Andijon mashinasozlik instituti iqtisodiyot fakulteti jumayev tohirjon “MA’lumotlar bazalari va katta xajmdagi

Atribut (xossa) -mohiyatni xarakterlovchi nomlardir. U oʻzida yagona murakab boʻlmagan strukturani tasvirlab, mohiyat holatini xarakterlaydi. Masalan, “Oʻquvchi” mohiyati atributi -kod, familiya, ism, manzil, yosh va boshqalardir.
Mohiyat atributlar toʻplami cheksizdir. U axborot tizimlari bilan ishlaydigan foydalanuvchi talabiga va yechiladigan masalaga bog’liqdir.
Ma’lumotlar bazasi jadvallari orasidagi relyatsion bog’lanish. MBing ikki va undan ortiq jadvallari orasida biri ikkinchisiga bog’liq boʻlishi mumkin. Agar ikkinchi jadval birinchi jadvalga qaram boʻlsa birinchi jadvalga bosh jadval, ikkinchi jadvalga esa qaram jadval deyiladi.
Bosh jadvaldagi bitta yozuvga qaram jadvalda unga mos bir necha yozuv mavjud boʻlishi mumkin.
MB jadvallari orasida uchta har xil aloqa boʻlishi mumkin: “bitta-koʻpga”; “bitta-bittaga”; “koʻp-koʻpga”.
“Bitta-koʻpga” bog’lanish. “Bitta-koʻpga” bog’lanish boʻladi, qachonki bosh jadvaldagi bitta yozuv qaram jadvaldagi bir necha yozuvga aloqasi boʻlsa.

Misol.
“Fakulьtetlar” jadvali “Studentlar”jadvali

Yuqori ball olgan talabalar Fakul. nomeri Ball Botirov SH. 1 100 Rustamov F. 1 95 Axmedova T. 1 93 Mirsodiqov I. 2 100 Sobirov M. 2 97 Ismatullaev F. 4 98 Raximova A. 4 93

Relyatsion MB uchun “bitta-koʻpga”bog’lanish holati eng koʻp ishlatiladi.
“Bitta-bittaga” bog’lanish. “Bitta-bittaga” bog’lanish boʻladi, qachonki bosh jadvaldagi bitta yozuv qaram jadvaldagi faqat bitta yozuvga aloqasi boʻlsa.
Misol.
“Oʻqituvchilar” jadvali “Oʻqituvchilar haqida ma’lumotnoma”
jadvali

№	F.I.O.	Lavozimi	Kafedra		№	Tug’il.yili.	bolasi	..
1	Alimov S.	Dotsent	Mexanika		1	1950	3	..
2	Ikromov R.	Katta oʻqit.	Fizika		2	1952	1	..
3	Rustamov A.	Assistent	Fizika		3	1960	2	..
..	...	...	...		..	...	..	..

“Birga-bir” bog’lanish qattiq yoki yumshoq boʻlishi mumkin. Agar bosh jadvaldagi bitta yozuvga qaram jadvaldan hamma vaqt faqat bitta yozuv toʻg’ri kelsa qattiq bog’lanish boʻladi. Agar bosh jadvaldagi bitta yozuvga qaram jadvalda bitta yozuv boʻlish yoki boʻlmaslik sharti boʻlsa u holda bog’lanish yumshoq boʻladi.
“Koʻp-koʻpga” bog’lanish. “Koʻp-koʻpga” bog’lanish quyidagi hollarda boʻlishi mumkin. a) bosh jadvaldagi yozuvga qaram jadvalda bittadan ortiq yozuv toʻg’ri kelsa.
b) qaram jadvaldagi yozuvga bosh jadvalda bittadan ortiq yozuv toʻg’ri kelsa. Misol.

Bitta jadvaldagi yozuvlar ham bir-biri bilan aloqada boʻlishi mumkin. quyidagi misolni qaraymiz. Relyatsion MB quyidagi daraxt koʻrinishdagi strukturaga ega boʻlsin.

Avtomatlashtirish deportamenti.
1. Texnik boshqarmasi:  Tarmoq boʻlimi;
 Remont boʻlimi;  ATS.
2. Sistemali programma boshqarmasi:  Ekspluatatsiya boʻlimi:
-Axborot tayyorlash guruhi; -Administrativ guruhi; -Dispetcher byurosi.
 Ishlab chiqarish boʻlimi.
Buni jadval koʻrinishda quyidagicha tasavvur qilish mumkin.

Boʻlimlar №	Boʻlimlar nomlari	Boʻlim dar.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11	Avtomatlashtirish deportamenti. Texnik boshqarmasi: Sistemali programma boshqarmasi: Tarmoq boʻlimi; Remont boʻlimi; ATS. Ekspluatatsiya boʻlimi: Ishlab chiqarish boʻlimi. Axborot tayyorlash guruhi; Administativ guruhi; Dispetcher byurosi.	0 1 1 2 2 2 3 3 7 7 10

Bunday koʻrinishdagi jadval ma’lumotlarini MBBT avtomatik ravishda boshqara olmaydi, uni programmali boshqarishga toʻg’ri keladi.

2. Ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimlarining asosiy vazifalari va hususiyatlari.

1. 
   Konstruktor holatida jadval yaratish.
   

Konstruktor holatini tanlasak, u holda maydonlar nomi ularning turi va xossalari kabi parametrlarni kiritish mumkin boʻlgan muloqot darchasi paydo boʻladi. Ushbu muloqot darchasida bu parametrlar barchasi klaviatura yordamida qoʻlda kiritiladi yoki keraksiz maydonlar olib tashlanadi, yoxud ba’zi maydonlarning turini oʻzgartirish kabi amallarni bajarish mumkin boʻladi.

2. 
   10-rasm. Konstruktor holati
   

2. Master tablits (jadval ustasi) bilan jadval tuzish.
Jadval ustasi bilan ish yuritganda ekranda hosil boʻlgan muloqot darchasida namunaviy jadvallar roʻyhati va bu jadvallarga mos boʻlgan namunaviy jadval maydonlari foydalanuvchiga taklif etiladi. Foydalanuvchi bu muloqot darchasida mavjud boʻlgan ixtiyoriy jadval va uning maydonlarini tanlab olib (maydonlarning nomini oʻzgartirishi mumkin) yangi jadval tuzishi mumkin. Bunda maydonlarning turi ham avtomatik ravishda maydon nomiga mos holda tanlanadi (2.11-rasm).

2.11-rasm. Jadval ustasi
Xullas, maydon turini oʻzgartirish zarur boʻlsa, konstruktor holatidan foydalanib oʻzgartirish mumkin.