Alisher navoiy nomidagi toshkent davlat



Yüklə 4,73 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə81/131
tarix10.12.2023
ölçüsü4,73 Mb.
#139243
1   ...   77   78   79   80   81   82   83   84   ...   131
O\'zbek folklori P

– 148 –
– 149 –
(sher, yo‘lbars, bo‘ri va boshqalar) hujum qilganlarida
insonga yaqin bo‘lib, u bilan bog‘langan uy hayvonlari 
– eshak hangraydi, ho‘kiz suzadi, ari chaqadi, xo‘roz 
qichqiradi, ot tepadi. Xullas, hammalari bir jon, bir tan bo‘lib, 
vahshiy hayvonlarni yengadilar va «o‘tning quyug‘i, suvning 
tinig‘i, unda juda erkinlik, azob-uqubat yo‘q» Susambilga 
ega bo‘ladilar. Bu ertakda xalq ommasining yaxshi, tinch, 
farovon, adolatli hayot kechirish yo‘lidagi fidoyiligi, o‘zaro 
hamjihatlik, do‘stlik va xotirjamlikning ahamiyati ko‘rsatib 
berilgan.
«Ovchi, Ko‘kcha va Dono»
ertagida esa har xil turga 
mansub bo‘lgan jonzotlar – kaptar, sichqon, qurbaqa, 
toshbaqa, qarg‘a va kiyik o‘z sarguzashtlari davomida 
do‘stlik va o‘zaro ahillik natijasida maqsadlariga erishishlari 
tasvirlangan. Har bir hayvonning boshiga og‘ir kun tushganda, 
ular ko‘pchilik bo‘lishib, bir-birlariga ko‘maklashib, o‘lim 
xavfidan qutuladilar. Bu ertak odamlarni o‘zaro hamjihat 
bo‘lishga undaydi, xalqni birlashib, ko‘pchilik bo‘lib, bir-biri 
bilan ahil bo‘lib yashashga chaqiradi. Ertakdan chiqadigan 
didaktik xulosa, kuch birlikda, agar ko‘pchilik birlashib, ahil 
bo‘lib yashasa, har qanday mashaqqatni ham yengib o‘tish 
mumkin degan g‘oyadir. 
O‘zbek folklorida mavjud bo‘lgan majoziy ertaklarning 
aksariyati jahon xalqlari og‘zaki badiiy ijodiyotida 
mavjud bo‘lgan an’anaviy epik syujetlar bilan mushtarak 
xususiyatlarga ega bo‘lsa-da, bu tip ertaklar o‘ziga xos 
motivlar tarkibi va obrazlar silsilasiga egaligi, voqealar 
talqinining milliy an’analarni ifodalashi jihatidan o‘ziga 
xoslik kasb etadi. Masalan, dunyoning ko‘pgina xalqlari 
folklorida uchraydigan «Echki bilan bo‘ri» ertagini olib 
ko‘raylik. Bu ertak o‘zbeklar orasida ham juda mashhur 
bo‘lib, ko‘plab variantlarga ega. O‘zbek ertagida ham bo‘ri 


– 149 –
ovozini echki tovushiga o‘xshatib: «Eshikni och, og‘zimda 
suv keltirdim, mammada sut keltirdim» deb aldab, eshikni 
ochtirib, echkining bolalarini yeb ketadi. Ulardan biri o‘choq 
(boshqa xalqlar ertaklarida echki bolasi yashiringan joy 
o‘sha millat milliy turmush tarziga muvofiq tasvirlangan, 
masalan, rus ertaklarida pechka) ichiga bekinib qoladi. Lekin 
ana shu ertakda voqealar rivojining shundan keyingi talqini 
o‘zbek ertakchilari ijodiyotida boshqacha ko‘rinish kasb 
etgan: echki voqeadan xabardor bo‘lgach, bo‘riga urush e’lon 
qiladi. Bo‘ri ustaga borib tishini qayratib kelmoqchi bo‘ladi. 
Usta esa tulki bo‘ladi. U ayyorlik bilan bo‘riga «Sening 
tishlaringni po‘latdan qilib beraman» deb aldab, bo‘rining 
tishlarini bittalab sug‘urib oladi va o‘rniga chigitdan tish 
qo‘yadi. Echkining shoxlarini esa qayrab, pichoqdek o‘tkir 
qilib beradi. Shundan keyin echki o‘zining o‘tkir shoxlari 
bilan bo‘rining qornini yorib yuboradi va echkining bolalari 
qutulib chiqadilar. Ko‘rinadiki, bo‘ri hamla qilganda echki 
bolalaridan biri «o‘choq» ichiga kirib yashirinib omon qolishi, 
tulki bo‘riga «chigit»dan tish qo‘yishi, echki bolalaridan har 
birining «Olu-Bolu» kabi otlari bo‘lishi o‘zbek ertagining 
milliy o‘ziga xosligini ko‘rsatadi. 
Hayvonlar haqidagi majoziy ertaklar o‘zbek folkloridagi 
boshqa tur ertaklardan farqli ravishda kompozitsion qurilishi 
nisbatan sodda, motivlar tarkibi murakkab bo‘lmagan, 
dialoglarga boy, ular ko‘pincha qisqa didaktik xulosa 
chiqarishga asoslangan syujetga ega bo‘ladi. 

Yüklə 4,73 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   77   78   79   80   81   82   83   84   ...   131




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin