Anadolu üNİversitesi yayini no: 2900 AÇIKÖĞretim faküLtesi yayini no: 1857

TOPLU İİ UYUİMAZLIKLARI VE ÇÖZÜM YOLLARI

Toplu görüİmeler sonunda bir anlaİmaya varılamaması durumunda bir toplu iİ uyuİmazlığı ortaya çıkmaktadır. İİ uyuİmazlıkları genellikle iİçi ile iİveren ara- sında ücret ve çalıİma koİullarının korunması, değiİtirilmesi ve yorumlanması ko- nusunda ortaya çıkan uyuİmazlıklardır. Uyuİmazlığın niteliğine göre, iİ uyuİmaz- lıkları hak ve çıkar uyuİmazlıkları olarak sınıİandırılmaktadır.

Çıkar uyuİmazlığı varolan bir hakkın değiİtirilmesi ya da yeni bir hakkın mey- dana getirilmesi amacıyla çıkarılan uyuİmazlıklardır. Ücretlere zam yapılması, yıl- lık ücretli izin sürelerinin arttırılması buna örnek olarak gösterilebilir. Toplu çıkar uyuİmazlıklarında genellikle greve baİvurulmaktadır.

Hak uyuİmazlığı ise iİçi ile iİveren arasındaki iİ iliİkisinin dayanağını oluİtu- ran mevzuat, toplu iİ sözleİmesi ve hizmet akdi hükümleri ile taraİara sağlanan haklarla ilgili olarak taraİar arasında çıkan uyuİmazlıklardır. İİverenin hizmet ak- dini fesh ettiği iİçiye yasalarla belirtilen miktardan az kıdem tazminatı ya da toplu

sözleİmede belirtilen ücretten az ücret ödemesi hak uyuİmazlığına örnek olarak verilebilir. Hak uyuİmazlıklarında genellikle greve baİvurmak yasaklanmakta ve uyuİmazlıkların çözüm yeri, iİ mahkemeleri olmaktadır.

Toplu İİ Uyuİmazlıklarının Barıİçı Çözüm Yolları

Toplu iİ uyuİmazlıklarının çözümlenmesinde uzlaİtırma, ara buluculuk ve hakem olmak üzere üç farklı yöntem bulunmaktadır (Koray, 2001, ss. 89-90; Koray, 1992, ss. 153-154):

Uzlaİttırma: Uzlaİtırma, taraİar arasındaki uyuİmazlığın çözümünde üçüncü

bir kiİi ya da kurulun araya girerek uyuİmazlığın çözümünde taraİara yardımcı ol- masıdır. Günümüzde uzlaİtırma ile ara buluculuk kavramları arasında farklılıklar ortadan kalkmıİtır. Ancak uzlaİtırmada esas olan taraİarın görüİleri arasında ya- kınlaİma sağlamaktır. Uzlaİtırıcının görüİ oluİturması ve taraİara baskı yapması söz konusu değildir.

Ara Buluculuk: Ara buluculuk uzlaİtırmaya benzer bir çözüm yoludur. Ara bu-

lucu taraİara yardımcı olmakta, taraİar arasındaki uyuİmazlıkların çözümlenmesi için çaba harcamaktadır. Taraİarın anlaİamamaları durumunda aracı durumunda- ki üçüncü kiİi görevine devam ederek bir uzlaİma formülü hazırlamakta ve bun- ları taraİara tavsiye etmektedir. Taraİar ara bulucunun tavsiyelerini kabul etmek- te serbesttir.

Hakem: Hakemlik ara buluculuk ve uzlaİtırmadan farklı olarak, iİ uyuİmazlık-

larının çözümünde karar verici bir organdır. Zorunlu ve gönüllü olmak üzere iki İekli vardır. Zorunlu hakemlikte, grev ve lokavtın yasak olduğu durumlarda uyuİ- mazlığın çözümünde kesin kararı hakem verir. Taraİar, bu karara uymak zorun- dadır. Gönüllü hakemde ise taraİar hakemin kararına yine uymak zorundadır an- cak taraİar hakeme uyuİmazlıkların herhangi bir aİamasında aralarında anlaİarak baİvurmaktadır.

Toplu İİ Uyuİmazlıklarında Mücadeleci Çözüm Yolları

Toplu iİ uyuİmazlıklarında mücadeleci çözüm yolları grev ve lokavttır. Toplu pa- zarlık görüİmeleri bir anlaİma ile sonuçlanamadığı ve barıİçı yollarla da uyuİmaz- lık çözümlenemediği takdirde iİçiler ekonomik ve sosyal hak ve çıkarlarını koru- mak için greve baİvururlar. Grev “çalıİma koİullarını kendi lehlerine değiİtirmek ve yeni haklar ve menfaatler sağlamak amacıyla iİçilerin çoğunun önceden arala- rında anlaİarak belirli ya da belirsiz bir süre çalıİmayı red etmeleri” durumudur. Lokavt ise “iİverenin iİ yerinde faaliyetin tamamen durmasına neden olacak İekil- de, iİçileri topluca iİten uzaklaİtırması” anlamına gelmektedir (Adal, 2001, s. 352). Grev hakkının kullanılmasında ülkeden ülkeye farklılıklar bulunmaktadır. Bazı ülkelerde tamamen yasaklanırken demokratik ülkelerde genellikle bazı yasal sınır- lamalarla birlikte serbest bırakılmaktadır. Grev ve lokavt ilk anda iİçi ve iİvereni il- gilendiren bir hareket gibi görünse de toplum yaİamını ve ülke ekonomisini önem- li ölçüde etkilemektedir. Bu nedenle devlet, grev hakkına müdahale ederek, ge-

rektiği durumlarda sınırlayabilmektedir.

Grev toplu pazarlıkta iİçinin iİverene karİı güç dengesi sağlamasında bir baskı aracı olarak çok önemli bir rol oynamaktadır. Grev, sendikaların toplu pazarlık sı- rasında iİverene isteklerini kabul ettirmede en güçlü silahtır. Ancak grev her iki ta- raf açısından ciddi kayıplara yol açan bir durumdur. İİçiler, ücretten mahrum ka- lırken iİveren de iİletmede üretime ara vermek zorunda kalmaktadır. Grev ve lo- kavt kararı, her iki taraf için de uğranılacak kayıplar ile elde edilecek hak ve çıkar-

Toplu iİ uyuİmazlılarının çözümünde kullanılan barıİçı sistemler uzlaİtırma, ara bulucu ve hakemdir.

SIRA S‹ZDE

Toplu ifl uyuflmazl›klar›n›n çözümlenmesinde uygulanan sistemler nelerdir?

3

ların karİılaİtırılması sonucu oluİmaktadır. Bu nedenle her iki taraf da toplu pazar- lık sırasında diğer tarafın öne sürdüğü talepleri kabul etmek ya da alınacak bir grev ve lokavt kararının maliyetlerine katlanmak arasında bir tercih yapmalıdır. Burada amaç, kayıpların ve kazançların dengelenerek ve her iki tarafın da birtakım feda- kârlıklara katlanarak ortak bir çözüme ulaİabilmesidir. Bu açıdan düİünüldüğün- de grev ve lokavt, toplumun iki önemli gücünü oluİturan iİçi ve iİveren kesimle- rini, bir uzlaİma ve sosyal barıİ ortamına yöneltmesi açısından önemli bir iİlev görmektedir.

TÜRKİYE’DE SENDİKACILIĞIN GELİİİMİ

Sendikacılığın geliİmesi genel olarak sanayinin geliİmesine ve iİçi sayısının artması- na bağlıdır. Buna göre, Türkiye’de sendikacılığın geliİmesi Osmanlı İmparatorluğu ve Cumhuriyet Dönemi olmak üzere baİlıca iki döneme ayrılarak incelenmektedir.

Osmanlı İmparatorluğu döneminde sendikacılık hareketi 1871 yılında kurulan Ameleperver Cemiyeti ile baİlamıİtır.