Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu azərbaycan folkloru antologiyasi (Cəbrayıl, Ağdam, Laçın, Qubadlı, Zəngilan, Ağcabədi və Kəlbəcər rayonlarından toplanmış folklor nümunələri) baki – “Nurlan“ – 2012

41. DÜNYANI NECƏ TUTSAN, ELƏ DƏ GEDƏR
Vəzir Allahverdi xannan Şah Abbas çıxıllar şəhəri gəzməyə. Bu yemiş-qarpızın da nubar vaxdıymış. Burda Fatma qarı adında bir arvad olur, çox kasıb olur. Bunun bir dənə yetkin oğlu olur. Bu oğlan çıxır ki, görüm bir iş tapa bilərəmmi, axşama çörəh tədarükü görüm.

Nəysə, gəlif çıxır bazara. Gedir bazarkomun yanına. Deyir ki, ay oğul, xeyir ola, nə üçün gəlmisən, mənim üçün qulluğun? Deyir ki, vallah, çörəh dalınca gəlmişəm. İşim yoxdu, iş axtarıram. Deyir ki, bizdə bir süpürgəçilihdi. Sənin şəxsiyyətinə onu qıymaram. De­yir ki, a kişi, ajınnan ölürəm, mana çörəh pulu lazımdı. Nə iş verir­sən­sə, razıyam. Deyir ki, onda özün rəva bilirsənsə, bazarın bax bu his­səsin­dəki tükannarı verirəm sənin ixdiyarına. Başda təmizdə, işdət.

Bazarkom görür ki, bu, bazarın bu tərəfini bir səliqəyə saldı, tükannarın içinə qədər hər şeyi öz yerinə qoydu. Gələn camaat da səliqəli yerə gedir alverə. Bir müddət işdiyənnən sora deyir:

– Oğul, görürəm çox səliqəli, işgüzar, qoçax adamsan. Ona görə səni burdakı işçilərin böyüyü təyin eliyirəm bu günnən. Get süpürtdür, təmizdət, səliqəyə saldır, işdət.

Bu minvalnan bu, kefi kök işdiyir. Ayda da bunun pulu puldu.

Həmən bu ərəfədə Şah oğlu Şah Abbasnan Vəzir Allahverdi xan gəlir. Bu da, baxma kasıb olduğuna, talantdı oğlanmış. Burdan baxır ki, bazarın ayağına iki adam gəldi. Biri dayandı orda, biri gəldi, bazarı gəzir. Şah Abbas buna deyir ki, get gör münasib qiy­mətə varsa, nübardı da, yemişdən, qarpızdan al gətir, tam eliyək.

Nəysə, bu gəlir bazarı fırranır, qayıdır. Bu oğlanın gözü elə bunnardadı. – Bilirsən varrı-hallı adamın paltarı kirri olsa da, işığı üzə çıxır da. – Bu çağırır işçiləri, deyir:

– Ora bir qabağ isdolu aparın, oturacağ isdolu aparın.

Meyvələrin də hamısınnan yığdırır badnosa, deyir:

– Aparın qoyun ora.

Nəysə, bular gələn tamnan yeyillər, çay içillər. Bunun biri civinnən bir dənə kağız çıxardır, nəsə yazır, qol çəkir, peçat vurur qoyur civinə. Durullar rəvan olullar yola getməyə. Bu, civinnən bu kağızı çıxardır tulluyur yerə. Oğlan gedir götürür, qoyur civinə. Baxır ki, yazılıf dünyanı nətər tutsan, heylə də gedər. Qoyur civinə, səhər gəlir bazarın müdirinin yanına. Deyir:

– Ağa, icazə ver, mənim səfərim var, gedəjəm səfərə.

Deyir:

– Ay oğul, bu bazarı qaydaya salan sənsən. Səfər nədi? Pulun azdı, puluu artırım, nə cür şərayit deyirsən düzəldim, getmə.

Deyir:

– Ağa, icazə ver, mənim səfərim var, gedəjəm.

Bu çox dəlil-dəlalət eliyir, amma oğlan fikrinnən dönmür. Deyir:

– Pul nə qədər isdiyirsən verim, qayıdanda da öz yerindi, gəlif işdiyərsən.

Bunun pulu çoxmuş. Pulu götürüf gedir dərzinin yanına. Deyir:

– Maa şaha layağ paltar hazırrıyırsan.

Deyir:

– Baş üsdə.

Burdan keçir ilxıçının yanına, buna deyir:

– Maa bir dənə elə at seçirsən şaha layağ olsun.

İlxıçı da atı gətirir gösdərir. Sora gedir yəhər fərracının yanına ki, bu ata görə elə bir yəhər bağlıyırsan ki, şaha layağ.

Hər şeyi tamam-dəsgah eliyənnən sora üz tutuf gedir. Bu vilayətdən çıxıf başqa vilayətə gedir. Bir dənə şahın yağı qoruğunun içinnən papağın yan qoyuf gedirmiş. Padşah külafirəngidən baxır ki, ayə, bura quş da səkmir, yağı qoruğun içində bu kimdi belə, heş nəyə məhəl qoymadan gəzir.

Nəysə, bu pəhlivannar da burda səhər-səhər məşq eliyirmiş. Bun­narın başçılarını çağırır. Deyir ki, adam göndər gör o kimdi, onu tutsun gətsin bura. Pəhlivanın birini göndərillər. İndi nə ədəbnən bu­nu danışdırırsa, qollarını bağlıyır uzandırır ora. Görüllər bu gəlmədi, ikincini göndərillər. Bu da gedir ki, qolu bağlı uzanıf ora. Bu da nə deyir onu bilmirəm. Oğlan bunun da qollarını bağlıyır, yıxır onun yanı­na. Nəysə, beşi gedir, qayıtmır. Axırda pəhlivannarın şefini gön­dərir. Bu gəlir görür ki, qolu bağlı beşi də uzanıf ora. Baxır ki, həqiqi şahyana şəxsdi. Qıraxda durur, daa yaxın getmir. Ədəbnən salam verir. Deyir ki, şah sizi qonax çağırır.

Deyir:

– Get, gələrəm.

Bu qayıdır gedir. Gözdüyüllər, bu yavaş-yavaş gəlir durur, ədəb­nən salam verir. Atdan düşür, atı yönnəşdirillər. Aparıllar ye­məh-işməh otağına. Şahın da bir dənə qızı varmış, yetkin vaxdı imiş. Bu oğlan bağda çarhovuzun başında gəzəndə qızın gözü bunu alır. Qız gəlir anasının yanına. Deyir:

– Ana, oğlan kimdi?

Deyir:

– Bilmirəm, qonaxdı.

Deyir:

– Məni o oğlana verməsəniz özümü öldürəjəm.

Deyir:

– Aaz, etmə, eləmə. Kim bilir, yolnan gedənin biridi. Nətər ola bilər şahın qızı vurulsun buna.

Deyir:

– Uzun danışma ey, get, atama denən ya məni o oğlana verməlidi, ya özümü öldürməliyəm.

Atası da deyir ki, mən onnan söypət eləməmişəm. Nahardan sora söypət eliyərəm. Günorta naharınnan sora başdıyıllar söypətə. Deyir ki, ay oğul, ataların sözüdü, yol gedəndə də birinin adını soruşmax lazımdı ki, kimsən, haralısan. İndi danışmax qəbaxət olma­sın, de görüm kimsən, haralısan, nə gəzirsən? Deyir ki, mən Şah oğlu Şah Abbasın oğluyam. Çıxmışam dünya səyahətinə. Qız da ayağını burdan diriyif. Günorta arvad deyir:

– A kişi, qız özünü öldürür. Nətər oldu?

Deyir ki, oğlan deyir mən Şah oğlu Şah Abbasın oğluyam, çıxmışam dünya səyahətinə. Gəzirəm, görüm nə var, nə yox. Deyir:

– A kişi, onda bizimkini də Allah özü yetirif da. Sən də qojal­mısan. Şah Abbas da əhəmiyyətdi şahdı. Daa bunnan böyüh sən kimi taparsan?

Bir müddət oğlan burda qalannan sora qırx gün-qırx gejə toy vurdurullar. Üç il keçənnən sora deyir ki, şah baba, icazə ver mən öz məmləkətimə getməliyəm.

Deyir:

– Nolar. Bir halda ki, Şah Abbasın oğlusan, ona qasid gön­də­rim, o da xəbərdar olsun, qoşunnan, qəflə-qatırnan çıxsın sərhədə, səni qarşılasın.

Deyir:

– Nolar.

Qasid gətirir məktubu verir. Şah Abbas oxuyur ki, oğlun ayın on beşində gəlir öz məmləkətinə, onu qarşılayın. Məktubu oxuyur çox fikrə gedir. Arvad deyir:

– A kişi, nə fikrə getdin?

Deyir ki, mana bir məktub gəlif. Yazılıf ki, oğlun gəlir, onu təmtəraxlı qarşılamalısan. Deyir ki, ayrı yerdə arvadın var? Deyir ki, yoxdu. Deyir:

– Əməlli fikirrəş, ola bilər qonax qalarsan, ayrı yerdən arvad alarsan. Mahvidə qalar, indi böyüh oğlan oluf gəlif səni axtarmağa.

Deyir:

– Yox, heylə şey yoxdu.

Deyir:

– Bir halda ki, o şah yazıf, sən də şah oğlu kimi qarşıla.

Gəcavələr bəzənir, qoşun, qəflə-qatır çıxır sərhədə. Bunu şah oğlu kimi qarşılıyıllar. Qırx gün-qırx gejə də burda toy vurdurur. Bir müddət qalannan sora deyir ki, oğul, de görüm bu nə sirrdi? Mə­nim axı ayrı vilayətdə oğlum yoxdu. Amma sən yazmısan ki, oğlu qəbul elə. Həmən kağızı çıxardır qoyur Şah Abbasın qabağına. Baxır ki, öz peçatı, öz möhürü, öz imzası ki, dünyanı nətər tutsan, heylə də gedər. Oğlan deyir:

– Mən də o mövqeyi boşdadım bu mövqeyi tutdum. İndi kef sənindi. Bu mən, bu da sən.

Arvad deyir ki, oğul, elə sən ki o qeyrətin, cəsarətin sahibisən... Köynəyinnən keçirdir deyir:

– Birinci oğlum sən oldun. Elə şahın da oğlusan, mənim də oğlumsan. Burda da şahsan.

Bu minvalnan bular başdıyır burda yaşamağa.