Çevre yönetimi alanındaki kurumsal yapı, diğer Bakanlıklardan bağımsız olarak yeniden oluşturulmalı ve ilgili tüm sektörlerin koordinasyonunu sağlamalıdır.
Çevre kirliliğinin önlenmesi konusunda kamu, üniversite, sanayi, meslek ve gönüllü kuruluşlarla işbirliği yapılmalıdır.
Etkin bir çevre yönetimi için çevre sektörünün uluslararası standartlarda oluşturulması teşvik edilmelidir.
Çevre yatırımları için mali destek, teşvik ve benzeri kolaylıklar getirilmelidir.
Çevre ve Orman Bakanlığı'nın merkez ve taşra teşkilatları ile yerel yönetimlerin çevre bilimi ve teknolojisi konusunda eğitim almış yönetici, teknik eleman ve altyapı eksikliği giderilmelidir.
Atık ve emisyon envanterlerinin oluşturulması, sürekli güncellenmesi, veri bankasına aktarılması ve ilgili mevzuat uyarınca kullanıma sunulması sağlanmalıdır.
Atık yönetimi konusunda yatırım yapacak belediyelerin proje safhasında, finansman ve teknoloji seçimi de dahil olmak üzere diğer kuruluşlar yanında Çevre ve Orman Bakanlığından da onay almaları konusunda düzenleme getirilmelidir.
Atık yönetimi konusunda toplumsal katılım ve bilinci geliştirmek üzere her düzeyde eğitim programı yaygınlaştırılmalıdır.
Uluslararası sözleşme ve protokollerle üstlenilen yükümlülükler çerçevesinde eylem planları hazırlanmalı ve uygulanmalıdır.
Ulusal programda gösterilen takvim çerçevesinde AB uyum süreci kesintisiz olarak devam ettirilmelidir.
Çevresel risk değerlendirmesi ve acil eylem planlarının oluşturulması sağlanmalıdır.
Bakanlığın oluşturacağı politikalar çerçevesinde teknik izleme ve denetim faaliyetlerinin, oluşturulacak bir çevre ajansı tarafından gerçekleştirilmesi sağlanmalıdır.
Organize sanayi bölgeleri ve küçük sanayi siteleri bulunan yerlerde yeni münferit sanayi yapılaşmalarına kesinlikle izin verilmemelidir.
Su ve Atıksu Yönetimi
Koruma ve kullanma dengesini sağlayacak Su Yasası en kısa zamanda çıkartılmalıdır.
Su varlığının planlanması ve yönetiminden sorumlu ulusal - merkezi kuruluşlar güçlendirilmelidir.
İçme suyu dağıtım ve kanalizasyon hizmetleri belediye sorumluluğunda yürütülmelidir.
Sürdürülebilir su yönetimi için şebeke kalitesi yükseltilerek kayıp ve kaçaklar önlenmelidir. Tüketicinin sürekli, sağlıklı ve ekonomik su gereksinimi sağlanmalıdır.
Havza bazında, su yönetim planları oluşturulmalıdır. Ülke bazında mevcut tüm doğal su ortamlarının kirlilik haritaları çıkarılmalı, kirleticilerin önlenmesine yönelik tedbirler etkin bir şekilde hayata geçirilmelidir. Yer altı ve yer üstü su kaynaklarının envanteri çıkarılmalı ve rasyonel kullanımı sağlanmalıdır.
Yeterli ve sağlıklı içme suyu sağlanması için eksik olan altyapı tamamlanmalıdır.
Su ve kanalizasyon yatırımlarının gerçekleştirilmesinde yatırımın geri dönüşü için yerel halkın katılım ve katkı esasları geliştirilmelidir.
Çevresel altyapı sektöründe görev ve yatırım yapan kurum ve kuruluşlar arasında etkin koordinasyon sağlanmalı, kurumlar arasındaki yetki karmaşası giderilmelidir.
Ülke koşullarına uygun, içme ve kullanma suyu ile atıksu arıtma teknolojilerinin araştırılması ve geliştirilmesi özendirilmelidir.
Atıksu arıtma tesislerinin enerji giderleri, kademeli tarife uygulaması ile desteklenmelidir.
Atıksu arıtma tesislerinden çıkan arıtılmış suyun geri kazanılması ve yeniden kullanılması teşvik edilmelidir.
Deniz kirliliğinin en aza indirilmesi amacıyla, gemilerin ve deniz araçlarının sintine ve balast suları ile diğer atıklarını alabilecek ve arıtabilecek atık kabul tesislerinin kurulması ve işletilmesi teşvik edilmelidir.
Su tüketimi ve geri kazanımı konusunda halkın bilinçlendirilmesine yönelik programlar oluşturulmalı, tesis işletmecileri ve halk bu konuda özendirilmelidir.
Entegre Atık Yönetimi
Etkin bir atık yönetiminin oluşturulması için; kaynakta ayrı toplanması, geri kazanılması, kompost ve benzeri yöntemlerle, depolanan atık miktarının en aza indirilmesi teşvik edilmeli, bu konuda faaliyet gösteren tesis ve firmalar lisanslandırılmalı ve bu tesislerin izleme ve denetimleri yapılmalıdır.
Entegre atık yönetimi; tüketici, yerel yönetimler ve sanayinin sorumluluk paylaşımını öngörmektedir. Ülkemizde ambalaj atıkları, atık yağlar, atık pil ve akümülatörlerin, elektrik ve elektronik ekipman atıkları ve benzeri atıkların entegre atık yönetimi ilkeleri doğrultusunda ürünlerin tasarımından başlayarak atık oluşumu, kaynakta toplanması, ayrılması, geri dönüşümü ve bertarafını kapsayan sürecin bir sistem dahilinde yönetimi sağlanmalıdır.
Atıkların bertarafı için belediyeler, havza bazında atık yönetim planlarının oluşturulması ve bölgesel atık işleme ile bertaraf tesislerinin kurulması amacıyla daha büyük yönetim birimlerini (Belediyeler Birliği gibi) kurmaya teşvik edilmeli, bölgesel bazda seçilecek düzenli depolama alanlarının ise Çevre Düzeni Planlarında yer alması sağlanmalıdır.
Vahşi depolama alanlarının rehabilite edilerek düzenli depolama alanlarının işletmeye açılması ve katı atık yönetiminin kademeli olarak özelleştirilmesi için özendirici politikalar uygulanmalıdır.
Katı atık bedeli Belediyeler tarafından belirlenerek Mahalli Çevre Kurulları tarafından karara bağlanmalıdır.
Tıbbi atıkların sağlıklı yönetimi için atık yönetim planları ve birimlerinin oluşturulması, devlet hastanelerinde bu konuda ek bütçe ve kadro tahsisi, ilgili personelin eğitim ve sertifikalandırılması sağlanmalıdır. Tıbbi atıklara ilişkin ücretlendirme, kurumun yatak kapasitesi ve verilen hizmetin yöntemine göre Belediye tarafından belirlenerek Mahalli Çevre Kurulları tarafından karara bağlanmalıdır.
Ruhsatlandırma aşamasında; poliklinikler ile doktor ve diş hekimi muayenehaneleri, eczane ve ecza depolarının (son kullanma tarihi geçmiş ilaç ve tıbbi malzemeler) tıbbi atıklarını nereye vereceği, nasıl bertaraf edileceğini İl Çevre ve Orman Müdürlüklerine belgelemeleri gerekmektedir.
Özel sektörün, tıbbi atıkların toplanması, taşınması ve bertarafı konusunda devreye girmesini sağlayacak tedbir ve teşviklere başvurulmalıdır.
Sanayi tesislerinin ruhsatlandırılmasında tehlikeli atıklarının hangi lisanslı tesislerde bertaraf edileceğine ilişkin belgeler aranmalıdır.
Tehlikeli ve özel atıklar ile arıtma çamurlarının yönetimine ilişkin model oluşturulması sağlanmalıdır.
Kurulmuş olan Atık Borsasının ülke geneline yaygınlaştırılması sağlanmalıdır.
Hava Kalitesi ve Gürültü
Çevre mevzuatının ulusal programa uyarlanması ve AB direktiflerinin yerine getirilmesi takvimi hazırlanırken, ülkenin; sanayi, ticaret, eğitim ve istihdam alt yapısı, bunların rehabilitasyonu için gerekli kaynak ve zaman ihtiyacı ile ülke menfaatleri göz önünde bulundurulmalıdır. Politikalar oluşturulurken katılımcılığı esas alan politikalar ile birlikte "Teşvik Et - Özendir -Oluştur" politikaları uygulanmalıdır.
Hava kirliliğinin kaynakta, kullanılan yakıtta ve arıtma tekniklerinde kontrolüne yönelik stratejiler bir bütün olarak değerlendirilmeli ve AB fon mekanizmalarının devreye alınması sağlanmalıdır.
AB'deki gelişmelere paralel olarak, Ulusal Program kapsamında Temiz Hava Kanunu çıkarılmalıdır.
Hava kalitesinin korunmasında Türkiye dışından gelebilecek kirleticilerin tür ve miktarları ile izleme mekanizmaları belirlenmelidir. Ayrıca, Türkiye içinde bölgeler arasındaki kirletici taşınımlarının izlenmesine yönelik çalışmalar da yapılmalıdır.
İzin prosedürünün işletme bazında ele alınarak faaliyet sahibinin her bir alıcı ortama vermiş olduğu kirlilik yükünün bir raporda değerlendirilmesi ve tüm izinlerin bir formatta ve tek bir kurum tarafından verilmesine ilişkin yasal düzenleme yapılmalıdır.
Ön değerlendirme çalışmaları ülke genelinde uygulanarak, ölçülecek parametre ve ölçüm noktalarının tespitinden sonra, izleme ve değerlendirmeye yönelik hava kalitesi ölçüm ağı oluşturulmalıdır. Kurumların alacakları hava kalitesi ölçüm cihazları Çevre ve Orman Bakanlığı'nın hava kalitesi ölçüm ağına entegre edilebilmeli, gelişigüzel "cihaz satın alarak" kamu kaynaklarını ziyan etmeleri de önlenmelidir. Bu konuda; bakanlıklar, üniversiteler ve RSHM gibi kurumlar arasında işbirliği yapılmalıdır.
Hava kirliliğinin ölçülmesi, izlenmesi ve değerlendirilmesinde; ulusal ölçekte kurumlar arasındaki yetki-sorumluluk paylaşımı düzenlenmelidir. Hava kalitesi ölçümlerinin saklanacağı veri bankası oluşturulmalıdır.
Meteorolojik amaçlı ölçümler/gözlemler ile istasyon ağları hava kirliliği ve iklim değişikliği çalışmalarına katkı sağlayacak şekilde gözden geçirilmelidir.
Hava kirliliğinin yoğun olduğu yerlerde ölçüm ve izleme ağının kurulması ile elde edilen ölçüm sonuçları ve meteorolojik faktörler göz önünde bulundurularak kritik durumlarda uygulanabilecek acil önlem planları hazırlanmalıdır.
Termik santrallerin çevreye olası etkileri yapılacak arıtım sistemleri ile limit değerleri sağlayacak şekilde en aza indirilmelidir.
Hava kirliliği yönünden önem arz eden sanayi tesislerinin baca gazlarının arıtılması için baca gazı temizleme üniteleri kurulmalı, atıksız veya az atıklı teknolojiler seçilmelidir.
Eski ve kirletici yoğun teknolojilerin ülkeye girişini önlemek için yasal düzenlemeler yapılmalıdır.
Ülkemizde üretilen ve tüketime sunulan düşük vasıflı kömürler iyileştirilmeli, düşük kükürtlü fuel-oil üretimi için gerekli yatırımlar yapılmalı, kullanılan yakıtlara uygun soba, kazan standartları oluşturulmalıdır.
İllerde akredite olmuş yakıt analiz laboratuvarı kurulmalıdır. Yüksek kükürtlü kömürlerin evsel ısınmada kullanımının önlenebilmesi için; illerde sorumlu ve yetkili kurumlar açık olarak belirlenmelidir.
Enerji sektöründe artan ihtiyaçlarla birlikte ortaya çıkan kirlilik problemlerinin önlenmesinde rasyonel bir enerji-çevre politikasına yönelinmeli, birleşik ısı-güç sistemleri (kojenerasyon) yaygınlaştırılmalıdır.
Ülkemizdeki yenilenebilir enerji kaynaklarına öncelik verilmeli, ülke potansiyeli araştırılmalı ve uygun olan yerlerde uygulamaya geçilmeli bu amaçla ilgili kurumlarca gereken teşvik sağlanmalıdır. Ülkenin kullandığı enerji kaynakları çeşitlendirilmelidir. Bu sayede hem dışa bağımlılık azaltılmalı, hem de temiz ve alternatif enerjiler; bölgesel özellikler de dikkate alınarak (güneş, jeotermal, dalga, akıntı, fotovoltatik, yakıt pili, hidrojen, küçük HES vb.) geliştirilmelidir.
Ülkemizde artan enerji ihtiyacını karşılamadaki sınırlı kaynaklar göz önüne alınarak enerji darboğazının aşılması için alternatif enerji kaynakları düşünülmelidir. Ancak her bir alternatif kaynağın seçiminde gerek teknoloji ve yer seçiminde gerekse işletilmesinde ve atıklarının bertarafında gerekli tüm güvenlik tedbirleri alınmalı ve bununla ilgili yasal mevzuat oluşturulmalıdır.
Motorlu taşıtlardan kaynaklanan egzoz emisyonlarının önlenmesi ve denetimi amacıyla; Otomotiv Sanayi Çevre Laboratuarı kurulmalı, kurşunsuz benzin, biyodizel ve alkol türevlerinin kullanımı yaygınlaştırılmalı, benzinli ve dizel araçlarda kullanılan yakıt kalitesi iyileştirilmelidir.
Yaşlı araçlar; kentsel kirlilikte önemli bir pay sahibidir. Bu yüzden taşıt vergileri yaş gruplarına göre belirlenmeli ve taşıt yaşı arttıkça vergi artmalıdır. Yaşlı taşıtların trafikten kontrollü olarak çekilmesi için teşvik sistemleri uygulanmalıdır.
Yurt içi ulaşımda demiryolu ve deniz yolu taşımacılığı yaygınlaştırılmalıdır.
Taraf olunan uluslararası anlaşmalar çerçevesindeki yükümlülüklerin yerine getirilebilmesi için teknik ve hukuki altyapı oluşturulmalıdır.
İmar mevzuatı uyarınca gürültünün değerlendirmesi amacıyla, kentsel alanda oluşan gürültüyü azaltma yöntemlerinin neler olabileceği konusundaki bilgiler, hazırlanmakta olan "Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi" Yönetmeliğine kılavuz olarak eklenmelidir.
İmar ve Nazım Planlarının hazırlanması sırasında arazi kullanım kararları verilirken, gürültü kaynaklarının konut, eğitim, sağlık ve rekreasyon alanlarından uzak olması sağlanmalıdır.
Bölgesel bazda gürültü sorununa neden olan kaynaklar nedeniyle maruz kalınan gürültü durumunu gösteren gürültü haritaları hazırlanmalıdır. Gürültünün zararlı etkilerini azaltmak ve gürültü kontrolünü sağlamak amacıyla o bölgelerde uygulanabilecek tedbirleri içeren eylem planlarının imar, çevre düzeni vb. yaptırımlarda esas alınmasını sağlayacak yasal düzenlemeler yapılmalıdır.
Binaların yapımında ses geçirgenliği düşük olan yapı malzemelerinin kullanımına özen gösterilmelidir.
İklim Değişikliği
Çevre ve Orman Bakanlığı'nın Yüksek Planlama Kuruluna katılımı, kalkınma programlarının çevreyle uyumlu bir şekilde planlanması ve yürütülmesi sağlanmalıdır.
İklim Değişikliği Koordinasyon Kurulu (İDKK) çalışmasını tanımlayan Başbakanlık genelgesinin daha işlevsel bir yapıya kavuşturulması için daha güçlü bir mevzuat planlaması yürütülmeli ve kurumsallaşma sağlanmalıdır. İDKK bünyesinde özerk bir Bilimsel Danışma Kurulu oluşturulmalıdır.
İş dünyası, araştırma kurumları, yerel yönetimler, STKlarm çalışmalarını ortaklaştırabilecek, İDKICda gözlemci düzeyinde temsil edilebilecek ve uluslararası denkliği olan kuruluşlarla diyaloglarını güçlendirecek örgütlenmeler oluşturulmalıdır.
BM/İDÇS Türkiye Uzmanlar Havuzu listesi güncelleştirilmelidir. İlgili toplantılara katılacak görevlilerin sürekliliği ve etkin eşgüdümü sağlanmalıdır.
Gerek Çevre ve Orman Bakanlığı bünyesindeki Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (BM/İDÇS)'nden sorumlu birimde gerekse iklim değişikliği konularıyla ilgili kurum/kuruluşlarda kapasite geliştirmeye öncelik verilmelidir.
Üniversiteler, YÖK ve TÜBİTAK bünyesinde konu ile ilgili, uluslararası kurumlarla işbirliği içerisinde de olabilecek yeni araştırma kuruluşları veya merkezleri açılmalıdır.
İklim değişikliğinin sektörlere/alanlara (enerji, tarım, ormancılık, sanayi, ekonomi, su kaynakları, insan yerleşimleri, kıyı alanları, ekosistemler, vb.) etkilerinin belirlenmesi ve bu etkilerin azaltılmasına yönelik önlem ve politikaların geliştirilmesiyle ilgili çalışmalara ağırlık verilmelidir. Ülkemiz için özellikle, su ve arazi kaynaklarının daha etkili, akılcı ve ekonomik yönetimine; ormanların korunmasına; ve toprak erozyonu ile vejetasyon formasyonlarındaki ve/ya da örtülerindeki değişikliklere karşı uyum seçeneklerinin belirlenmesine öncelik verilmelidir.
Ormanların ve turbalıkların birer karbon yutağı olduğu da dikkate alınarak, ormanlaştırma, yeniden ormanlaştırma, erozyon kontrolü, ve çayır/mera ıslahı için bütçeden yeterli kaynak aktarılmalıdır.
AB müzakereleri sürecinde, ülkemizin AB'nin ortak azaltım yükümlülüğü göz önüne alınarak ele alınması gereken çeşitli senaryolar değerlendirilmelidir.
Sera gazı emisyonlarının azaltılması için sektörel önlemlerin ve politikaların değerlendirilmesi ve geliştirilmesine yönelik bir Ulusal İklim Değişikliği Eylem Planı hazırlanmalıdır.
Yeni ve yenilenebilir (rüzgar, jeotermal, güneş, hidrojen, biyokütle, enerji ormanları vb.) enerji kaynaklarıyla ilgili araştırma- geliştirme çalışmaları arttırılmalı ve bu enerji kaynaklarının ülkemizdeki potansiyelleri değerlendirilerek birincil enerji tüketiminde ve elektrik üretiminde yenilenebilir enerjileri payının arttırılmasına yönelik sayısal hedefler belirlenmelidir.
Özellikle sanayi, ulaştırma ve bina sektörlerinde enerji verimliliği artırılmalı; enerji verimliliği hizmet şirketlerinin kurulması/geliştirilmesi özendirilmeli ve enerji verimliliği uygulamalarında teşvik ve destek mekanizmaları oluşturulmalıdır.
Türkiye'de afet olaylarından sorumlu kurul ve kuruluşların mevzuat ve çalışmaları olağanüstü hava olaylarına karşı yapılacak faaliyetleri içerecek şekilde detaylandırılmalıdır.
Enerji, ulaştırma, sanayi, atık, tarım ve ormancılık sektörlerinde, farklı kalkınma senaryolarına göre (ör: IPCC 3 Değerlendirme Raporu, 6 değişik kalkınma senaryosu) 6 sera gazı için emisyon projeksiyonlarını içeren model çalışmaları yapılmalıdır.
Yerli fosil yakıtlara dayalı enerji üretiminde verimliliği arttırıcı, emisyon ve sera gazlarını azaltıcı teknolojiler öncelikli olarak geliştirilmelidir.
Elektrik iletim ve dağıtım sisteminde % 15 dolayında olan dağıtım kayıp ve kaçak oranının azaltılması, dünya standartlarına indirilmesi, elektrik dağıtım sisteminin iyileştirilmesi için gerekli olan önlemler alınmalıdır.
AB müktesebatına uyum kapsamında kojenerasyon ve binaların enerji performansıyla ilgili düzenlemeler hayata geçirilmelidir.
Arazi Kullanımı ve Toprak Kirliliği
Toprak kaynaklarının mümkün olan en iyi şekilde korunması, kullanımı ve sürdürülebilir yönetiminin sağlanmasına yönelik olarak Toprak Kanunu hazırlanmalıdır.
Arazi ve toprak kaynakları ile ilgili planlama, yönetim, değerlendirme ve eşgüdüm mekanizmaları güçlendirilmelidir.
Toprak kirliliği konusunda envanter, izleme, denetim ve koordinasyon hizmetlerini yürütmek üzere Bakanlık bünyesinde bir birim oluşturulmalıdır.
Toprak Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği, uygulamada yaşanan aksaklıkları giderecek şekilde güncellenmeli ve Kirlenmiş Saha Etüdü Teknik Tebliği, Kirlenmiş Saha Sınıflandırma ve Risk Değerlendirmesi Teknik Tebliği ve Kirlenmiş Sahaların Temizlenmesi Teknik Tebliği gibi dokümanlar ile güçlendirilmelidir.
Tarım arazilerinin amacına uygun biçimde kullanılması için; toprağın sürdürülebilir kullanımına ilişkin göstergeler ve ölçütler ile kirlenmiş sahaların tespiti, sınıflandırılması ve iyileştirilmesine yönelik bilimsel ve sistematik yaklaşımlar açık olarak tanımlanmalıdır.
Toprak kalitesi indeksleri geliştirilmeli ve olası indeks geriletici uygulamalara karşı alınacak önlemler belirlenerek uygulanmalıdır.
Toprakların ve su havzalarının amaç dışı kullanımın engellenmesi, kimyasal gübrelerin ve tarım koruma ilaçlarının kontrollü bir şekilde kullanımı sağlamalıdır.
Doğal kaynakların (kum, toprak, madenler v.s.) sürdürülebilir kalkınma ilkeleri çerçevesinde değerlendirilmesine özen gösterilmelidir.
Maden arama, işletme ve benzeri faaliyetler nedeniyle vasfı bozulan alanların iyileştirilmesini sağlayacak düzenlemeler yapılmalıdır.
Tarım arazileri başta olmak üzere, toprakların kentsel ve endüstriyel atıklarla kirlenme olasılıkları değerlendirilmeli, izlenmeli ve giderilmesi sağlanmalıdır.
Korunması gereken tarım arazilerinin çevre düzeni planları yapılırken diğer sektörlere ayrılan alanlara paydaş yapılmalıdır.
Taşınmaz kültür varlıkları örneğinde olduğu gibi tarım arazilerinin sürdürülebilirliği için emlak vergilerinden kesilen payın Valilik emrine verilerek halen mevcut tarım desteğinin sürekli hale getirilmesi sağlanmalıdır.
