Azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti (unec)

2.2. AZERBAYCAN’DA EĞİTİMİN TARİHSEL SÜRECİ

Azerbaycan’da ise, Çarlık Rusya’sının parçalanmasından ve son kalıntılarının da Azerbaycan’dan çıkartılmasından sonra, 28 Mayıs 1918 tarihinde bağımsız Azerbaycan Halk Cumhuriyeti’nin kuruluşu resmen ilan edilmiştir. Cumhuriyetin kuruluşu her alanda olduğu gibi eğitimde de önemli ölçüde hissedilmiş ve dönemin eğitimine milli ve manevi değerler getirilmeye başlanmıştır. Eğitimle ilgili olarak Halk Maarifi ve İtikat Nazırlığı kurulmuştur (Aktaran Mammadov, 2008).

28 Nisan 1920'de Kızıl Ordu tarafından işgal edilen Azerbaycan'da Sovyetler, Komünizm adına milli duygulara yer vermeyen bir eğitim sistemini yerleştirmiştir. Azerbaycan Yüksek Sovyet'i 1 Mayıs 1925 bir kararname çıkararak Arap alfabesini kaldırarak Latin alfabesine geçilmesini sağlamıştır. 1928de Türkiye'de Latin alfabesi kabul edilince Sovyetler Birliği bu kez Azerbaycan'da Latin alfabesini kaldırarak yerine kiril alfabesini getirmiştir (Aktaran Ergün, 1997).

Yeni sisteme geçişle halkın yeni ideolojiyi benimsemesi, değişime hızlı adapte olması bakımından ve en önemlisi yeni dönem için gerekli kadronun yetiştirilmesi için halkın eğitilmesi şarttı. Bu sebeple Azerbaycan’da ilk, orta ve yüksek eğitim kurumları her geçen gün artmıştır. Hedef %100 okuryazarlık düzeyini yakalamatı. Ayrıca, SSCB’nin sürekli olarak askeri rakiplerini geçmesi için eğitimin kalitesi, göz ardı edilemeyecek bir faktördü. Azerbaycan’da ilkokul sayısı 1969–1982 seneleri arasında 1.600’den 1.875‘e, öğrenci sayısı 110.000’den 147.000’e ulaşmıştır. Yine 1970 senesinde 368.000 olan orta eğitim öğrencisi sayısı 1982 senesinde 710.000 bulmuştur (Aktaran Mammadov, 2008).

Ülke nüfusunun eğitim durumu özellikle Sovyet Döneminden günümüze kadar geçen sürede büyük değişime uğramıştır. Örneğin, 1926 yılında ülke nüfusunun yaklaşık % 30’u okur-yazarken, 1970 yılında bu oran % 99’a ulaşmıştır. Azerbaycan’da son olarak yapılan nüfus sayımına göre okuma-yazma bilenlerin oranı % 98.2 (erkeklerin % 98.6’sı, kadınların ise % 97.7’si) gibi oldukça yüksek bir değer oluşturmaktadır (Seferov & Akkuş, 2005).

1991 yılında resmi olarak ilan edilen bağımsızlık sonrası genel eğitim alanındaki faaliyetler, Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasası, Azerbaycan Cumhuriyeti Eğitim Kanunu, ilgili kararnameler, kararnameler ve emirler, Azerbaycan Cumhuriyeti Milli Eğitim Bakanlığı düzenlemeleri ve diğer normatif belgeler uyarınca gerçekleştirilmektedir. Genel eğitim sisteminde şeffaflık ve demokratik yönetişim, yerel eğitim otoritelerinin bağımsızlığı, genel eğitim kurumları, eğitim ve öğretim merkezlerinde eğitim kalitesi için yaratıcı ve inisiyatif bir ortam oluşturulması ve yürütme disiplini ve sorumluluk kültürü kilit önceliklerdir. Ayrıca eğitim dili olarak; Azerbaycan, Rus ve Gürcü dillerinde öğretim, Azerbaycan Cumhuriyeti genel eğitim okullarında yapılır, azınlık dillerinin öğretilmesi sağlanır. Yetenekli çocukları olan bir lise ve spor salonu ağı bulunmaktadır (Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi, 2019)

Son yıllarda zorunlu genel eğitimin uygulanmasında, yetenekli öğrenciler için yeni tür eğitim kurumlarının oluşturulması, reform önlemlerinin uygulanması, genel eğitim içeriğinin uluslararası standartlara uyarlanması, yenilikçi eğitim projelerinin hazırlanması ve uygulanmasında tutarlı adımlar atılmaktadır. Genel eğitim kadrosu için eğitimlerin, seminerlerin ve bilimsel-pratik konferansların düzenlenmesi ve uluslararası ve yerel kamu kuruluşları ile eğitim bağlantılarının kurulması geniş bir popülerlik kazanmaktadır.

Azerbaycan Cumhuriyeti'nde Eğitimin Gelişimi için Devlet Stratejisi' gerekliliklerinden kaynaklanan görevlerin yerine getirilmesi, CRL hattında 'Müfredat Reformu' alt bileşeni altındaki faaliyetlerin uygulanması ve Olimpiyat Hareketi'nin güçlendirilmesi, yüksekokullara kabul sonuçlarının analizi, ilgili tekliflerin hazırlanması, genel eğitim alanındaki yasal normatif tabanın iyileştirilmesi, ülke takımlarının dünya Olimpiyatları'na katılımı ve diğer konulara özel önem verilmektedir.

Ayrıca Azerbaycan hem bulunduğu coğrafya hem de sahip olduğu eski tarihi kökleri dolayısıyla bilim ve sanatla her zaman iç içe olmuştur. Bulunduğu coğrafyanın öneminden dolayı bu bölgelere çok akınlar, göçler ve işgaller yapılmıştır. Bunların her birisi bölgeye yeni kültürler, yeni bilgiler ve yeni öğretiler getirmiştir. Burada kurulan devletler, mevcut bilgileri öğrenerek sistemli bir şekle getirmek isteyen bilim adamlarına kucak açmış, bilimi ve bilim adamlarını kutsal saymış ve korumaya çalışmışlardır (Mammadov, 2008). 2006 yılından sonra yirmiden fazla özel program ile ülkede eğitim sistemi yeniden yapılandırılmış, okullar bilgi teknolojileri ile donatılmıştır. Eğitim sisteminin uluslararası standartlara uygun hale getirilmesi için özel bir komisyon kurulmuş; eğitim sistemi ve eğitim kurumlarının yenilenmesi için Haydar Aliyev fonuna özel görevler verilmiştir. İlham Aliyev’in devlet başkanı olduğu dönemdeki ülkenin ekonomik koşullarına bağlı olarak devlet bütçesinden eğitime ayrılan pay önceki dönemlere göre 5,5 kat artarak 1, 8 milyar dolara ulaşmıştır (Aktaran. Gök & Kuvel, 2016).