– 104 –
– 105 –
edi. Professor M.Saidov fikricha, bu sinovni, aslida, kelajakda
davlat boshqarishni bo‘yniga oladigan Alpomish uchun
Barchin o‘ylab topadi. Uning mulohazasiga ko‘ra davlat
boshqaruvchisi zotdor otga, sifatli yoyga ega bo‘lishi lozim.
Shu bilan birga u odam jang san’atini, ayni paytda yoydan o‘q
otishni bilishi, jismonan baquvvat bo‘lishi shart. Dostonning
birinchi qismi asarni ijod qilgan ajdodlarimiz tomonidan
qo‘yilgan dastlabki dovonni egallash bilan belgilanadi. Ya’ni
Alpomish Boysun-Qo‘ng‘irot aholisini bir davlat chegarasida
boshqarishni niyat qildi va bu niyatiga Qalmoqqa ko‘chib
ketgan yurtdoshlarini qaytarish bilan erishdi.
Alpomish ikkinchi safarida Surxayil qo‘ygan tuzoqqa
ilindi, yetti yil zindon azobini boshidan kechirishga majbur
bo‘ldi. Endi Alpomish Toychixonni jazolashga haqli edi.
Doston ijodkoriga qoyil qolish kerakki, bosh qahramonning
yetti yil zindonda yotishi davomida tinglovchini zeriktir-
masdan ko‘plab qiziqtiruvchi lavhalarni o‘ylab topgan.
Doston bilan yaqindan tanishgan tinglovchi yoki matn
o‘quvchisining diqqati bir daqiqa ham bo‘shashmaydi.
Avvalo, Alpomishning zindonga tushishi, keyinchalik g‘oz
ishtirokidagi lavhalar, Shakaman tog‘idagi kampir va ovchi
yigit ishtiroki, Qorajonning do‘stini ozod qilish maqsadida
Qalmoqqa kelishi, Tavkaning doston mazmuniga aralashuvi,
Surxayil va Toychi munosabatlari, bozor epizodlari,
Kayqubodning Alpomishga yordami kabilar shu qadar
mahorat bilan tasvirlanadiki, biz, bir tomondan, Alpomish
taqdiri guvohiga aylansak, ikkinchi tomondan, yirik epik
tasvir yakunidagi qahramonlar harakatidan qoniqish hosil
qilamiz.
Dostonda Alpomishning o‘z oilasiga qaytishini tasvir-
lashda baxshi doston eshitayotgan tinglovchilarga turli
yo‘llar bilan hayotda ziyrak bo‘lish kerak, degan o‘gitni ham
– 105 –
berib o‘tadi. Xususan, Qultoy Alpomishning Alpomishligiga
ishonmaydi. Shundan keyin Alpomish chap yelkasidagi
Qultoy panjasining dog‘ini ko‘rsatadi. Shundan keyin
Alpomish Qultoy qiyofasida yurtdoshlari bilan uchrashadi.
Bu ko‘rinishlar tasvirlangan doston sahifalari xuddi badiiy
filmdagi ekran lavhalarini eslatadi va har safar «Qultoy»da
Alpomish belgilari namoyon bo‘ladi.
Dostondagi Barchinoy bilan bog‘liq voqealar baxshilar
tomonidan alohida mehr bilan bayon etiladi. U zukkoligi,
tadbirkorligi, donoligi, mardligi jihatdan Alpomishdan
qolishmaydi. Surxayil kampir o‘g‘illari Barchinoyni zo‘rlik
bilan xotinlikka olmoqchi bo‘lganlarida, qiz alplardan birini
ko‘tarib yerga shunday zarb bilan uradiki, alpning og‘zidan
ko‘pik sachraydi. Shundan so‘ng alplar Barchinga Alpomishni
kutish uchun olti oy muhlat berishga majbur bo‘ladilar. Baxshi
dostonda Barchin ishtirokini tasvirlashda juda ehtiyotkorlik
bilan ish ko‘radi va uni eng go‘zal fazilatlarga ega ayol
sifatida tasvirlaydi.
«Alpomish» dostoni badiiy jihatdan ham mukammal asar.
Siz badiiylik deganda badiiy tasvir vositalaridan foydalanish
ko‘laminigina tushunmasligingiz lozim. Chunki badiiylik
tushunchasining o‘zi juda murakkabdir. «Alpomish»
dostonida qabila-urug‘chilik munosabatlarining tugallanishi
va davlatning vujudga kelishi aks etgan dedik. Masalaning
qo‘yilishi boshqa, uni badiiy mukammal holda ishonarli
qilib tasvirlash boshqa. «Alpomish» dostoni asrlar davomida
xalqimizni mardlik, qahramonlik, adolat, irodalilik ruhida
tarbiyalab keldi. Mana shunday vazifani sharaf bilan bajarib
kelgan asar, albatta, badiiylik talabiga javob bera oladigan
bo‘ladi, ya’ni asar ijrosini tinglovchilar qiziqish bilan qabul
qiladilar.
Fozil Yo‘ldosh o‘g‘li mohir va tajribali baxshi bo‘lgani
uchun asardagi voqealarni bayon qilishda shoshilmaydi,
|