Azərbaycan dilində işgüzar və akademik kommunikasiya Giriş

 
 
 
 
Mövzu 14.
 Mədəni nitqə verilən əsas tələblər 
Hərtərəfli vətəndaş yetişdirmək üçün təhsil və elmi biliklər qədər tələbənin şəxsi 
keyfiyyətləri, mədəni səviyyəsi, mənəvi inkişafı da önəmlidir. Məhz buna görə də 
son zamanlar ali təhsildə əsas diqqət peşə-bilik bacarıqlarını yüksək ümumi 
mədəniyyətlə birləşdirən şəxsiyyətin formalaşmasını təmin edən təhsilin 
humanistləşməsinə yönəldilmişdir.
Nitq də insan xarakterinin ayrılmaz hissəsi kimi şəxsiyyəti geniş şəkildə müəyyən 
edir. Nitq insanın təfəkkür tipini, zəkasını, xarakterini, temperamentini əks 
etdirməklə yanaşı, insan hisslərinin də ifadəçısidir. Bir insanın nitqinin keyfiyyətini 
artırmaq üçün müəyyən sözləri istifadə etməmək, bəzi gözəl ifadələri əzbərləmək, 
müəyyən nitq texnikasını mənimsəmək kifayət deyil. Yalnız insanın ümumi mədəni 
səviyyəsi və intellektinin inkişafı fonunda nitqin keyfiyyətcə dəyişməsi mümkündür. 
Mədəni nitq nümayiş etdirmək üçün ən zəruri amillər bunlardır: 
a)
dil vahidlərindən düzgün istifadə etmək. Ədəbi dildə istifadə olunmayan söz 
qrupları haqda məlumatlı olmaq; 

---

b)
ünsiyyətin şərtlərinə uyğun ifadə və üslub seçmək; 
c)
yalnız içində olduğunuz cəmiyyətin qəbul etdiyi linqvistik və davranış 
qaydalarından istifadə etmək. 
Bütün bu ümumi qaydalarla yanaşı mədəni nitqin linqvistik və üslub baxımından da 
müəyyən tələbləri vardır. Mədəni nitq istənilən halda düzgün, aydın, dəqiq, təmiz, 
rabitəli və zəngin olmalıdır. 
Düzgünlük
mədəni nitqin əsas kommunikativ keyfiyyətidir. Məhz düzgün qurulan 
nitq ünsiyyət iştirakçılarının bir-birini anlamasını təmin edir. Əksinə düzgün 
qurulmayan nitq qavramada problem yaradaraq alıcını səhv yönləndirə bilər. 
Düzgün nitq şifahi olarsa orfoepik, yazılı olarsa orfoqrafik qaydalara əməl etməyi 
nəzərdə tutur. Nitqin düzgünlüyü uyğun variantın seçilməsi ilə birbaşa əlaqəlidir. 
Məsələn, bəzi sözlərin yazılış qaydaları arasında bənzərlik onların səhv yazılmasına 
səbəb olur. Bunlara misal olaraq bir saitlə fərqlənən sözləri göstərmək olar: əsl-əsil, 
əsr-əsir, nəfs-nəfis, həsr-həsir. Yaxud feil, eyib, meyil, heyif, izin kimi sözlər “i”siz, 
əksinə hüzn, qəhr, qəsr, sehr kimi sözlərdə isə sonda gələn iki samitin arasına sait 
artırılır.