Anadolu üNİversitesi yayini no: 2900 AÇIKÖĞretim faküLtesi yayini no: 1857

İİ SAĞLIĞI VE İİ GÜVENLİĞİ KAVRAMI

21. 
    yüzyıla girerken ülkelerin en büyük sermayelerinin yetiİmiİ insangücü olduğu gerçeği tartıİmasız kabul edilmektedir. Bu nedenle daha nitelikli, daha verimli ve etkin çalıİan, daha eğitimli insangücü yetiİtirebilmek için büyük yatırımlar yapıl- maktadır. Ancak geliİen teknoloji ve sanayileİme ile birlikte iİyerlerindeki kötü ça- lıİma koİulları iİ sağlığı ve iİ güvenliğini ve buna bağlı olarak da toplum sağlığını tehdit eder hâle gelmiİtir. İİ kazaları ve meslek hastalıkları sonucu çok zor yetiİen, büyük emek harcanan verimli ve nitelikli insanlar kaybedilmektedir. Sağlık ve gü- venlik konusu ekonomik boyutu yanında insani boyutuyla da karİımıza çıkmakta- dır. İnsanların sağlıklı ve güvenli bir ortamda çalıİması en temel haklar arasında sa- yılan yaİama ve çalıİma hakkıyla doğrudan iliİkilidir. Günümüzde hedeİerine ulaİmaya çalıİan tüm iİletmelerde çalıİanların verimliliği ve tatminini sağlamak in- san kaynakları yönetiminin amaçlarından biridir. Buna bağlı olarak, iİletmelerde iİ sağlığı ve güvenliği de büyük ölçüde insan kaynakları yönetiminin en önemli so- rumluluk ve faaliyet alanlarından biri hâline gelmektedir.
    

İİ sağlığı ve güvenliği, iİçilerin sağlığı bakımından oldukça olumsuz koİullar yaratan Sanayi Devrimi’nden günümüze önemli bir sorun olarak karİımıza çıkmıİ- tır. Teknolojinin ve üretimde kullanılan yöntemlerin geliİmesi ve karmaİıklaİması iİçilerin üretim sürecindeki kontrolünü azaltmıİtır. Bu durum iİ kazalarının sıklık oranını arttırmıİ ve bunun sonucunda iİ kazaları ve meslek hastalıklarını azaltmak için yeni ve etkin önlemlerin alınmasını gerektirmiİtir. Böylece iİin yapılması sıra- sında, iİ yerindeki İziki çevre koİulları nedeniyle iİçilerin maruz kaldıkları sağlık sorunları ve mesleki risklerin ortadan kaldırılması ve azaltılması amacıyla iİ sağlığı ve güvenliği kavramı ortaya çıkmıİtır.

İİ sağlığı ve güvenliği kavramı, iİçilerin İziksel, zihinsel ve sosyal açıdan tam bir iyilik hâlinin sağlanıp sürdürülmesini, çalıİma koİulları nedeniyle iİçilerin sağ- lıklarının bozulmasının önlenmesini, iİçilerin mesleki risklere karİı korunmasını, iİçinin İzyolojik ve psikolojik niteliklerine uygun iİlere yerleİtirilmesini içermek- tedir. İİ sağlığı ve güvenliğinin amacı,

• 
  tüm çalıİanların bedensel, ruhsal ve toplumsal sağlık ve refahlarının en üst düzeye yükseltilmesi ve bu durumun korunması,
  
• 
  iİ yeri koİullarının, çevrenin ve üretilen malların getirdiği sağlığa aykırı so- nuçların ortadan kaldırılması,
  
• 
  çalıİanları yaralanmalara ve kazalara maruz bırakacak risk etmenlerinin önlenmesi,
  
• 
  çalıİanların bedensel ve ruhsal özelliklere uygun iİlere yerleİtirilmesi ve so- nuç olarak iİgörenlerin bedensel ve ruhsal gereksinimlerine uygun bir iİ or- tamı yaratılması olarak sıralanabilir.
  

İİ sağlığı ve güvenliği, iİgörenlerin sağlığını, güvenli ortamlarda ve güvenli koİullarda çalıİmalarını amaçlayan ve sağlayan, bu yolda iİgörenlerin gerek İziksel gerekse ruhsal açıdan iyi durumda olmaları için yapılan çalıİmalardır.

Sağlık ve güvenlik kavramları genellikle aynı anlamda kullanılmakta ve bir bü- tün olarak tanımlanmaktadır. Ancak aralarındaki farklılığı ve iliİkiyi görebilmek ve iİ sağlığı ve iİ güvenliği kavramını açıklayabilmek için bu iki kavramın ayrı ayrı ta- nımlanması ve açıklanması daha uygundur.

İİ sağlığı, her meslekte çalıİanları bedensel, ruhsal ve sosyal yönden en yüksek

düzeye getirmeyi, bu düzeyi sürdürmeyi, bu düzeyi bozacak etkenleri önlemeyi, iİçiyi İzyolojik ve psikolojik yeteneklerine uygun iİlere yerleİtirmeyi ve böylece iİi insana, insanı iİe adapte etmeyi amaçlayan bir alandır. İİ sağlığında amaç çalı- İanlara en yüksek sağlık kapasitesi sağlamak, onları çalıİma koİullarının olumsuz- luklarından korumak, iİ ile iİçi arasında mümkün olan en iyi uyumu sağlamaktır (Dertli, 1999, ss. 11-12). İİ sağlığı kavramı günümüzde hem İziksel hem de ruhsal sağlığı kapsayan bir anlamda kullanılmaktadır (Halloran, 1986, s. 393).

Güvenlik bir insanın İziksel sağlığının korunmasıyla ilgili bir kavramdır. İİ gü-

venliği, iİyerlerini iİin yürütümü nedeniyle oluİan tehlikelerden uzaklaİtırmak ve sağlığa zarar verebilecek koİullardan arındırarak, daha iyi bir çalıİma ortamı sağ- lamak için yapılan sistemli çalıİmalar İeklinde tanımlanabilir (Gerek, 1988, s. 12). Diğer bir ifadeyle, iİ güvenliği, çalıİanların iİ kazalarına ve meslek hastalıklarına maruz kalmalarını önlemeye yönelik faaliyetlerdir. İİletmelerde etkili iİ güvenliği programlarının temel amacı iİle ilgili yaralanma ve kazaları önlemektir.

İİ SAĞLIĞI VE İİ GÜVENLİĞİNİN ÖNEMİ

İİgören sağlığı ve iİ güvenliğinin çalıİanlar açısından önemi ortadadır. İİ kazaları ve meslek hastalıklarından direkt ve en çok etkilenenler bu meslek riskleriyle kar- İılaİan iİgörenlerdir. İİ kazaları ve meslek hastalıkları çoğu kez yaralanmalara ve ölümlere yol açabilmektedir. İİ kazaları ve meslek hastalıkları ile karİılaİan kiİiler çalıİma güçlerinin tümünü ya da bir bölümünü sürekli olarak ya da belirli bir sü- re kaybetmektedirler. Böyle bir kayıp ise ücret gelirinin azalmasına yol açmakta; hatta iİini kaybeden iİgörenlerin bu geliri tamamen kaybetmesine neden olabil- mektedir. Bu durum ise iİgören yanında aile üyelerinin de maddi ve manevi kay- bına yol açmaktadır.

İİgörenler açısından olayın ekonomik boyutu yanında psikolojik boyutu da önemlidir. Sakat kalan, iİsiz kalan ya da gelirini önemli ölçüde kaybeden bir iİgö- ren kendisini iİe yaramayan, ailesine ve topluma yük olan bir kiİi olarak hisset- mektedir. Sağlığını kaybedinceye kadar üretken olan iİgören, artık tüketici ve bel- ki de baİkalarına muhtaç hâle gelmektedir. Uğradığı iİ kazası ve meslek hastalığı sonucu çalıİamaz duruma düİen kiİilerin yaİam tarzlarında ve çevrelerinde deği- İiklikler olacaktır. İİ kaybı ile beraber statü kaybı, buna bağlı olarak arkadaİ çev- resinde azalmalar olabilecektir. Ayrıca iİgörenin çektiği maddi ve manevi sıkıntıla- rın ailesine yansıması da kaçınılmazdır. Bunların maliyetini tam ve doğru olarak hesaplayabilmek ise hemen hemen olanaksızdır.

İİletmeler açısından iİ sağlığı ve güvenliğinin çok yönlü önemi vardır. Öncelik- le iİ kazaları ve meslek hastalıkları iİletmeler açısından bir maliyet unsurudur. İİ kazalarının, yaralanmaların ve meslek hastalıklarının iİverene maliyeti doğrudan maliyetler ve dolaylı maliyetler olmak üzere iki İekilde ortaya çıkmaktadır (Gerek, 1998, ss.16-17). Doğrudan maliyetler makine-teçhizat hasarı, tazminat ödemeleri, ilk yardım masraİarı, diğer tıbbi masraİar, doktor masraİarı, ilaç masraİarı, teda- vi masraİarı ve sosyal yardım ödenekleridir. Dolaylı maliyetler kaybolan iİ günü, kaybolan iİ gücü ve üretim kayıplarıdır.


İİletmelerin iİ sağlığı ve iİ güvenliğine verdiği önem sadece ekonomik gerek- çelere bağlı olarak ortaya çıkmamaktadır. Kâr amacıyla faaliyet gösteren bir iİlet- menin faaliyetleri tüm toplumu etkilemektedir. İİ kazaları ve meslek hastalıklarının yol açtığı ölümler ya da yaralanmalar sadece iİletmelere değil, baİta iİgörenler ve aileleri olmak üzere tüm topluma maddi ve manevi açıdan zarar vermektedir. Bu nedenle güvenli, sağlıklı ve çevreye duyarlı bir çalıİma ortamı yaratmak sosyal so- rumluluğa sahip bir iİletmenin önceliği olmalıdır (French, 1994, s. 525).