Abulqosimov m. H., Umarov a. T., Qulmatov a. A. Institusional iqtisodiyot

Jami 
648,3 
Jami 
1368,0 

---

474 
faktor hisoblanishadi. Aynan ular TMK lar orqali rivojlangan va rivojlanayotgan 
mamlakatlar o‗rtasida bilimlar, hoyalar va innovatsiyalar almashinuvi yuz beradi. 
Ilmiy-texnik kadrlar joylashuvining o‗ziga xosligi ularni mamlakatlar va 
mintaqalarning kam sonli guruhlarida katta hajmda markazlashishi bilan 
xarakterlanadi. Misol uchun, Еvropa, Osiyo, Shimoliy Amerikaning ko‗p sonli 
aholiga ega davlatlari hissasiga dunyo ilmiy-texnik kadrlarining 90% i, sanoati 
rivojlangan mamlakatlariga esa 60% dan ortiqrog‗i to‗g‗ri keladi (16.3.2-jadval) 
16.3.2-jadval.
Dunyo mamlakatlarining tadqiqotchilar soni bo„yicha reytingi (har ming 
kishiga)
1
 
№ 
Mamlakat 
2010 
2017 
1 
Daniya 
13.4 
15.5 
2 
Shvetsiya 
11 
14.6 
3 
Finlandiya 
16.7 
14.5 
4 
Koreya Respublikasi 
11 
14.4 
5 
Norvegiya 
10.2 
12 
Keyingi mezon sifatida yuqori texnologik mahsulotlar ishlab chiqarish va 
eksport qilishni ko‗rsatish mumkin. Yuqori texnologik mahsulotlar ITTKI asosida 
yaratilgan sanoat tovarlari bo‗lib, ularni ishlab chiqarishda ham moliyaviy, ham 
inson resurslari talab etiladi. Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkiloti (IHTT) 
ishlab chiqarishdagi jori qilingan ilmiy uslublar va ITTKI ga qilingan xarajatlardan 
kelib chiqib yuqori texnologik mahsulotlar eksportining to‗rt darajali 
klassifikatsiyasini ishlab chiqqan bo‗lib, unga ko‗ra ular eng yuqori, o‗rta-yuqori, 
o‗rta-past hamda past darajalarga bo‗linadi. Xalqaro savdo standarti 
klassifikatsiyasiga ko‗ra yuqori texnologiyalarga quyidagi sohalar kiradi: 
aerokosmos, kompyuter, elektronika-telealoqa, farmatsevtika, mashinasozlik, 
kimyo
2
. 
1
OECD Data (
https://data.oecd.org/rd/researchers.htm
) 
2
https://ec.europa.eu/eurostat/cache/metadata/Annexes/htec_esms_an5.pdf
 

---

475 
Tadqiqotlarga ko‗ra butun jahon yuqori texnologik mahsulotlar bozori hajmi 
doimiy o‗sib boradi va o‗rtacha yillik o‗sishi 3-4%ni tashkil etadi. Mazkur bozor 
2014 yilda o‗zining eng yuqori ko‗rsatkichi – 2,15 trln. AQSh dollariga Еtgan 
bo‗lib, Jahon banki tomonidan taqdim qilingan so‗nggi ma‘lumotga ko‗ra, keyingi 
yillarda dunyo neft bozorida narxlarning tushishi, aksariyat davlatlar iqtisodiy 
o‗sishining sekinlashuvi oqibatida 1,99 trln (2017 y.) ga pasaydi
1
. Davlatlar 
misolida Еtakchilik Xitoy Xalq Respublikasiga tegishli bo‗lib, 2017 yilda jami 
yuqori texnologik ishlanmalarning to‗rtdan biri (504 mlrd. AQSh dollari) uning 
hissasiga to‗g‗ri keladi. 
Xitoy; 504,4; 25%
Germaniya; 171,6; 
9%
Singapur; 136,2; 7%
AQSH; 
110,1; 
5%
Fransiya; 98,7; 5%
Yaponiyaя; 83,7; 4%
Janubiy Koreya; 
72,7; 4%
Buyuk Britaniya; 
68,6; 3%
Niderlandiya; 63,6; 
3%
Vetnam; 52,8; 3%
Qolganlar; 627,6; 
32%