukça iyi saklamış olan- ları bilhassa «Cızak» tümeninde bulunuyor (Qırq, Qanlı, Salıq, Türk, Türkmen, Nayman, Mangıt, Qıtay-Yüz, Solaqlı, Tuyaqlı, Alaça, Bur- aut, Sirkeli, Baymaqlı, Calayır, Qırgız, Yüz, Quyan-Tuyaqlı, Parça-Yüz, Qarapça, Quşçı, Oraqlı, Toqcarı, Qoştamgalı, Saray, Qancagalı). Fakat bu kabileler nüfusça pek azlıktırlar. Şarkî Bukharada yine göçebe hayatını tamamen terketmiyenler «Düşenbe» civarında «Laqay», «Mar- qa Kiçi Yiiz», Feyzâbâd civarında «Qarlıq» gibi kabilelerdir.

Afgan Türkistanmdaki Özbek aşiretleri hakkında ancak 19 uncu asır başlasrında Hindistanlı Mîr Izzetullah tarafından tertip edilen bir cetvele mâlikiz--). Buna göre, oradaki kabileler şunlardır: Şıbırgan yanındaki «Serpül» de «Min» kabilesinin «Açamaylı» oymağı; onun yanında «Sayyad» adlı yerde «Açamaylı». ve «Qazayağlı» «Min» lerL Sencayrek’te «Qıpçaq» uruğu; Kunduz’da tamamen «Qatagan», «Balkh» civarında «Saray» ve «Möyten» urukları. Badakhşanda «Eşkemiş» te Qataganların «Bürge» ve «Timiş» adlı oymakları. «Narın» da «Çağatay» uruğu. Mîr Izzetullah Möyten ve Qatagan uruklarının oymaklarına ait de bilgi veriyor: Möyten yedi oymaktır: Tilikhane, Germsili,

Qazayaqlı, Çağar, Sum, Aqşayıq, Çüçen. Qatagan uruğu ise üç oymaktır: Beş-Qaban, Salcavut, Tört-Ata. «Beş-Qaban» m beş arısı var: Laqqa(=Laqay), Yanı-Qatagan, Kesmever, Qayan, Manas. Kesme- verin dört tiresi var: Aq-Tağlıq, Endicanî, Qalasi, Bomın. «Manas» m üç tiresi var: Tehıiş, Sar-Bağış, Bürge. «Tört-Ata» nm dört arısı var: Sarığ-Qatagan, Çuraq, Başsız, Mardad. «Çuraq» m iki tiresi var: Qız Atizi, Şölen. Mardadm üç tiresi vardır: Üçata, Bozan, Cutuduq.

Özbek kabileleri içinde aristokrasi «Bekzad» lâkabını alanlar vardır, ki bunlar vaktiyle hanların tahta çıkmaları merasimini icra etmiş ve memleketin idaresinde ve orduda faal rol oynamışlardır. Bunlardan Khıyvada bilhassa Qıyat-Qongrat, Uygur - Nayman, Qanglı - Qıpçak, Nüküs - Mangıt kabileleri, Bukharada ise Şıban Oğulları zamanında «Quşçu», «Nayman», «Qarluq» ve «Böyrek» kabileleri, MafigıtlaT zamanında (R a d 1 o f Fa göre) Min, Arlat, Barın, Bataş urukları mâruf olmuşlardır. «Qataghan» 1ar da «bekzâd» sayılıyorlar. Uruklar içinde Tuyaqlı, Möyten, Khıtay (Qatay), Mangıt urukları ve Qongratlarm Bukharadaki ekseriyeti Deşt-i Qıpçaqtan en sonra gelen uruklardır. Bunlar evvelce «Mangıt-Nogay» ve «Kazak» heyetlerine dahil olup sonradan Mâverâünnehre gelmişlerdir.

-²) Mîr İzzetullah’ın Ahvâl-i Sefer-i Bukhara adındaki farsça eserinin yazma nüshası Paris Millî Kütüphanesinde, Suppl. Pers. 1346 da bulunmaktadır. Biz o nüshadan istifade ediyoruz. Bu eserin W i 1 s o n tarafından «Calcutta Cuarterly Magazin and Riview, III-IV, 1820» de neşredilen tercümesi eksik ve pek yanlıştır. Mîr Izzetullah, seyahati ve eseri hakkında bk. «Yeni Türkistan» 1928, Numara 14, s. 41-44.