Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu dəDƏ qorqud dada gorgud



Yüklə 1,81 Mb.
səhifə166/188
tarix04.01.2022
ölçüsü1,81 Mb.
#56684
növüXülasə
1   ...   162   163   164   165   166   167   168   169   ...   188
Балады шакырадылар: «Бала, бербегин кел!».

Оьзинъиз келинъиз, – деди бала, – менин куллыгым бар. Коьрмейсизбе?



Арбашылар барадылар.

Не этип турысынъ?

Эй, керек затын курсакка салып туры эдим, ярамаганын таслап туры эдим.

Олай болам?

Керек болса болатаган.

Аьше бу не зат?

Бу арба.

Бу арбадынъ баасы не болар?

Ханнынъ элинде бир-эки йыл аслык битпесе, бир оьтпек болыр мунынъ баасы.

Булар оннан зат анъламай, ханга айтып барадылар.

Эй, балады мага келтиринъиз! – дейди хан. Алып келедилер байга адамнынъ колыннан.

Эй, не этип юресинъ?

Мен бир оьксиз, бир байда юремен куллык этип.

Менде этсенъ?

Сенде де этейим.

Ол байда не этесинъ?

Бузав багаман.

Менде де бузав бак.

Йок, сенде бузав бакпайман.

Аьше тувар бак.

Йок, тувар да бакпайман.

Аьше кой бак.

Йок. Ол да меним куллыгым тувыл. Оннан да барып бузавымды бакканым колай.



Йылкы бак, аьше.

Йылкы багайым.



Ханнынъ тогыз йылкышысы бар эди. Оныншы этип муны да алды. Бу йылкышылар тогыз-он куьнде бир ханга келип коьринип кетеди экенлер. Йылкыдынъ хабарын айтадылар. Ханга баьри де ызлы-ызыннан киредилер. Хан тогыз йылкышы келгенде козгалмай туратта, оныншы Кубугул келгенлей, орныннан козгалып коьтериледи. Ханнынъ хатыны ханга айтады оны.

Йок, козгалмайман! – дейди хан. Сонда хатыны ханнынъ этегин туьйрегиш пен астындагы ястыкка кадайды. Кубугул келгенде хан баягылай козгалды. Козгалганда ханнынъ этеги тартылады.

Козгалдынъма? – деп сорайды хатыны, йылкышылар кеткен сонъ.

Козгалдым! – дейди Токтамыс, – энди олар келгенше сен бир савытка каты этип ювырт уйытып кой! – дейди. Бир он куьннен сонъ йылкышылар тага келгенде, хан савыттагы ювырттынъ уьстине каш салатта Кубугулга береди. Кубугул да ювыртты алып, камасын шыгарып, уйыган ювыртты бузатта, ишип, шыгып кетеди.

О не айтты? – дейди хан.

Ол бир затта айтпады, сен де бир затта айтпадынъ.

Мен ювыртка каш салып бергеним – эгер сенинъ юрегинъде яман зат бар болса, мен сени доьрт боьлермен деген эдим. Ол мага айтты: «сен мени доьрт боьл­сенъ, мен сенинъ элинъди, юртынъды мине былай бузып, ювырт ишкендей этип ба­йыр­ларман» деп айтты. Онынъ ким экенин билмеге керек эм оьлтирмеге керек. Ол адам тек адам тувыл». Токтамыс йылкышылардан Кубугулдынъ асылын сорайды. Олар да билмейди. Токтамыс хан Кубугулды ыслайды. Аькелип термединъ бир боьли­гине капатады. Асылын билген сонъ оьлтиреек болып. Термединъ баска боьлигинде хан оьзи олтырьп, касына элдинъ картларын, баьтирлерин йыйдырды.

Toxtamış xan

Madyan soyub, bal qoydu,

Yıravların1 yığdırdı,

Tüklü çadır qurdurdu,

Törə böyüklərin yığdı,

Böyük dağın başında,

Böyük dəfnə altında,

Hamısı da yayma altın,

Hər tərəfi bağlı altın,

Ətəyinin saçaqları pırtlaşıq,

Xan əyəm2 sonda dedi:

Minin Bolat batırı,

Kubuqulun nəslini

Bilirsənmi? – deyə sordu.

Kubuqulun nəslini

Mən bilmirəm, xan əyəm,

Uzun-uzadı məsləhət verməyə,

Yoxdu mənim ixtiyarım.

Yüzün Noqay batırı,

Kubuqulun nəslini

Bilirsənmi? – deyə sordu.

Kubuqulun nəslini

Mən bilmirəm, xan əyəm,

Uzun-uzadı məsləhət verməyə,

Yoxdu mənim ixtiyarım.

Onun Buqan batırı,

Kubuqulun nəslini

Bilirsənmi? – deyə sordu.

Kubuqulun nəslini

Mən bilmirəm, xan əyəm,

Uzun-uzadı məsləhət verməyə,

Yoxdu mənim ixtiyarım.

Əslin doğma bildiyim,

Eli ilə birgə yürüdüyüm,

Naymanın Kasay batırı,

Kubuqulun nəslini

Bilirsənmi? – deyə sordu.

Kubuqulun nəslini

Mən bilmirəm, xan əyəm,

Uzun-uzadı məsləhət verməyə,

Yoxdu mənim ixtiyarım.

İsunun Nukay batırı,

Kubuqulun nəslini

Bilirsənmi? – deyə sordu.

Kubuqulun nəslini

Mən bilmirəm, xan əyəm,

Uzun-uzadı məsləhət verməyə,

Yoxdu mənim ixtiyarım.

Yamacları göy evli

Buyrabastın Talış oğlu,

Yanmuxanbet batırı,

Kubuqulun nəslini

Bilirsənmi? – deyə sordu.

Kubuqulun nəslini

Mən bilmirəm, xan əyəm,

Uzun-uzadı məsləhət verməyə,

Yoxdu mənim ixtiyarım.

Kubşağın Kuba batırı,

Kubuqulun nəslini

Bilirsənmi? – deyə sordu.

Kubuqulun nəslini

Mən bilmirəm, xan əyəm,

Uzun-uzadı məsləhət verməyə,

Yoxdu mənim ixtiyarım.

Kanlıdın Qara Bayısı Bayış,

Kubuqulun nəslini

Bilirsənmi? – deyə sordu.

Kubuqulun nəslini

Mən bilmirəm, xan əyəm,

Uzun-uzadı məsləhət verməyə,

Yoxdu mənim ixtiyarım.

Konqıratın Uzun Aydarı,

Kubuqulun nəslini

Bilirsənmi? – deyə sordu.

Kubuqulun nəslini

Mən bilmirəm, xan əyəm,

Uzun-uzadı məsləhət verməyə,

Yoxdu mənim ixtiyarım.

Şırınnın Qul Mambeti,

Kubuqulun nəslini

Bilirsənmi? – deyə sordu.

Kubuqulun nəslini

Mən bilmirəm, xan əyəm,

Uzun-uzadı məsləhət verməyə,

Yoxdu mənim ixtiyarım.

Manqıttın

Manka yırav,

Kubuqulun nəslini

Bilirsənmi? – deyə sordu.

Kubuqulun nəslini

Mən bilmirəm, xan əyəm.

Yoxdu mənim ixtiyarım.

Yoxdu mənim ixtiyarım.

Keneges oğlu Ker Yanbay,

Kenesden artıq bəy Yanbay,

Bəhərli torpağın otusan,

İlxıçılıqda bilgilisən.

Kinli qaynananın əlindən süd içmisən,

O tonavşı1 mənim analığımdı.

İndi bu gün

Keneges oğlu Ker Yanbay,

Xeyir-duayla kartımsan2.

Kubuqulun nəslini

Bilirsənmi? – deyə sordu.

Balası ölən dəvənin,

Bozlay verəndən sonra

Yanbay danışdı.

Qulunu ölən sağılan ata.

Samur3 verib.

Onda Yanbay danışdı.

Mən yıravam, yıravam,

Bərəkətli yerdə yataq quraram4.

Dayım mənim,

Qara yırav gələndə

Mən səcdəyə duraram,

Dayım Qara yırav

Gələndən sonra

Qol qaldırıb, diz büküb,

Diz altına börk salıb,

Onu tacım edərəm.

Yüz səksən yaşınacan

Azı dişi boşalan5

Dayım Qara yırav, bu gün də

O bilməsə, kim bilər?

Çöllərə çovdar əkdirib

Yomxerlep yelkən qaldırıb,

Gümüşdən təkər qoydurub

Kerbetten ülgüc taxdırıb,

Gələnlərə qoşulub,

Teleqenin bərabər tutub,

Atəşini çox edib,

Arasına altı qara at qoşub,

Ətəyinə yeddi kəhər at alıb,

Ayırlığa1 girmədən,

Ağ-boz atla çaparaq

Gəlib çatdı Sıbıraqa.

Arbaqa minən o Sıbıraqın

Ağlı yox,

Ata minən halı yox.

Yakların verdiyi zəhərlə

Zəhərlənib,

Dişlərini təbii

Düzdürüb,

Dəvə balasının belində

Əmr verərək,

Qoluna əsa dayayaraq

Yorulmadan çalışdı.

Yalan dedi, yalan danışdı.

İnancına şəhadət gətirib,

Altınlı böyük köşkə

Mindirib

Gətirdi Sıbıraqı.

Sıbıraqa ən başda

Yer verdi,

Sıbıraqın kartı yırav,

Sən danış, – dedi.

İrəliyə atıldı, Sıbıraq yırav

Ayağa qalxdı,

Danışım, deyib baxdı.

Deməyə səsi çatmadı.

Söyləməyə dili gəlmədi.

Bunu görən Toxtamış

Üç tostakay2 bal verdi,

Sıbıraq balı içdi,

Bal böyrəyə çatanda,

Böyrək baldan şişəndə,

Ağzın-burnun turşudub

Sıbıraq sonda danışdı:

Ay Toxtamış, ay balam,

Mən gördüyümü deyim,

Ay altında bir göl var,

Ay fırlanır.

At çapdırsan, faydasız.

Ortasında bitən

Kuqa1, cil2, qamış, söyüd var,

Əylənənlər, azarkeşlər

Qaban qovur, kəməndsiz.

Yaxasında oram3 bitən dal da var,

Əylənənlər, azarkeşlər

Qaban qovur, kəməndsiz.

Başda sənin dövlətin var,

Nələr versə, faydasız.

Yıyınında4 sənin bir hakim var,

Nələr etsə, faydasız.

Kubuquldu bu, sən, ay balam, Toxtamış.

Bilib-bilmədən deyirsən.

Ay Toxtamış, ay balam,

Əski xandаn otuz xan,

Yeni xandаn on beş xan,

Toplasan, bu da olar

Qırx beş xan.

Allah bilir, mən özüm də

Bir xeyli qocalmışam.

Kubuqulun nəsli də

Artıq onu unudub.

Qoy deyim ki, biləsən, Karasanın5

Təpələri altın papaq geyinir.

Orada Toreli6 Alşanır adlı

Bir xan var.

Allah bilir, mən özüm də

Bir xeyli qocalmışam.

Kubuqulun nəsli də

Artıq onu unudub.

Əziz xanlar gələndə,

Allah bilir, mən özüm də

Bir xeyli qocalmışam.

Kubuqulun nəsli də

Onu artıq unudub.

Anav1 xanıdı bu xan,

Dünyaya boyun əyməyən

Kutay xan,

Bu dünyanın donuzu

Ötkən xan.

Allah bilir, mən özüm də

Bir xeyli qocalmışam.

Kubuqulun nəsli də

Onu artıq unudub.

Kükrəyib güclü, yavaş,

Palvan Soltan Berke xan.

Allah bilir, mən özüm də

Bir xeyli qocalmışam.

Kubuqulun nəsli də

Onu artıq unudub.

Yaxalığı qızıldan,

Ətəyi bütün qızıl,

Əzbərinə söyləyim2, Karasan

Min damazlıq qurşanıb

Xan Yanıbəy xan olub.

Allah bilir, mən özüm də

Bir xeyli qocalmışam.

Kubuqulun nəsli də

Onu artıq unudub.

Dabanları təmiz qızıl

Dinibəy3 də xan olub.

Allah bilir, mən özüm də

Bir xeyli qocalmışam.

Kubuqulun nəsli də

Onu artıq unudub.

Nardın4 boyun qısa kəsən5

Berdibəyi6 görmədim.

Kubuqulun nəsli də

Onu artıq unudub.

Zənginin başı özbək altını,

Tərliyi pullu1 altın,

Yəhərinin qaşı altın,

Yüyənninin başı altın,

At sarğısının buxtası altın

Xan Özbək xan oldu,

Allah bilir, mən özüm də

Bir xeyli qocalmışam.

Kubuqulun nəsli də

Onu artıq unudub.

Bildirçin, canavar,

Tək başına o özü,

Kalmık adlı torpaqda

Şaqan adlı bir xan var.

Allah bilir, mən özüm də

Bir xeyli qocalmışam.

Kubuqulun nəsli də

Onu artıq unudub.

Bir dəstə boyu tobılqı2,

Dəstə yığıb, yay çəkib.

Sənin atan Toykoja3,

Toykojanın oğlu Toxtamış,

Keçib getmiş günlərdə,

Yalın ayaq, yalın baş,

Buzovlara baxan dəyərsizin biri idin,

Birdən gəlib xan oldun,

Səni görüb dözmürəm,

Öldürə də bilmirəm,

Öldürsəm, mənim günüm qaradı.

Axirət evinə varmaram.

Cənnət evinə girmərəm.

Cənnətin lap hömətli yerində

Olmaram.

Kubuqul kolında4 yeriyəndə,

Xalq çöllərə çıxır,

O batırı yadelli bildin,

Öz istədiyini etdiyin gün,

Günlərin bu günündə,

İstədiyini etdiyin gündən ötən gün,

İndi məndən, xan əyəm,

Kubuqulu nə deyə soruşursan?

O biri elin bərisi,

Bəri elin o tərəfi,

Ortadakı ətli boyunlu1,

Quş burunlu Kubuqulun nəsli

Səni artıq unudub.

Arxaya çönüb baxsan,

Əslinə tay tapılmayan

Kubuqul!

Təpəyə dırmaşıb baxan,

Tərkindəkinə tay tapılmayan

Kubuqul!


Onda Edigey danışdı:

Edigey dedi, ər dedi,

Edigey də Anavda

Ər Duqajı özü dedi:

Belinə çıxıb baxırsan,

Tərkimdəki kimdi deyə sorursan?

Ay ağsaqqal, ağsaqqal,

Oğul, oğul deyib durursan,

Sənin oğlun mən deyiləm.

Oğul, oğul dedin, yetmədi?

Oğul, oğul deyincə,

Edigey Anavda

Ər Duqajı öz oğlumdu

Desən, olmazmı?

Əssalamu Aleykum,

Ay kasıb, kimsən? – deyəndə

Mən kasıbam deyərəm.

Kasıb, sən kimsən? – deyəndə

Qureyşiyəm2 deyərəm.

Əzizdən doğulan çox yalqız,

Bala, özümdən deyirəm.

Əbubəkr Sıddıkdan,

Fayda olmaz.

Nurdan ustadan almaz.

Sənin atan Toykoja,

Toykojanın oğlu Toxtamış,

Əslim Alşanqır deyib öyünmə.

Əslin Alşanqır olsa, nə olar?

Duqaji Mahmun Keremet,

Keremetin oğlu Anşıbay,

Anşıbayın oğlu Birperie,

Birperienin oğlu Barkaya,

Mən Barkayanın oğlu Anavda

Kutlu-kaya oğluyam.

O zamanlar, o vaxtlar,

Sıbıraq deyib danışdı:

Ay Toxtamış, ay balam,

Quruyan gövdədə1 dad olmaz,

Qu quşunun baldırında yağ olmaz,

Qocanın dediyi söz sanalmaz.

Quruyan gövdədə dad olsa,

Qu quşunun baldırında yağ olsa,

Qoca kişi də betər olsa,

Qocanın dediyi söz sanalsa,

Kubuqul, bu gün də sən,

Ay balam,

Bilib-bilmədən danışırsan,

O zamanlar, o vaxtlar,

Sıbıraq deyib danışdı,

O biri elin bərisi,

Bəri elin o tərəfi,

Ortadakı quş burunlu Kubuqulun

Beləcə baxarsan,

Nurdan fayda görəndə.

Yay dartmağa qolu uzun,

Mergin2 olar Kubuqul,

Erni nazik, yağı ətsiz,

Söyləməkdə natiq olar Kubuqul.

Kubuqulu sən bu gün də,

Kubuqul deyərək korlama,

Maytağam deyib çox zorlama.

Kubuqulu Kubuqul adlandırıb korlasan,

Maytağam deyib zorlasan,

Bir ilxısı

Böyürtkən koluna ilişib qalsa,

Sizin yayda istədiyiniz Kubuqul!

İllər ötüb gələndə3,

Qumda bitən kuba dal,

Kurık çöllərində Kubuqul.

Kubalı çöldə sənin çox ilxını,

Qovaram, deyər Kubuqul.

Qovub yetər nartına

Qum qapdırar Kubuqul.

Bir yerə yığıb xalqını

Şömişə4 tokər Kubuqul.

Əsəbləşər, iki gözün qızardıb,

Kutatay boynun sızladıb,

Elindən səni ayırıb,

İndi bu gün belə

Bu iş sənin xeyrinədi.

Görəcəksən, Kubuqul.

Başı burma,

Sarı altın taxdığın

Dartıb alar Kubuqul.

Ətli biləyi saf altın,

Söyləyəndə

Hər bir sözü min altın,

Qanın töküb

Gözün sulandırıb

Qənimət yığar Kubuqul.

Doqquz kerey5 babası

Dolu yurdun əyəsi,

Toxtamışla sizləri

Qırxa qovar Kubuqul.

Bütün çirkinliklərdən

Basar keçər Kubuqul.

Şıqarakdan6 çıxıb

Qaçar gedər Kubuqul,

Bağrın yarıb qaytarar,

Sözü olsa, bu gündə

Kuba düzdə, quş çöldə

Axırda sənin xeyrinədi,



Görər cəsur Kubuqul.


Yüklə 1,81 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   162   163   164   165   166   167   168   169   ...   188




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin