Azərbaycan dilində işgüzar və akademik kommunikasiya Giriş

Monoloji və dialoji nitq.
Nitq şərait və məqsədlə əlaqədar iki növə ayrılır: 
a)monoloji nitq; 
b) dialoji nitq. 
Monoloq və dialoq nitqin vəhdət təşkil edən vahidləridir. Buna görə də dialoji nitqin 
ünsürləri monolojidə, monoloji nitqin ünsürləri isə dialojidə öz əksini tapır. Bunların 
hər ikisi nitq ünsiyyəti sisteminə daxil olub ümumi bir vəzifə yerinə yetirir. Bununla 
bərabər, hər növün özünə aid həm linqvistik, həm də ekstralinqvistik xüsusiyyətləri 
vardır.
Monoloq yunan mənşəli söz olub mono (tək), loqos (söz, nitq, elm) sözlərinin 
birləşməsindən əmələ gəlmişdir. Monoloq bir subyekt tərəfindən ifadə edilən qarşı 
tərəflə tamamilə əlaqəsi olmayan mürəkkəb sintaktik bütövdür. Monoloq müəyyən 
zaman kəsiyində öz fikirlərini ifadə etmək, yaxud da hər hansı bilik sistemini ardıcıl 
təqdim etməkdir. 
Monoloji nitq aşağıdakı meyarlarla xarakterizə olunur: 
-fikrin tamlığını təmin edən ardıcıllıq və inandırıcılıq; 
-qrammatik cəhətdən düzgün formalaşma; 
-vokal vasitələrin keyfiyyəti və texniki cəhətdən düzgün istifadəsi. 
Monoloji nitq məzmun və dil quruluşu baxımından dialoqdan daha mürəkkəbdir 
və natiqdən yüksək proffesionallıq tələb edir. 
Monoloqlar standart tipli nitq nümunəsi olmayıb yetərincə rəngarəngdir.. Fikrin 
məzmunu baxımından monoloqları üç növə ayırmaq mümkündür: təsvir, təhkiyə və 
əsaslandırma. 
Təsviredici monoloqlarda əşya və hadisələrin xüsusiyyətləri xırda detallarına 
qədər işıqlandırılır. Təsviredici monoloji nitqdən müxtəlif üslublarda istifadə edilir. 
Elmi üslubda hazırlanmış monoloqda mövzunun xassə və əlamətlərinin açılması, 

---

dəqiqlik, məntiqilik əsasdır. Elmi üslubda hazırlanan monoloqlara mühazirələr, 
konfrans və seminarlarda söylənən məruzələr aiddir. 
Bədii üslubdakı təsviredici monoloq bədii təsvir vasitələrindən geniş istifadə 
olunması, obrazlı ifadələrin çoxluğu ilə seçilir. Bir çox bədii əsərlər məhz belə 
təsviredici monoloqlarla başlayır. 
İşgüzar üslubda isə təsviredici monoloqdan müəyyən xarakterik xüsusiyyətləri 
sadalamaq üçün istifadə olunur. 
Təhkiyə əsasında hazırlanmış monoloji nitq müəyyən hadisə haqqında məlumat 
vermək məqsədi daşıyır. Bu səbəbdən də bəzi ədəbiyyatlarda məlumatverici nitq 
adlanır. Məlumatverici nitq dinamikliyi ilə seçilir, bütün semantik və sintaktik 
vasitələr də baş vermiş hadisələr zəncirini bir-biri ilə əlaqəli surətdə nəql etməyə 
xidmər edir. 
Əsaslandırma məzmunlu monloji nitq məntiqi nəticənin çıxarılması ilə 
yekunlaşmalıdır. Bunun üçün hər hansı bir fikrin şifahi təqdimatı, aydınlaşdırılması 
və təsdiqindən istifadə olunur.