Apuntamentos e exercicios (gramática e ortografíA)

TEMA 11: ALTERNANCIAS:

• 
  cua-/ca-/co-:
  

Aparece ca-:

Exemplos: caderna, caderno, cadrado, cadrar, cadril, cadro, cal (“cual”), calidade, calquera, cando, cantidade, canto, cartos (diñeiro), case, casemente, catorce, catro, catrocentos.

Aparece cua- nos cultimos e nas palabras derivadas cultas:

Exemplos:

cuadr-: escuadra, cuadrangular, cuadrante, cuadratura, cuadraxesimal, cuadraxésimo, cuadrícula, cuadrienal, cuadrienio, cuadriforme, cuadriga, cuadrilátero, cuadrilla, cuadrilleiro, cuadrimestre, cuadrimotor, cuadriplicar, cuadrisílabo, cuadrivio, cuadrúpede, cuádruplo.

cual-: cualificar, cualitativo,

cuant-: cuantía (pero tamén contía), cuantificar, cuantificación, cuantioso, cuantitativo.

cuart-: cuarta, cuartear, cuarteirón, cuartel, cuarteleiro, cuarteto, cuartilla, cuartillo, cuarto (1/4 parte, habitación),

cuater-: cuaternario.

Tamén as palabras: cuáquero, cuarzo, cuasia e cuasina.

Un caso especial: corenta, corentena, corentón, coresma, corta feira (ou tamén cuarta feira = mércores)

• 
  gua-/ga-/go-:
  

Exemplos:

ga-: gadaña, gadaño, galardón, galdrapo, garda, gardar, gardián, garantía, garantir, garita.

gua-: guante, guapo, guata.

go-: gorir (guarir), gorecer (guarecer), gornecer (guarnecer).
OLLO: Os derivados e compostos fanse sobre a forma da palabra primitiva. Exemplos: agardar, gadañar, gardabarreira, gardalama, gornición, guarnición, gorida, guarida, etc.
Tema 13: INTERFERENCIAS LINGÜÍSTICAS:
1-ADAPTACIÓNS FONÉTICAS:

Correcto	Incorrecto	Correcto	Incorrecto	Correcto	Incorrecto
Ameixa	almexa	estrada	carreteira	antollo	Antoxo
Aparellar	aparexar	baralla	baraxa	burbulla	Burbuja
Concelleiro	concexal	coello	conexo	lentella	Lentexa
Ollal (botoeira)	oxal	parella	parexa	partilla	partixa
Mollo	manoxo	mortalla	mortaxa	Lonxe	lexos
Xullo	xulio	xuño	Xunio	pegañento	pegaxoso
Toro	rodaxa	vexame	vexación	gaiola	xaula
Xulgar	xuzgar	traxecto	traiecto	Almorzó	desaiuno
Sanxenxo	Sanjenjo	Seixo	Seijo	Xanceda	Juanceda

2-CASTELANISMOS PLENOS:

Correcto	Incorrecto	Correcto	Incorrecto	Correcto	Incorrecto
avó/avoa	abuelo/a	oliva	aceituna	acoirazado	acorazado
Aramio	alambre	aguia	Águila	Adeus	adiós
Alonxado	alexado	esquio	Ardilla	Balea	ballena
Landra	bellota	rúa	Calle	Cárcere	cárcel
Misto	cerilla	cornixa	Cornisa	Dúbida	duda
Data	fecha	confraría	cofradía	Vasoira	escoba
Mesturar	mezclar	facenda	hacienda	Noivo	novio
Orquestra	orquesta	boneca	muñeca	Po	polvo
Mesiña	mesilla	pomba	Paloma	peite/pente	peine
viúvo/a	viúdo	solo	Suelo	Ensinar	enseñar
Milagro	milagro	néboa	Niebla	Moa	muela
Vea	vena	voo	Vuelo	Moble	mueble
Cascuda	cucaracha	garda	Guardia	Xelado	helado
Pobo	pueblo	ourive	Orfebre	Febre	fiebre
Mesquiño	mezquino	moa	Muela	cincocentos	quinientos
Xeonllo	rodilla	cela	Celda	Concello	ayuntamento

3-CASTELANISMOS ACEPTABLES OU PRÉSTAMOS:

bocadillo boquilla camarilla cartilla cedilla cuartilla

cuartillo guerrilla guerrilleiro ladrillo (tixolo é un lusismo)

pacotilla pastilla perilla presilla puntilla rosquilla

serranilla sextilla taquilla tortilla xustillo gatillo
4-CASTELANISMOS QUE NON SON ACEPTABLES (porque hai palabra galega):

amarillo (amarelo) bolsillo (peto) capilla (capela) canilla (canela)

castillo (castelo) costilla (costela) hebilla (fibela) martillo (martelo)

pesadilla (pesadelo) pescadilla (pescadiña/carioca) tornillo (parafuso)

tobillo (nocello/nortello) tomillo (tomiño/tomentelo) morcilla (morcela)
5-CASTELANISMOS MORFOLÓXICOS:

-DE XÉNERO:

Nomes das letras (masculinos en galego): o eme, o ese, o te, o efe...

Palabras en –axe (femininas en galego): a tatuaxe, a paisaxe, a viaxe...

Palabras en –se (femininas en galego): a análise, a paréntese, a menixite

Outras palabras:

o labor, o sinal, o fel (la hiel), o mel, o couce (la coz), a calor, o cárcere, a ponte, a suor (el sudor), etc.
-DE NÚMERO:

Animais (Non animales), españois (non españoles), azuis (non azules),

Civís (non civiles), fieis (non fieles), reis (non reies), etc.
-ADXECTIVO:

Frases comparativas: É tan alto coma ti (non como ti),

Fíxoo como soubo (non coma soubo)

Come máis do que fala (non ca/que fala)

Sabe maís ca vós (non que vós)

A partícula comparativa CA non contrae coa preposición a:

Voa antes á casa ca ao traballo (non có traballo)

Pegoulles máis aos teus ca/que aos meus (non cós meus).

-O ARTIGO:

* Non se pronuncia: “Comer o caldo” (Si: come-lo caldo)

“Colles o coche” (Si: cólle-lo coche)

* Co participio: acabádo-los problemas (si acabados os problemas)

* Non usar a segunda forma do artigo en: Por a tarde (Si: pola tarde)

* Cambiar xénero ao feminino en: o arte (Si: a arte), o auga (Si: a auga), o alma (A alma), o aula (A aula), o aguia (A aguia).

*Non realizar ben as contraccións do artigo coas preposicións: a, de, en, con: anda con o pai (Si: co pai), etc.

-PRONOMES:

* Mal uso da forma “Elo” polo castelán “Ello”: Por elo non veu (si por iso ou por isto non veu). Con elo rematamos (si con iso rematamos).
* Tamén: está en el (si está nel); falou de el (si falou del).
* Nunca comezar unha frase cun pronome persoal átono:

Me trouxo un agasallo (si tróuxome un agasallo)

* Non usar o pronome te como Obxecto Indirecto: hai que usar che.

Exemplo: Non te dou o lapis (si non che dou o lapis)

Vinche no bar (si vinte no bar)
* Non combinar o pronome reflexivo “se” cos pronomes átonos de 3ª persoa (a, o, as, os): NON: Este traxe non se o puxo nunca (Si: Este traxe non o puxo nunca).
* Ollo ao uso do reflexivo:

Ten que coincidir o suxeito co obxecto directo:

NON : Laveime as mans (Si: lavei as mans). Pero si se pode dicir: laveime (aquí coincide OD con Suxeito).

NON: Limpouse a graxa (Si: limpou a graxa). Pero si: limpouse.

NON: El creouse un mundo feliz. (SI: El creou un mundo feliz [para el; para si mesmo].
-VERBOS:

* En galego, NON hai tempos conpostos co verbo HABER.

Exemplo:

NON: Eu había feito un pozo na eira.

SI: Eu fixera un pozo na eira.

En xeral, cambiase polo pluscuamperfecto galego.

* Non usar Verbos que en galego acaban en –er (CII) por Verbos que en castelán acaban en –ir (CIII).
* Diferencias co castelán nalgúns verbos:

EN GALEGO EN CASTELÁN

Abater Abatir

Combater Combatir

Bater Batir

Debater Debatir

Corrixir Corregir

Transcorrer Transcurrir

Espremer Esprimir

Interromper Interrumpir

Derreter Derretir

Concibir Concebir

Converter Convertir

Dicir Decir

Recorrer Recurrir

Percorrer (un traxecto) Recorrer

Concorrer Concurrir

Discorrer Discurrir

Diverxer Divergir

Escorrer Escurrir

Incorrer Incurrir

Inverter Invertir

Investir Invertir

Irromper Irrumpir

Ocorrer Ocurrir

Perverter Pervertir

Prorromper Prorrumpir

EN GALEGO EN CASTELÁN

Rebater Rebatir

Reconverter Reconvertir

Render rendir

Reverter revertir

Rexer regir

Subvertir Subvertir

Xemer gemir

Con todo, en galego son da terceira conxugación (CIII):

Arrepentir, concibir, dicir, elixir, escribir, percibir, recibir, remitir,

Requerir, sufrir, vivir (e non son coma os lusismos: dicer, viver, sofrer, elexer, receber, requerir, conceber, arrepender escreber, etc).
Hai verbos de movemento que en galego (aínda que si o admiten en castelán) non permiten construccións do tipo:

NON: Caínme pola escaleira

SI: Caín pola escaleira.
Verbos que non admiten reflexión:

Adormecer, Podrecer, Marchar, rir, morrer, espertar, querer, caer, calar, parar, estremecer, quedar, ficar, recordar, casar.

Exemplo:

NON: eu adormecinme. SI: eu adormecín

NON: eu marcheime SI : eu marchei

NON : el casouse coa súa noiva NON: Morréuselle o pai

Si : el casou coa súa noiva SI: Morréulle o pai.
Hai verbos que ao usalos como reflexivos cambian de significado :

Ejemplo: El afogou (morreo afogado involuntariamente)

El afogouse (suicidouse).