Ali pasa camiİ ve TÜrbesi



Yüklə 1,8 Mb.
səhifə14/68
tarix11.09.2018
ölçüsü1,8 Mb.
#80196
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   68

BİBLİYOGRAFYA



1) Âlî. Menâkıb-ı Hünerverân, s. 32;

2) Gülzâr-ı Savâb, s. 63, 65;

3) Müstakimzâde. Tuhfe, s. 688, 690;

4) Habîb, Hat ve Hattâtân, İstanbul 1305, s. 207, 209;

5) Abdülmuhammed Alizâde Irânî, Peydâyiş-i Hattu Hattâtân, Kahire 1345/1927, s. 177, 178;

6) Beyânî, Hoşnüvîsân, II, 120, 441, 446;

7) Habîbullah Fezâilî. Atlas-i Hat, İsfahan 1391, s. 453, 455;

8) P. P. Soucek, “Ali Tabrîzi”, Elr., I, 881. 247

Ali Alparslan, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989: 2/


ALİ et-TÛSİ

(bk. TÛSİ, Alâeddin).

ALİ TÛSİ TÜRBESİ

(bk. EBÜl-KASM-I TÛSİ TÜRBESİ).

ALİ b. UBEYDE er-REYHANI

(bk. REYHANI, Ali b. Ubeyde).

ALİ UFKÎ BEY

(ö. 1675 )

Leh asıllı bestekâr ve musikişinas, Kitâb-ı Mukaddes'i Türkçe'ye ilk çeviren mütercim.
Aslen Leh (Polonya) mühtedisi olup asıl adı Albert Bobovvski'dir. Adı Latince ki­taplarda Albertus Bobovius, Batı kay­naklarında ise Hali Beigh olarak geç­mektedir. Bazı kaynaklarda 1610da Po­lonya'nın Lvov şehrinde doğduğu kayıtlı ise de bugüne kadar yapılan araştırma­larda hayatı, doğum, ölüm tarihi ve yeri hakkında kesin bilgiler elde edilememiş­tir. Ailesi, çocukluğu ve ilk öğrenimi ko­nusunda da aydınlatıcı bilgiler yoktur. Ancak eserlerinden, muhtemelen esir olarak İstanbul'a gönderilmeden önce iyi bir tahsil gördüğü ve birkaç dil öğrendiği anlaşılmaktadır. Claes (Nicholas) Ralamb, 1657de bizzat kendisinden din­lediğini belirterek onun 1645'te Venedikliler'le yapılan savaşta Osmanlılar'a esir düştüğünü, sarayda Enderun'a alı­narak yetiştirildiğini ve burada on yıl ha­nendelik yaptıktan sonra padişah tara­fından azat edilerek sipahi ulufesi aldığını nakletmektedir. Polonya kaynakla­rına dayanan Franz Babinger ise önce sarayda esir olarak çalıştığını, adını be­lirtmediği bir Türk asilzadesinin hizme­tine girdiğini, bir müddet sonra da azat edildiğini yazmaktadır.

Bizzat kendisi. Sultan İbrahim ve IV. Mehmed dönemlerinde sarayda görev aldığını, Enderun'da ilim. fikir ve sanat kabiliyetini geliştirdiğini, bazı genel ma­hiyette bilgiler yanında Doğu ve Batı dil­leri ile Türk klasik ve halk mûsikisini öğ­rendiğini, kısa sürede santur çalmakta maharet gösterdiğini, Ufkî mahlası ile şiirler yazdığını ve besteler yaptığını an­latmaktadır. Yine kendi ifadesine göre, Enderun meşkhanesinde on yıl kadar kalmış, kabiliyet ve maharetiyle dikkati çekmiştir. Çeşitli yayınlarda. Ali Ufkî'nin başta Latince, eski Yunanca, Lehçe, İn­gilizce, İtalyanca, Fransızca, Arapça ve Türkçe olmak üzere on yedi kadar dil bildiği ve bu bilgisinden dolayı IV. Meh­med zamanında Dîvân-ı Hümâyun baştercümanlığında bulunduğu belirtilmek­tedir. Muhtemelen, hayatının büyük bir kısmını geçirdiği İstanbul'da ölen Ali Uf­kî'nin ölüm tarihine dair verilen bilgiler de birbirini tutmamaktadır. Çeşitli kay­naklarda 1672, 1675, 1676 veya 1680 tarihlerinde ölmüş olabileceği yolunda rivayetler vardır.

Çok yönlü bir şahsiyete sahip olan ve şöhreti IV. Mehmed devrinde iyice yayıl­mış bulunan Ali Ufkî eserler bestelemiş, çeşitli hatıratlar kaleme almış ve tercü­meler yapmıştır. İstanbul'da bulundu­ğu yıllarda dönemin önde gelen devlet adamlarıyla. Hafız Post, Nazîm Çelebi gi­bi sanatçı ve musikişinaslarla tanışan, zaman zaman onların meclislerinde bu­lunan Ali Ufkrnin yabancı sefirler, şar­kiyatçılar ve Batı kütüphaneleri için yaz­ma eser toplayanlarla buluşup sohbet ettiği, daha sonra hâtıralarını yazan bu kişilere saray teşkilâtı ve yaşayışı hak­kında bilgi verdiği de bilinmektedir. Jacop Spon, Cornelio Magni, John Covel. J. B. Tavernier ve Antoine Galland bun­lar arasındadır. Ayrıca dostlarından Hol­landa'nın o zamanki İstanbul sefiri müs­teşrik Levinus Warner'in siparişi üzeri­ne Kitâb-ı Mukaddes'i Fransızca çeviri­sinden bölümler halinde Türkçe'ye ter­cüme etmiştir. 248

Eserleri

Ali Ufki’nin eserlerini başta mûsiki olmak üzere birkaç grupta top­lamak mümkündür. 249


A) Mûsiki ile İlgili Eserleri



1) Şür ve Şarkı Mecmuası. içerisinde şarkılar, ilâ­hiler, gazeller vb. ile İtalyanca açıklama­ların yer aldığı bu yazma Bibliotheque Nationale'dedir. 250 Kütüphaneye Antoine Galland tarafından verilmiş olan bu eseri Rızâ Nur, Ali Ufkrye ait oldu­ğunu belirtmeden, Türkbilik Revüsü'nde etraflıca tanıtmış ve tıpkıbasımını yayınlayacağını belirtmişse de bunu ger­çekleştirememiştir. Şükrü Elçin bu ese­rin Mecmûa-i Sâz ü Söz'ün müsvedde­si olduğunu, Gültekin Oransayın da ay­nı kanaati taşıdığını belirtmektedir.

2) Mecmûa-i Sâz Söz. Ali Ufkî Edvarı diye de bilinen ve zamanındaki Batı no­tası ile Türk mûsikisine ait birçok saz ve söz eserini içine alan yazma British Museum'da 251 kayıtlıdır. Kendisine ait bestelerin notalarının da bulunduğu bu eseri İlim âlemine ilk de­fa Çağatay Uluçay tanıtmış. 1976'da da Şükrü Elçin tarafından Önsöz ve notlar­la eserin tıpkıbasımı yayınlanmıştır. 252

B) Saray ve İslâmî Âdetlere Dair Eserleri



1) Semi Endenim Cive Penetrale deli' Serraglio detto nuovo dei G. Stie Re Ottomani, La descrittione del loro vivere e costumi ed altri essercitii da me Alberto Bobovio Osmanlı padişahla­rının Enderun'daki yaşayışlarının, bura­daki âdetlerin tasvir edildiği ve sarayın güzel bir planının da bulunduğu bu yaz­ma British Museum'da bulunmaktadır. 253 Türk müziği hakkın­da kıymetli bilgiler de İhtiva etmekte­dir. Devrinin diplomatik dili olan İtalyan­ca ile yazılan ve “Para, 10 Mayıs 1665” tarihini taşıyan eser ilk defa Barnette Miller tarafından ilim âlemine tanıtıl­mıştır. Çevireni belli olmayan “İstanbul, 10 Kasım 1666” tarihli Fransızca yazma nüshası ise bugün Harvvard Üniversitesi Houghton yazma ve nadide eserler kıs­mında kayıtlıdır. 254 Eser ayrıca Svvabialı bir iaşe subayı olan Nicholaus Brenner tarafından Almanca'ya 255, İtalyan sey­yahlarından Cornelio Magni tarafından da İtalyanca'ya çevrilmiştir. 256 Eser­de Enderun hastananesiyle İlgili olarak yer alan bilgiler Arslan Terzioğlu tara­fından Türkçe'ye aktarılmıştır.

2) A True Relation of Designes Menaged by the Old Queen, Wile of Sultan Ahmed Ali Ufkrnin görgü şahidi sıfatıyla kale­me aldığı, Kösem Sultan'ın IV. Mehmed'i zehirletmestyle ilgili bir eserdir. İtalyanca aslından çevrilen bu nüsha Oxford Bodlelan Kütüphanesi'ndedir. 257

3) Tractatus Alberti Bobovİi Turcamm Imp. Mohammedis IV. olim Interpretis Primarli, De Tuicarum Liturgia... Türkler'de ibadet hac. sünnet, hasta ziyaretleri vb. ile il­gili bilgiler veren bu Latince eser British Museum'dadır 258 Eser İngilizce'­ye de tercüme edilmiştir. 259

4) İslâmî Âdetler, Resmî Şahsiyetlere Verilen Eikâb. Latince-Türkçe olarak yazılan eser Oxford Bodleian Kütüphanesi'nde bulunmaktadır. 260

C) Dile Dair Eserleri



1) Türkçe Gra­mer. 1666 yılı başlarında Latince olarak yazılan eser Oxford Bodleian Kütüpha-nesi'nde kayıtlıdır (Hyde, nr. 43).

2) Dia-logues en Français et en Turc. Fransızca-Türkçe mükâleme kitabıdır. Ayrı­ca Türk âdetlerine, teşkilâtına dair kısa bazı bilgilere ve atasözlerine de yer ve­rilmiştir. Eser Bibliotheque Nationale'de bulunmaktadır. 261

3) Dillerin Altın Kapısı. Çek filozofu ve terbiyecisi Johann Amos Comenius'un Janua Linguarum Reserata Aurea... 262 adlı ki­tabının Türkçe tercümesidir. 1643'te İs­tanbul'da kaleme alınan eser Latince-Türkçe konuşmalardan meydana gel­mektedir. Eserin bir nüshası Bibliotheque Nationale'dedir. 263

D) Kitâb-ı Mukaddes Tercümesi

Ahd-i Atîk, Ahd-i Cedîd ve Apokripha'dan mey­dana gelen bu tercümeyi Ali Ufkî Hol­landa sefiri Levinus Wamer'in isteği ve onun para yardımı ile yapmıştır. Ahd-i Atîk'teki Ezra ve Yeremya bölümlerinden bir kısmı eksik olan bu yazma Leiden Üniversitesi Levinus Warner koleksiyo­nunda bulunmaktadır. 264 1666'da tamamlanan bu tercümenin Ahd-i Cedîd kısmı Kieffer'in tashihin­den geçtikten sonra 1819'da. tamamı ise 1827'de yayımlanmıştır. Bugün kul­lanılan Türkçe Kitâb-ı Mukaddes Ali Ufkî'nin tercümesine dayanmaktadır.



Yukarıda sayılan eserlerden başka, İs­tanbul'da 1657-1658 yıllarında İsveç bü­yükelçiliği yapmış olan Claes (Nicholas) Ralamb'ın Ali Ufki’den satın aldığı 137 adet minyatürün de Ali Ufkrnin eseri olabileceği belirtilmektedir. Bu minya­türler halen Stockholm'de Kungelige Bibliothek'te 265 bulunmaktadır. Ali Ufki’nin ayrıca Dr. Isaac Basire'e 1666'da yazdığı mektupları ile Mezmûrlar tercü­mesi ve besteleri tesbit edilmiştir. Paris Bibliotheque Nationale'de Şark Yazma­ları arasında 266 kayıtlı bulunan eser Hz. Davud'un ilk on dört mezmürunun hece vezniyle Türkçe'ye tercü­mesi ile notalarından meydana gelmek­tedir. 267


Yüklə 1,8 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   68




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin