Ајәтуллаһ Мисбаһ Јәзди

MƏQSƏD VƏ NİYYƏTİN ROLU

Yuxarıda qeyd olunan prinsipə nəzər yetirməklə aydın olur ki, insanın hər bir ixtiyari işinin həqiqi dəyəri onun həqiqi kamala, yəni Allah-taalanın dərgahına yaxınlaşmağa qoyduğu təsirinə bağlıdır. Hərçənd müəyyən (hətta bir neçə vasitə ilə başqalarının təkamülünə zəmin yaradan vasitələr olsa belə) işlər hüsn və fəzilət hesab olunsa da onların işi görən şəxsin səadətindəki təsiri onun ruhunun təkamülünə təsir qoyması ilə şərtlənir.

Digər tərəfdən, xaricdə baş verən işlərin və əməllərin failin (işi görənin) ruhu ilə olan əlaqəsi iradə vasitəsi ilə gerçəkləşir ki, bu da (iradə) onun vasitəsiz olan işidir. Bir işə olan iradə o işin nəticəsinə olan meyl və şövqdən yaranır və bu məqsəd də məhz insanın ruhunun daxilində, məqsəddə tutduğu hədəfə doğru hərəkət yaradır və işi iradə etməyin formalaşmasını cilvələndirir. Deməli, iradə üzündən olan işin dəyəri failin (iş görənin) niyyətinə tabedir, bir felin özünün hüsnü və gözəlliyi, onu görənin gözəlliyi olmadan insanın ruhunun təkamülündə və əbədi səadətində heç bir təsir göstərməyəcəkdir. Məhz buna görə də maddi və dünyəvi hədəflər əsasında görülən işlər əbədi səadətdə heç vaxt səbəb olmayacaq, cəmiyyətə göstərilən ən böyük xidmətlər belə, özünü göstərmək (riyakarlıq) məqsədi ilə olsa, onu görən şəxs üçün azacıq belə fayda verməyəcəkdir.¹ Əksinə, onun ruhi cəhətdən tənəzzülə uğramasına da səbəb olması mümkündür. Buna görə də Qurani-kərim saleh əməllərin insanın axirətdəki səadətindəki təsirini iman və təqərrüblə (Allaha yaxınlıq məqsədi) şərtləndirmişdir.²

Bir sözlə, yaxşı iş, əvvəla, başqalarına xidmət etməklə bitmir. İkincisi, başqalarına xidmət etmək də fərdi ibadətlər kimi, o zaman yekun kamal və əbədi səadət üçün təsirli olacaqdır ki, ilahi məqsəddən qaynaqlanmış olsun.