Azərbaycan folklorunun ilkin nəşrləri” seriyası HÜMMƏT ƏLİzadə azərbaycan el əDƏBİyyati

Şahzada İbrahim:

Gedən getmə mən də gəlim yetirim

Sən abdal ol keşgülünü götürüm.

Qardaş dedi: gedim taam gətirim.

Gözüm yolda qaldı, gedən gəlmədi.
Göydə bulut bulan-bulan bulanır,

Yaralarım köz-köz olur sulanır,

Qardaş gəlib günbəzini dolanır,

Gözüm yolda qaldı, gələn olmadı.

Sən mənim soltanım, sən mənim şahım

Ərşə dayanıbdı, dudum həm ahım

Günbəzdə qaldı yazıq İbrahim

Gözüm yolda qaldı, gedən gəlmədi.

Sözünü tamama yetirib, dərd qəmə piçidə olmuş ah-zar ilə gün­­bəzə daxil oldu. Bu günbəzdə qalmaqda olsun, gəl sana Mı­sırlı Ziyad həramidən xəbər verim. Ziyad həraminin başında qırx hərami var idi. Bunların hamısına sərgərdəlik edərdi. Hər məm­lə­kətdə çapıb, soymaq ilə baş dolandırarlardı. Çalıb, çapıb soyğun­çuluq etməydən əlavə bu zalimlər həmən vəxt adam əti yemək və adam qanı içmək ilə məşğul idilər. Qəzadan o axşam çalıb, çapıb hə­man İbrahim olan qəbiristanlıqda pünhan olmuş­dular. İbrahim bu suznaq sözləri oxuyanda həramilər eşi­dib, günbəzin yanına gəl­­dilər. Ziyad hərami diqqət ilə günbəzin başına baxdıqda nə gör­dü: bir cavan nurəsidə, xətt xalı bənəfşə kibi günbəzin başında qərar dutmuş. Əmma biçaranın ac susuz­luğundan rəngi zəfəran ki­­­bi saralmış. O özü-özünə dedi: “Hər tor olsa gərək bu cavanı hə­­­ra­­milərin əlindən saldırıb özümə oğul edəm”.

Həramilərin qırxı da İbrahimi günbəzin başında gördüydə de­dilər:

– Ey bəni adam! Hər nə karəsən aşağı düş yanımıza gəl, hər­gah gəlməsən ox ilə bədənini parə-parə edərik.

İbrahim qırx həraminin səsini və həm-həməsini birdən eşit­cək hölnak bir halda aşağı düşüb həramilərin yanına gəldi. Hə­ra­milər İbrahimi görçək, hamısı qılınclarını çekdilər, istədilər ki, öl­­­dürüb kabab etsinlər. Ziyad hərami həramiləri belə sivirmə qı­lıncla qırıb:

– Fikriniz nədi?

– Gərək bu cavanın ətindən adama bir kabab yeyək. Çünki xeyli vəxtdir ki, adam əti yemiyirik.

– Ey yazan! Mən qırx ildir ki, sizə həramibaşı olub, zəhmə­ti­­­ni­zi çəkmişəm. O zəhmətin əvəzində sizdən xahiş edirəm ki, bu cavanı öldürməyin. Çünki özünüz bilirsiniz mənim öladım yox­­dur. Bu cavanı özümə oğulluğa qabul etmək istəyirəm.

Həramilər Ziyadın xatırını çox istəyirdilər. Ona görə də onun sözünü sındırmayıb, İbrahimi Ziyada verdilər.

Ziyad hərami, həramilərə dua və səna edib, İbrahimi də öz­lə­­­ri ilə götürüb, Mısra getdilər. Gecə-gündüz yol gəlib, ta inki, bir müddətdən sonra Mısırda Ziyad həraminin evinə yetişdilər. Ziyad hərami başında olan qırx həramiyə dedi:

– Qardaşlar, bilin və agah olun, mən bu gündən sonra hə­ra­mi­likdən əl çekdim. Ona görə siz nə no ilə dolanacaqsanız do­la­nın.

Həramilər Ziyad ilə görüşüb, hər kəs öz evinə getdi.

Ziyad arvadı Məlaikəni çağırıb:

– Ay arvad, bu cavanı özümüzə oğulluğa qəbul etməkdən ötrü uzaq bir məkandan gətirmişəm.

– Ziyad, oğluna da qurban olum, özünə də, çox yaxşı etmi­sən.

Pəs hər ikisi can dil ilə qəbul etdilər. Məlaikə köynəginin ya­­xasını cırıb, İbrahimi yaxasından keçirdi. Üzündən, gözündən bu­sə edib, qiyamət günü sən mənim oğlumsan dedi: Ziyad hə­ra­mi də həmçinin İbrahimi bir can kimi bağrına basıb, dedi:

– İbrahim sən mənim istəkli oğlumsan, ona görə hər yana getsəm səni də özüm ilə aparacağam.

Ziyad hərami həramilərdən ayrılan gündən çalıb, çapmaq­dan əl çəkmişdi. Hər gün İbrahimi də özü ilə bərabər götürüb, şi­ka­rə gedirdi. İbrahimin ayağının sayasından bir az vəxtdə Zi­yad həraminin var-döləti həddən ziyada olmuşdu. Bu yandan qırx həramilər gördülər ki, Ziyadın döləti günü gündən artır. Dedilər, yə­qin bu cavanın ayağının sayasından Ziyadın döləti artır. Onun üçün gərək İbrahimi Ziyadın əlindən bir tor ilə çıxardaq. Hə­ra­milərin hamısı bir yerə yığılıb, nə hilə ilə İbra­himi Ziyadın əlin­dən çıxarmağı düşünürdülər. Bunların içəri­sin­dən Qənbər adlı bir hərami ayağa durub, dedi:

– Mən bunun tədbirini bilirəm. Hərgah razı olsanız tezlik ilə Ziyadın əlindən bu cavanı çıxarda bilərik.

Hamısı Qənbərin tədbirini qabul etdilər.

– Qardaşlar, bu yaxında bir qarı vardır ki, dünyada hilə­gər­lik­də misli manəndi yoxdu. O qarıya xəlq arasında “Oran Qutan qarı” deyirlər. O bu işə hər cür olsa əlac edib, bir az vəxtdə İb­ra­himi Ziyadın əlindən çıxara bilər.

Həramilər Qənbərin bu tədbirinə afərin dedilər. Qənbər ora­dan Oran Qutan qarıgilə gedib, əhvalatı təmami ilə nağıl etdi:

– Qarı nənə, hərgah bu işə əlac etsən səni dünya malından qəni edəcəyəm.

– Bala o mənim işimdi.

Qarı oradan düz Ziyadın arvadı Məlaikənin yanına gəlib, bir az xoş-beşdən sonra:

– Məlaikə xanım, sən çox hürmətcil və ehtiramlı gəlinsən, əm­ma hər kimə hürmət edirsənsə sənin çörəgini basıb, nanəcib çıxır.

– Qızım, bil və agah ol, sən oğulluğa qəbul edib, bəslədigin İb­ra­­him bütün camaata yayıb ki, Məlaikə bana oğul deməginə bax­ma­yın. Ad Ziyadındur, amma Məlaikə mənimnən iş və işrətə məşğuldu.

Məlaikə bu sözləri qarıdan eşidib, dedi:

– Ey qarı nənə, gör, onun başına nə iş gətirəcəgəm.

Məlaikə qarıya bir qədər ənam verib, yola saldı. Özü də ax­şa­ma qədər qəm-qüssə ilə fikrə piçidə olub, elə ki, axşam oldu, bu za­­man Ziyad və İbrahim evə gəldi. Məlaikə həmişə bun­lar şi­kar­dan gələndə qabaqlarına gedərdi, İbrahimi qu­caq­la­yıb üzün­dən, gö­­­­zündən öpərdi. İndi heç eşigə də çıxmayıb evdə qaş-qa­baq­lı otur­­­­­muşdu. Ziyadı bir tərəfə çağırıb, əhvalatı ona nağıl etdi.

– Gərək bu gün bu haramzadanı burdan rədd edəsən: hərgah rədd etmədin, onda mən atam evinə gedəcəgəm.

Ziyad hərçi Məlaikəyə nesihət etdi – arvad əqlini yeyiblər. Yə­­qin bil ki, bu iş hilədir. Gəl bu fikirdən vaz keç.

Arvad razı olmadı. Axırda Məlaikə cana gəlib:

– Gərək İbrahimi öldürüb, qanlı köynəgini mana gətirəsən, dedi. Ziyad əlacsız qalıb, İbrahimi atın tərkinə alıb, bir biyabana apardı. Hər ikisi atdan düşəndə:

– İbrahim, mən dünya və axirətdə səni bıraxmazdım. Ancaq bi insaf həramilər qoymadılar ki, axıra kimi bir yerdə olaq.

– Ziyad əmi, nə olar bəlki xudanın işi beylə imiş. Hürmətin artıq olsun. Sən məni qırx həraminin əlinnən səlamət qurtardın.

Ziyad hərami qolunu İbrahimin boynuna salıb, yüzündən-gözündən öpüb, bir qədər xərclik verdi və əgnindən köynəgini çı­xardıb, dedi:

– İbrahim get, görək, Allah nə istəyir.

Ziyad İbrahimin köynəgini bir quşun qanına boyayıb, Mə­laikə­yə verdi.

Bu yandan biçara İbrahim yüz bərri biyabana qoyub, gedirdi. Əmma bilmirdi ki, hara gedir. Nagah uzaxda bir cadə yol görüb və yavaş-yavaş həmin yola çatdı. Ta axşama qədər getdi. Axşam ol­caq yoldan kənara çəkilib, bir çəmənzarlıqda məs­kən etdi. Bu məs­­­kəndə həm qardaşından ayrı düşməgi, həm də duz-çörəgini yə­­digi, yaxşılığını gördügü Ziyadın arvadının təhmətini fikirləşə-fi­­kirləşə yatdı. Yuxusunda nə gördü. Bir balaca boylu ərəb ba­şı­nın üstündə durub, bu ərəbin yüzündən-gö­zündən nur asmana bu­lənd olur. Bu ərəb İbrahimin başı üstündə durub, deyir:

– Oğul, İbrahim nə fikir edirsən, qorxma Allah kərimdir. Bü­tün əksik işlərin düzələcək. Həm qardaşını, həm də atanı gö­rər­­­sən. Al əlimdən bu badəni iç ki, tez mətləbinə yetişəsən.

İbrahim bu nurani ərəbin əlinnən badəni içib ərz etdi:

– Ey ərəb, amandı, yandım, bir qədəh də ver ki, yanğımı sön­­­­­­dür­sün.

– Oğul, iki qədəh içənlər mətləbinə çatmayır. Şirin ilə Fər­had, Leyli ilə Məcnun, Əsli ilə Kərəm, Urfan ilə Urşan iki qədəh iç­­­dilər mətləblərinə çatmadılar.

– Bil və agah ol. Hiratın şahı olan Fətəli şahın qızı Hurinni­sa­nı sana buta verdim.

– Bala, barmağımın arasından bax, gör nələr görürsən.

– Uzaq-uzaq yollar görürəm.

– Dürüst bax daha nə görürsən.

– Yuca imarət içində bir qız görürəm.

– O qızı sana verdim.

– Mən gedəndə o məni tanımaz, onda nə edim ki, o məni tanı­sın.

– Qorxma, o da haman badədən içib, onu sana göstərdiyim ki­mi, səni də ona göstərmişəm.

Bu sözləri deyib, ərəb qayib oldu. İbrahim yuxudan bidar olub, heç bir kəsi görmədi. Cavanı eşq havası götürdü. Üç gün, üç gecə yüzü qırmızı əhmər kibi qızarıb, ağzından kəpuk axdı. Üç gündən sonra huşa gəlib həm ağasını, həm də sevgilisini yad edib, görək nə deyir.