-ǵan/-gen, -qan/-ken: oqıǵan, bilgen, aytqan, ketken, kórgen, aytqızǵan, kelmegen, isletken t.b.
-ıwlı/-iwli, -wlı/-wli: baylawlı, ildiriwli, qaplawlı, kesiwli, Ol kesiwli nannan jedi.
-ıwshı/-iwshi, -wshı/-wshi alıwshı, beriwshi, islewshi, tıńlawshı, barlawıshı t.b. Jazıqsızǵa jábir beriwshi puqaranıń jállatları.
-ar/-er, -r: barar, keler, aytar, sorar, jazdırar, kórseter, oqıtar t.b. -ar/-er, -r qosımtalı kelbetlik feyildiń bolımsız mánisi –mas/-mes, -bas/-bes, -pas/-pes qosımtaları arqalı bildiriledi: barmas, kelmes.
-tuǵın, -jaq qosımtaları hal feyil -a/-e, -y qosımtalı túrinde jalǵanıwı arqalı jasaladı. Mısalı: alın-a-tuǵın, kel-e-tuǵın, oqı-y-tuǵın, kór-e-jaq, ayt-a-jaq t.b.
-maqshı/-mekshi, -baqshı/-bekshi, -paqshı/-pekshi: barmaqshı, kelmekshi, aytpaqshı, jazbaqshı t.b. Bunday qosımtalı kelbetlik feyildiń bolımsız túri emes sóziniń dizbeklesiwi arqalı jasaladı: barmaqshı emes, kelmekshi emes t.b.
Kelbetlik feyiller qospa feyil túrinde de qollanıladı: Mısalı: oqıp júrgen, kelip otırǵan, sóylep turǵan, satıp alǵan, shıǵıp ketejaq, alıp kelejaq, sóylep berejaq t.b.
Kelbetlik feyildiń -ǵan/-gen, -qan/-ken qosımtalı túrleri feyildiń ótken máhálin, -ıwshı/-iwshi, -ıwlı/-iwli qosımtalı túrleri házirgi máháldi, -ar/-er, -r, -tuǵın, -jaq qosımtalı túrleri keler máháldi bildiredi.
Kelbetlik feyildiń atlıqlasıwı hám gáptegi xızmeti
Kelbetlik feyiller gáp ishinde atlıq mánisinde qollanılıp atlıqlasadı. Atlıqlasqan kelbetlik feyiller atlıqtıń kóplik, seplik qosımtaların qabıl etedi.
Kelbetlik feyiller ózine baǵınıshlı sózler menen birlikte kelbetlik feyil toplamın dúzedi hám sol toplam gápte keńeytilgen anıqlawısh xızmetin atqaradı. Mısalı: Suwǵa qanǵan atızlar egiske tayarlandı. Húkim súrgen tınıshlıqtı hawlıǵıp kirip kelgen jigit buzdı. Alıstan kóringen Samarqand tawları hártúrli túske enip buldırap kórinedi. Kelbetlik feyiller gáp ishinde tómendegi sintaksislik xızmetlerde keledi:
Ataw seplik túrindegi atlıq sózlerdi sıpatlap kelgende anıqlawısh: Mısalı: Islengen jumıslardı kórip shıqtıq. Suwǵarılǵan jerleri tapqa keldi.
Kelbetlik feyiller gáptiń sońında kelip bayanlawısh boladı: Eki otaw qatar tigilgen. Burın bul dógerekte el bolǵan. Ol kiyim kiygende, adam qarap turǵanday jarasatuǵın edi. Ol bıyıl liceyde oqıyjaq.
Atlıqlasqan kelbetlik feyiller gápte baslawısh, tolıqlawısh xızmetlerin atqaradı. Mısalı: Qıymıldaǵan qır asar. Ayran ishken qutıladı, shelek jalaǵan tutıladı (baslawısh). Oqıwdı pitkergenler awılǵa keldi (baslawısh). Ayaǵı úlken sıyǵanın kiyedi, ayaǵı kishkene súygenin kiyedi (tolıqlawısh).
Dostları ilə paylaş: |
