A zərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti Niyazi Əlikram oğlu Həsənov Bİznesin strateji İdarə ediLMƏSİ (Dərslik)

13.4. İnkişaf strategiyası və maliyyə vəziyyətinin
diaqnostikası

Nəzəri cəhətdən götürdüyümüz "Təkrar Metal Emalı" Qapalı Səhmdar Cəmiyyəti, qısaldılmış şirkət formasına adı "TME" olacaq.

"TME" QSC hüquqi şəxsdir və səhmdar cəmiyyətləri haqqında qanun­ların bü­tün tələblərinə cavab verir, nizamnaməsi Azərbaycan Respublikasının qanunu tələblərinə uyğundur. Cəmiyyət Azərbaycan Respublikası ərazisində və onun hüdudlarından kənarda bank hesabları aça bilər, onu ehtiva edən tam şirkətin adı, onun olduğu yer barədə göstəriş də Azərbaycan və beynalxalq dildə girdə möhürdə öz əksini tapmalıdır. Şirkət öz adını, öz emblemini, müəyyən edilmiş qaydada qeydiyyatdan keçmiş əmtəə nişanını, ştamp və blanklara malik ola bilər. Cəmiyyət kommersiya təşkilati deyil, onun fəaliyyətinin əsas məqsədi mənfəət əldə etməkdir.
Qapalı Səhmdar Cəmiyyəti Nizamnaməsinə uyğun olaraq sahibkarlıq fəaliyyətinin aşağıdakı növləri ilə məşğul ola bilər:
- Qara və əlvan metalların qırıntıları və tullantılarının tədarükü və emalı, metallurgiya xammalı (çeşidləşdirici maşını, kəsməni, doğrama, presləmə, yenidən əritmə və s.) kimi istifadə üçün qara metal tullantıları və çıxar halında olan qırıntıların toplanması, saxlanması, qara metal tullantıları və qırıntıların (əsas növ və ya vəziyyətin dəyişməsi ilə), seçilməsi və alınmasını əhatə edən fəaliyyətdır;
- Metal məhsulları, qara və əlvan metalların qırıntıları və tullantılarının tədarükü və satışı üzrə fəaliyyət;
- Qırıntıları və tullantıları əlvan metalların tədarükü və emalı, metallur­giya xammalı (çeşidləşdirici maşını, kəsməni, doğramanı, presləmə, yenidən əritmə və s.) kimi istifadə üçün qara metal tullantıları və qırıntılarının hazırlan­ması (əsas növ və ya vəziyyətin dəyişməsi ilə), toplanması, saxlanması, seçimi, əlvan metal tullantıları və qırıntıları toplanması və alınmasını əhatə edən fəaliy­yətdir;
Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi ilə qadağan olunmayan digər fəaliyyət növləri:
- Cəmiyyətin fəaliyyətinin qeyri - müəyyən müddətə uzadılması. Cəmiyyət hüquqi şəxsdir və mülkiyyətində xüsusiləşdirilmiş əmlakı var, müstəqil balans­da əks olunan əmlak, səhmdarların səhmlərinin hesabına ödənilmiş hesab əsa­sın­da daxil olmalara və öz öhdəsində, olan bütün əmlakla cavabdehdir. Cəmiy­yət qanunvericilik ilə müəyyən olunmuş qaydada xarici iqtisadi fəaliyyətin bütün növlərini həyata keçirmək hüququna malikdir;
- Cəmiyyət nizamnamə kapitalını təşkil edir, cəmiyyəti 100 (yüz) adi adlı sənədsiz səhmlərinin hər birinin nominal dəyərinə uyğun yerləşdirir. Ümu­milikdə 100 adi adlı səhm sənədsiz qeyri səhmlərə malikdir.
Azərbaycan Qapalı Səhmdar Cəmiyyətlərinin qanunvericiliyə uyğun ola­raq hüquqi şəxs statusunu alır, başqa hüquqi aktlara və bu nizamnaməyə uyğun fəaliyyət göstərən orqanları vasitəsilə mülki vəzifəni öz üzərinə götürür. Cəmiyyətdə idarəetmə orqanları və nəzarət formalaşır. Belə cəmiyyətlərin idarəetmə orqanları aşağıdakılardır:
- Səhmdarların ümumi yığıncağı;
- Direktorlar şurası;
- Baş direktor - vahid icra orqanı;
- Cəmiyyətin maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətinə nəzarət edən orqan, müfəttiş orqanıdır.
Cəmiyyətin baş direktorunun səlahiyyətinə aid bütün məsələlər rəhbərli­yin direktorlar Şurasının və ya səhmdarların ümumi yığıncağının səlahiyyət­lərinə aid edilmiş məsələlər istisna olmaqla, bu cəmiyyətin fəaliyyətinə aiddir. Xüsusilə baş direktorun səlahiyyətlərinə aiddir:
- Nizamnamə və əmək müqaviləsi ilə müəyyən edilmiş səlahiyyətlər daxilində davam edən fəaliyyəti təmin etmək üçün şirkətin əmlakına olan sərəncamı;
- Cəmiyyətin adından etibarnamə olmadan Konstitusiyanın müddəalarına əsasən, bütün hökumət və digər orqanlar, hüquqi şəxslər, maliyyə sənədləri ilk imza onun səlahiyyətində olması;
- Cəmiyyətin daxili fəaliyyətinin operativ məsələləri üzrə cəmiyyətin əməkdaşları üçün məcburi olan əmr və qərarların qəbul edilməsi;
- Nizamnamənin müddəaları nəzərə alınmaqla, işçilərlə əmək müqa­vilələrinin bağlanması, qəbul və işdən işçilərinin həvəsləndirmə və tənbeh üsulu daxili əmək qaydalarına, əməyin ödənilməsi sisteminin və mükafatlandırma, ştat cədvəlinin təsdiqlənməsi, tətbiqi cəmiyyətin işlərinə ştat cədvələ uyğun olaraq tədbirlər;
- Cəmiyyətdə uçotun təşkili;
- Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyinə uyğun olaraq cəmiyyətdə inventarın rəsmiləşdirilməsi və nəticələrin, o cümlədən, inventarın təşkili;
- Cəmiyyətdə təşkilati sənədlərin saxlanılması;
- Hüquqi şəxs olan cəmiyyətin (əvvəlki müddətlər daxilində ərizə, şikayət, irad, bəyanatların verilməsi) Azərbaycan Respublikasının qanunveri­cili­yinə uyğun olaraq məhkəmə zamanı özünü müdafiə edə bilməsi;
- Azərbaycan Respublikasının (razılaşdırılmış müqavilələr və ya ödə­nişlər, reklamasiyalar və s.) qanunvericiliyinə uyğun olaraq cəmiyyətin nizam­na­məsinin müddəaları nəzərə alınmaqla əqdlərin bağlanması və icrasının təmin olunması;
- Cəmiyyətin adından əqdlər (fəaliyyətin həyata keçirilməsi) qeyri-qanuni hə­yata keçirmək istədikləri formada olan hallar istisna olmaqla, əmək müqa­viləsi nizamnaməsinə və qüvvədə olan qanunvericiliyə uyğun olaraq, əqd etmək üçün cəmiyyətin digər idarəetmə orqanlarının razılığı lazımdır. Auditor cəlb etməlidir ki, Azərbaycan Respublikası qanunlarına uyğun nizamnaməsində olan qanunvericiliyi nəzərə almaqla yoxlaya bilsin.
- Cəmiyyətin nizamnaməsinə uyğun olaraq hüquqi şəxslər şirkətin adın­dan çıxış edə bilərlər. Azərbaycanda və xaric ölkələrdə öz filiallarını təsis edə bilər. Əgər, bu filiallar, istehsal və yığma sahələri açılıbsa, onların əsas fəaliy­yəti qara və əlvan metalların toplanması, alınması, saxlanması, o cümlədən, qara və əlvan metalların tullantılar və qırıntılarına uyğun emal fəaliyyəti, qırıntıları və tullantıları (orijinal formada və ya hansısa bir dəyişikliklə) hazır metal kimi istifadəsi üçün yararlı etmək və dəmir qırıntıları və tullantı metalların hasilatı metallurgiya xammal (çeşidlənməsi, əridilməsi və s.) dəmir tullantılarının və toplan­ması, alınması, saxlanması, seçilməsi, əlvan qırıntıları və tullantıları metal ha­zırlan­ması istiqamətində, o cümlədən, əlvan metalların, tullantıların toplan­ması və emal fəaliyyəti bura daxildir.
Baş Direktor tərəfindən təyin edilmiş filial müdiri, aldığı təlimlər və təlimatlara əsasən öz iqtisadi fəaliyyətini baş direktora təqdim edir.
Məhsulların hərəkətinin uçotu, inventar, sənədlər təşkilatın hüquqi ünvanında yerləşən ofisində saxlanılır.
İdarəetmə qərarlarının qəbulu, operativ məsələlərin həlli ilə istehsal fəaliyyəti arasında əlaqəni heyətin idarə etmə şöbəsi məşğul olur. Bütün şöbələrlə əlaqə, onların funksiyaları və məsul şəxslər müəyyən edilməlidir:
Müəssisənin strateji planında onun inkişafı və hazırlanması metodu:
Strateji planlaşdırma, şirkətin məqsəd və vəzifələrinə nail olmaq üçün yolların seçilməsi prosesi olan idarəetmə funksiyalarından biridir. Strateji planlaşdırma bütün idarəetmə qərarları üçün əsasdır. Buna görə də, əksər şirkətlərın inkişafı strateji planlarının hazırlanmasına doğru istiqamətlənib. Strateji planlaşdırma prosesi dinamik bir zamanda çətir altında olan bütün idarəetmə funksiyalarında gizlənir. Strateji planlaşdırmadan istifadə etmədən, bütövlükdə şirkətin və ayrı - ayrı adamların dəqiq üsulunun qiymətləndirilməsi və məqsədləri, istiqamətləri korporativ şirkətlər üçün mühüm məsələdir.
Strateji planlaşdırma prosesi təşkilati idarə edən üzvlər üçün əsas verir. Ölkəmizdə vəziyyətin reallıqları yazılı şəkildə bütün yuxarıda layihələndirilən, strateji planlaşdırma əsasında öz aralarında və xarici biznes qurumları ilə çətin bir müsabiqədə iştirak edir ki, belə məqamlarda qeyd etmək lazımdır ki, Azər­baycan şirkətləri üçün belə fəaliyyət getdikcə daha mühüm əhəmiyyət kəsb edir.
Strateji planlaşdırma dedikdə, fəaliyyət əsasında öz köməyi ilə formal­laş­dırılan prosedurlar, metodikalar, texniki cəhətdən icrası və gələcək modelin qurulması istiqamətində mərhələlər qeyd edilən strategiyanın hazırlanması bu model üçün keçid proqramdır.
Menecment və marketinq əsaslı strateji planlaşdırılma şirkəktlərin fəaliyyətinin planlaşdırılması və onların tematik ədəbiyyatlara uyğun öyrənilməsi prosesində əlavə aldıqları bilikləri sistemləşdirməyə kömək edir. Bu mərhələdə açılmış imkanlar əsasında verilmiş iqtisadi ədəbiyyatlar daxilində strateji planlaşdırmanın əsaslarını özündə ehtiva edir:
- Birinci strateji planlaşdırmanın mahiyyəti araşdırılır, tələblər əsasında yerinə yetrilməsi vacib olan strateji planlaşdırma özündə şirkətlər üçün məqsədli strateji planlar hazırlamaqdır. Birinci növbədə, strateji planlaşdırma funksiyasının gələcək fəaliyyəti nəzərdən keçirilir.
- İkinci tamamilə mikroiqtisadi səviyyədə sənaye və kommersiya fəaliy­yəti üçün strateji planlaşdırma xüsusiyyətləri aydınlaşdırılmalıdır. Lazımi diq­qət bazarın rəqabət şəraitində strateji planlaşdırmanın vəzifələrinə ayrılmalıdır. Strateji plan, bazar iqtisadiyyatı şəraitində işləyən şirkətin planlaşdırılması sxemi və strateji planlaşdırmanın struktur xüsusiyyətlərinin inkişaf mərhələlə­rinin nəzəri aspektləri nəzərə alınır.
Beləliklə, ümumilikdə şirkətin strateji planlaşdırlması biznesin inkişafı­nın bütün əsas sahələrini əhatə edir və strateji planlaşdırma üzrə praktikada ümu­mi tövsiyələrə əsaslanır.
Biznesin inkişafı üçün strateji planlaşdırmanın mahiyyəti və funksiyası, əsasən, rəhbərliyin etdiyi hərəkətlərin və qərarların qəbulunu nəzərdə tutan məqsədlərə çatmağa kömək edən strategiyaların işlənməsini özündə birləşdirir. Strateji planlaşdırma prosesi idarəetmə qərarlarının qəbul edilməsində əvəz olunmaz kömək alətidir. Onun vəzifəsi, inkişaf üçün şirkətdə kifayət qədər yeniliklər və dəyişikliklər olmasıdır. Daha doğrusu, strateji planlaşdırma prosesi bir çətir altında olan, bütün idarəetmə funksiyalarını özündə birləşdirir.
Strategiyanın mahiyyətinə gəldikdə isə, söz özü "sənət generalı" olan yunan “strategos" sözündən götrülüb və strategiya mənasını daşıyır. Strategiya şirkətin missiyasının həyata keçirilməsini təmin edir və onun məqsədlərinə nail olmaq üçün nəzərdə tutulmuş ətraflı və kompleks plandır. Buna görə bütün şirkət, daha çox xüsusi fərdi baxımdan inkişaf etdirilməlidir. Nadir hallarda şirkətin yaradıcısı olduğu təşkilati strategiya ilə uzlaşdırmaq şəxsi planları özünə rəva görə bilər. Strategiya şirkətin elmi-texniki potensialını və onun istehsal, satış ehtiyacları nəzərə alınmaqla, nəzərdə tutulan məqsədlərə nail olmaq və planlarında əsaslandırılmış tədbirlərin hazırlanmasını və həyata keçril­məsini nəzərdə tutur.
Strateji plan geniş tədqiqat və sübutlarla əsaslandırılmalıdır. Buna görə də, daim iqtisadiyyat, bazar, rəqabət və s. sektorları haqqında məlumatların bö­yük hissəsini toplamaq və təhlil etmək lazımdır. Bundan əlavə, strateji plan bizə əminlik verir ki, fərdi işçilərin müəyyən peşəkarlığa yiyələnmişləri cəlb edək. Bu yanaşma bizə məhsul və ya xidmətləri satmağa imkan verir.
Strateji planlar, rahat olmaq üçün istənilən şəkildə inkişaf etdirilməlidir. Ümumi strateji plana uyğun dəyişən biznes və sosial mühiti ilə əlaqədar daimi düzəlişlər aparılması, uzun bir zaman çərçivəsində şirkətin proqram fəaliyyət kimi baxmaq lazımdır.
Strateji planlaşdırmanı təşkil edən, bu planlara zəmanət vermir və müvəffəqiyyət özlüyündə səhvlərə görə və motivasiya və nəzarətin uğursuzluğu ilə bağlı ola bilər. Bununla belə formal planlaşdırma şirkətin fəaliyyətinin təş­kili üçün əlverişli amillərdən hesab edilir. Onu bilmək münasib yol hərəkət­lərini dəqiqləşdirməyə kömək kimi başa düşülməlidir. Müəyyən nailiyyətlərə nail olmaq istəyirsənsə qaydaları bilməlisən. Qəbul olunan qərarlara əsaslan­dırıl­mış və sistemləşdirilmiş, rəhbərlik və ya səhv və ya düzgün olmayan məlu­mata görə şirkətin imkanları barədə və xarici mühit haqqında düzgün qərarlar qə­bul edilməsi riskin səviyyəsini azaldır. Beləliklə, planlaşdırmada şirkət da­xilində ümumi məqsədlərə çatmaq üçün, məntiqli birlik yaratmağa kömək edir.
Strateji planlaşdırmanın funksiyası:
1. Strateji plan şirkətin fəaliyyəti üçün istiqamətdir və marketinq araş­dır­ma­ları onu daha yaxşı anlamağa və fəaliyyət göstərməyə imkan verir, pro­ses­lərin öyrənilməsi, onun inkişafı və planlaşdırma məhsulları, istehlakçılar üçün satış qiymətlərinin planlaşdırılması;
2. Strateji planın dəqiq məqsədi, şirkətin ümumi vəzifələri ilə bağlayan hər bir hissəsini təşkil edir;
3. Strateji plan müxtəlif funksional istiqamətlərin səylərinin əlaqələn­diril­məsini həvəsləndirir;
4. Strateji plan özünün güclü və zəif cəhətlərini qiymətləndirmək baxı­mın­dan rəqiblərinin imkan və təhdidlərini nəzərə alır və ətraf mühitə uyğun təşkil edilir;
5. Tərtib edilmiş plan elə kombinasiya hərəkətləri edə bilər ki, şirkət alternativ hərəkətlər etmək məcburiyyətində olar;
6. Strateji plan ehtiyyatların bölüşdürülməsi üçün zəmin yaradır;
7. Strateji plan fəaliyyətin qiymətləndirilməsi prosedurlarının tətbiqinin vacibliyini nümayiş etdirir.
Strateji planın yaradılması gələcəyə ali rəhbərliyin həyata keçirmək istəyinin mükəmməl sistemli hazırlığı deməkdir:
1. Missiyanın seçimi, məqsədlərin (qısamüddətli, ortamüddətli, uzun­müd­dətli) formalaşdırılması;
2. Planların hazırlanmasının təmin edilməsi, siyasət, strategiya prose­durları, qaydalar, büdcə.