Alisher navoiy nomidagi toshkent davlat



Yüklə 4,73 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə80/131
tarix10.12.2023
ölçüsü4,73 Mb.
#139243
1   ...   76   77   78   79   80   81   82   83   ...   131
O\'zbek folklori P

– 146 –
– 147 –
a) hayvonlar haqidagi ertaklar; b) sehrli-fantastik ertaklar; 
2) Realistik ertaklar: a) hayotiy ertaklar; b) satirik ertaklar.
1
K.Imomov va boshqa ertakshunoslarning fikrlariga 
tayanib ertaklarni quyidagi guruhlarga bo‘lib tasniflash 
mumkin: 1) hayvonlar haqidagi ertaklar; 2) sehrli-fantastik 
ertaklar; 3) maishiy-novellistik ertaklar; 4) satirik ertaklar.
3. Hayvonlar haqidagi ertaklar
ning qahramonlari 
turli-tuman jonivorlar bo‘lib, voqelik hayvonlar orasidagi 
munosabatlar tarzida bayon qilinsa-da, aslida ularda kishilar 
jamiyatiga xos voqea-hodisalar majoziy tarzda aks ettiriladi. 
Hayvonlar haqidagi majoziy ertaklarning kelib chiqish tarixi 
kishilik jamiyatining ibtidoiy davridagi hayoti, mehnat 
faoliyati, e’tiqodiy qarashlari va mifologik tasavvurlariga 
borib taqaladi. Ayniqsa, qadimgi odamlar dunyoqarashida 
muhim o‘rin tutgan totemistik e’tiqodlar, ya’ni kishilarning 
o‘z tevarak-atrofini o‘rab olgan jonivorlar va o‘simliklar 
bilan qon-qarindoshlik aloqalari bor, ya’ni har bir urug‘ 
muayyan jonzot yoki o‘simlikdan kelib chiqqan degan 
ishonch-e’tiqodlarga asoslangan qadimgi tasavvurlar ko‘plab 
totemistik miflarning, keyinchalik esa shu miflarning badiiy 
tafakkur evolyutsiyasi davomida diffuziyalanishi natijasida 
majoziy ertaklar yuzaga kelgan. 
Eng qadimgi davrlarda yashagan odamlarning turmush 
tarzi ovchilik, baliqchilik va shu kabi kasblar bilan aloqador 
bo‘lganligi sababli ular har kuni jonivorlar olami bilan ro‘para 
bo‘lishgan, ularning mifik tasavvurida jonzotlar ham bamisoli 
odamlar kabi so‘zlashgan, o‘zaro munosabatga kirishgan. 
Ana shu kabi qarashlar, ishonchlar, e’tiqodlar keyinchalik 
hayvonlar to‘g‘risidagi ertaklarda ifodalangan. Shuning uchun 
ham jonivorlar haqidagi majoziy ertaklarning personajlari 

Afzalov M. O‘zbek xalq ertaklari haqida. – Toshkent: O‘zR FA nashriyoti, 1964. 
– B21.


– 147 –
hisoblangan hayvonlar ham insonlar kabi so‘zlashadi, fikr 
yuritadi va ular o‘rtasida jamiyatga xos munosabatlar mavjud-
ligi tasvirlanadi. 
Bu tip ertaklarda, asosan, o‘zbeklarning qadim 
ajdodlarining ovchilik, chorvachilik va dehqonchilikdan 
iborat turmush tarzi bilan bog‘liq qo‘y, echki, bo‘ri, kiyik, 
ot, sigir, ilon, kaptar, asalari, chumoli, ayiq, tulki, quyon, 
qo‘chqor, chiyabo‘ri, shoqol, qo‘ng‘iz, sichqon kabi jonzotlar 
obrazini uchratamiz.
Hayvonlar haqidagi o‘zbek xalq ertaklarining personajlari 
odamlar kabi so‘zlashishlaridan tashqari, ularning xarakter-
xususiyatlarida ham kishilarga xos vafodorlik va vafosizlik, 
sotqinlik va sadoqat, do‘stlik va dushmanlik, samimiylik va 
xudbinlik, xokisorlik va ayyorlik singari insonlarga xos sifatlar 
mavjud bo‘ladi. «Do‘st bo‘ri» ertagidagi do‘st bo‘rining 
poshshovachcha bilan samimiy suhbati, «Bo‘ri bilan tulki» 
ertagidagi bo‘ri va tulki bilan yer haydab turgan dehqonning 
o‘zaro gurungi fikrimiz isbotidir. Shuningdek, «Bo‘ri bilan 
tulki», «Qarg‘a bilan qo‘zi» yoki «Qarg‘a bilan tulki», «Tulki 
bilan xo‘roz», «Ayiq bilan qiz», «Do‘st bo‘ri», «Cho‘loq 
bo‘ri», «Polvon zag‘cha» yoki «Zag‘cha» kabi ertaklarning 
personajlari ham o‘zida insonga xos xarakter-xususiyatlarni 
ifodalaydi: bu tip ertaklarda tulki hiylakor - ayyor bo‘ladi, 
uning qarshisida bo‘ri esa biroz laqma va go‘l bo‘lib, tulkining 
hiylalariga aldanadi. Bo‘ri tulki qarshisida sodda, to‘g‘ri, 
tentak, ahmoq bo‘ladi. Tulki shirinso‘zlik bilan ayyorlik qilib 
daraxt shoxidagi xo‘rozni pastga tushirib yemoqchi bo‘ladi. 
Kal yoki yetim bola qo‘lidagi zaxchasi tilidan gapirib boyni 
aldaydilar va h.k.
«Susambil» ertagida uy hayvonlari, parrandalar birlashib, 
yaxshi, farovon, tinch joy axtarib Susambil mamlakatiga yetib 
boradilar. Susambilga ega bo‘lish uchun vahshiy hayvonlar 



Yüklə 4,73 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   76   77   78   79   80   81   82   83   ...   131




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin