Apuntamentos e exercicios (gramática e ortografíA)
Yüklə 0,88 Mb.
|
|
TEMA 10: SUFIXOS E TERMINACIÓNS: 1: -ancia, -encia, -iencia, -uencia, -cia, -cio, -za, -zo:
Exemplos: andazo, avinza, cansazo, cobiza (cobizar, cobizoso, etc.), crenza (descrenza), diferenza (indiferenza), doenza, espazo (espazar, espazoso), estanza (tipo de estrofa), finanza (financeiro), graza (desgraza, grazas), habenza, licenza, nacenza (renacenza), novizo, perseveranza, pertenza (xunto co cultismo pertinencia con distinto significado), postizo, preguiza (preguiceiro, preguizoso), presenza, prezo (desprezo, menosprezo, prezar, aprezar, desprezar), querenza (benquerenza, malquerenza), sentenza, servizo (servizal), tenza (mantenza), terzo (terza, terzá, terzar), xuízo (axuizar, prexuízo), xustiza (axustizar, inxustiza, xusticeiro). 2: -ción, -sión: Mantéñense os dous sufixos nas palabras cultas: Exemplos: bendición (pero tamén a forma patrimonial beizón), canción, atención, vacación, edición; admisión, concesión, división, evasión, expansión, excursión, lesión, ocasión, revisión, televisión. OLLO: Levan –zón palabras patrimoniais como: doazón, razón, sazón, torzón, traizón, etc. 3: -nte: Permite formar adxectivos ou substantivos a base dun verbo. OLLO: as palabras que se forman a partir dun verbo da 1ª Conxugación ou da 2ª Conxugación manteñen inalterada a vogal temática correspondente: Exemplos: cantante, camiñante; valente, crente, nacente, crecente. Pero as que se fan con verbos da 3º Conxugación, non teñen un resultado sempre igual.
Exemplos: maldicEnte, maledicEnte, producEnte, contraproducEnte, incidEnte, reincidEnte, lucEnte, relucEnte, influEnte, afluEnte, vivEnte, supervivEnte, consecuEnte; expedIEnte, convenIEnte, provenIEnte, intervenIEnte, nutrIEnte, recipIEnte, salIEnte, sobresalIente, etc.
Exemplos: Concluínte, contribuínte, saínte, seguinte, conseguinte, oínte ou ouvinte, constituínte, reconstituínte.
Exemplos: servente (subst.), dormente (subst. e adxectivo). 4: -mento: Os substantivos formados con este sufixo manteñen sempre a vogal temática do verbo base: Exemplos: regulamento, acabamento, esquecemento, revestimento, resentimento, seguimento, sentimento. 5: -se: As palabras cultas con orixe nos nomes gregos en –sis, adoptan a terminación –se (OLLO: son todas femininas): Exemplos: análise, antítese, apoteose, arteriosclerose, base, crase, crise, catequese, diocese, diagnose, énfase, diérese, dose, eclipse, electrólise, elipse, frase, cirrose, esclerose, esexese, éxtase, fase, fotosíntese, hidrólise, hipnose, hipótese, matamorfose, osmose, metástase, narcose, neurose, xénese, paráfrase, paréntese, perífrase, prolepse, analepse, prótese, psicose, simbiose, sinopse, síntese, tese, tuberculose. OLLO: Non son deste grupo: oasis, chasis. E mantense: sífilis (doenza de orixe sexual).
Son palabras cultas co sufixo latino –BILIS, e pode usarse a terminación –ble (plural –bles) ou –bel (plural –beis). Exemplos: amable/amables ou amábel/amábeis, etc. OLLO: deste xeito pode escribirse: establecer, establecemento, restablecer, restablecemento, ou tamén estabelecer, estabelecemento, restabelecer, restabelecemento. A terminación –bil (plural –biles) aparece nas palabras: hábil, débil, lábil, móbil, inmóbil, núbil.
Exemplos: veo, receo, ceo, cheo, freo, feo, arqueo, bloqueo, e os cultismos: aéreo, arbóreo, ciclópeo, marmóreo, erróneo, liceo, mausoleo, museo, pigmeo. Tamén os galicismos: fideo, manteo.
Exemplos: chapeu, romeu, sandeu (fem. sandía) xubileu, xudeu (fem. xudía), leu (moeda de Romanía, pl. lei).
Exemplos: arao, cacao, callao, grao, nicolao, pardao, peirao, pronao, tao, vao.
Exemplos: bacallau, pau. 9: -ea: Femininos das palabras acabadas en –eo: allea, chea, fea, aérea, etc. Tamén noutros substantivos: aldea, avea, azotea, balea, cadea, candea, cea, correa, diarrea, idea, lamprea, manchea, melopea, morea, panacea, prea, rea, serea, tea, urea, vea, verborrea. Tamén nos galicismos: cheminea, librea, marea, platea, polea, ralea. Tamén: capea (tauromáquia)
Exemplos: boa, lagoa, avoa, filloa, moa, teiroa, soa e soamente, etc. 11: –us, -um, -o: Hai palabras que manteñen a terminación latina –us: Exemplos: campus, corpus, humus, ómnibus, Venus, virus; álbum, factótum; médium, presidium, parabéllum, súmmum, contínuum, cinefórum, quórum, desiderátum. Pero escríbense con –o: currículo, espírito, ímpeto, memorando, referendo, tribo. 12: -iño/iña; -ino/-ina:
Vén da terminación latina –INUM/INAM, pero ademais é a forma xeral do diminutivo. Exemplos: andoriña, campiña, casiña, campesiño, comiño, mariña, mariño, menciña, veciño, etc. E tamén: mesquiño, pergamiño.
Préstamos latinos: Exemplos: albino, anxina, asasino, aspirina, bizantino, buguina, bobina, bovino, canino, cocaína, coralino, destino, esquina, ensino, interino, heroína, medicina, etc. 13: -e: Palabras que proceden de étimos latinos en –INEM e en -MEN: Exemplos: home, virxe, orde, imaxe, chantaxe (planta), feluxe; crime, exame, lume, costume, etc. E tamén os galicismos en –axe (maioritariamente femininos): chantaxe (extorsión), homenaxe, liñaxe, viaxe, etc. Tamén acaban en –e os cultismos: abdome, ditame, exame, nume, réxime, vexame, xerme. Así mesmo escríbense sen –n: glute, lique, pole, seme, pero exceptúase o latinismo lumen (unidade de medida en Física) e o bretonismo dolmen.
Exemplos: alazán, alazá; aldeán, aldeá; ancián, anciá; artesán, artesá; barregán, barregá; bosquimán, bosquimá; capitán, capitá; chan, chá; cidadán, cidadá; cirurxián, cirurxiá; cortesán, cortesá; cotián, cotiá; cristián, cristiá; curmán, curmá; ermitán, ermitá; escribán, escribá; gardián, gardiá; gran, gra; insán, insá, san, sá; irmán, irmá; livián, liviá; louzán, louzá; malsán, malsá; marrán, marrá; musulmán, musulmá; nugallán, nugallá; pagán, pagá; rufián, rufiá; sancristán, sancristá; sultán, sultá; tecelán, tecelá; temperán, temperá; temporán, temporá; truán, truá; van, va; verán; vilán, vilá. Este sufixo serve tamén para formar xentilicios: Exemplos: afgán, afgá; alemán, alemá; castelán, castelá; catalán, catalá; coimbrán, coimbrá. Pero especialmente tamén os referidos a lugares galegos: arzuán, arzuá; bergantiñán, bergantiñá; caldelán, caldelá; vilagarcián, vilagarciá; salnesán salnesá; muxián, muxiá; fisterrán, fisterrá; compostelán, compostelá; etc. Con todo, certos xentilicios galegos poden facerse coa súa forma local –ao/-á: arnoiao, arnoiá; burelao, burelá; courelao, courelá; caldelao, caldelá (do Castro Caldelas); ribeirao, ribeirá (do Ribeiro); mariñao, mariñá (da Mariña). Tamén se admite a forma feminina local –án en casos como: unha carnotán, unha fisterrán, unha muradán, etc.
Vén da terminación latina –ANUM, -ANAM. Exemplos: africano, americano, anglicano, arcano, artesiano, asturiano, australiano, bacteriano, boliviano, colombiano, cubano, decano, diluviano, franciscano, fulano, gregoriano, hispano, humano, inhumano, italiano, lusitano, luterano, mahometano, meridiano, metropolitano, miliciano, mundano, oufano, paisano, peruano, pondaliano, rosaliano, (de estilo, de autor), profano, provinciano, puritano, republicano, romano, semana, soberano, tirano, transmontano, ultramontano, urbano, valenciano, veterano, vexetariano, xermano, etc. As palabras cultas conservan a terminación –ano/-ana: bímano, diáfano, cocainómano, bibliómano, tímpano, cleptómano, ébano, melómano, mitómano, órgano, pínfano, tétano, morfinómano. 15: Masculino –án / Feminino –ana: Mantense en nomes pexorativos: barrigán, barrigana; barullán, barullana; brután, brutana; burrán, burrana; cabezán, cabezana; cagán, cagana; carallán, carallana; carcamán, carcamana; charlatán, charlatana; farfallán, farfallana; folgazán, folgazana; lacazán, lacazana; langrán, langrana; larpán, larpana; leilán, leilana; lerchán, lerchana; lordán, lordana; loubán, loubana; mentirán, mentirana; orellán, orellana; pailán, pailana; papán, papana; parvallán, parvallana; paspán, paspana; pastrán, pastrana; pelandrán, pelandrana; pillabán, pillabana; porcallán, porcallana; ruán, ruana; testalán, testalana; testán, testana; toleirán, toleirana; etc. 16: Masculino –ón / Feminino -oa, –ona:
OLLO: Exemplos: anfitrión, anfitrioa; bretón, bretoa; campión, campioa; ladrón, ladroa (e tamén ladra); león, leoa; patrón, patroa; saxón, saxoa; teutón, teutoa.
Aumentativo ou pexorativo: Exemplos: Homón, mullerona, zapatón, casona; Abusón, abusona; acusón, acusona; faltón, faltona; preguntón, preguntona, etc.
17: -de: Terminación latina –TEM, dá en galego -de: almude, alude, ataúde, calamidade, céspede, hóspede, laúde, parede, rede, saúde, sede, soidade, verdade, virtude, etc. 18: -dade, -tade: Terminación latina –TATEM queda en galego como:
Pero tamén se dan outros casos: bondade, crueldade, herdade, lealdade, mortaldade, trindade, verdade, virxindade, liberdade, puberdade. 19: -edade / -idade: -edade: notoriedade, solidariedade, variedade, etc. -idade: capacidade, probabilidade, soidade, novidade, etc. Excepcións: (de necio) necidade, (de sucio) sucidade. 20: -aría / -ería: Reférense a sitios onde se fabrica, se vende ou abunda algo. -aría: Era a forma maioritaria no galego medieval, por iso esta solución é a preferente: Exemplos: armaría, artillaría, bruxaría, camisaría, carnizaría, carpintaría, cervexaría, cestaría, chancelaría, charlatanaría, chocolataría, enfermaría, enxeñaría, ferraría, d¡gandaría, infantaría, lavandaría, leprosaría, libraría, moblaría, panadaría, papelaría, pedraría, peixaría, perfumaría, pradaría, refinaría, reloxaría, tesouraría, tinturaría, zapataría, etc. Tamén acaban así as palabras derivadas co sufixo –ía: comisario: comisaría; notario: notaría; secretario: secretaría; testamentario: testamentaría.
Tamén se admite esta fórmula no galego moderno. Exemplos: armería, artillería, perfumería, carnicería, librería, cestería, etc. E algúns galicismos modernos só levan a terminación –ería: batería, galería, galantería, mercería. TEMA 10: EXERCICIOS: 1º-Corrixe as palabras que estean mal escritas:
2º-Corrixe as palabras que estean mal escritas:
Yüklə 0,88 Mb. Dostları ilə paylaş:
|