§ 2. Problemə Türkiyədən baxış
Qeyd edək ki, türklərdə totemizmin olmaması haqqında fikirlər ilk öncə Türkiyə alimləri tərəfindən söylənmiş və daha sonra bir sıra Azərbaycan alimləri də onları paylaşmışlar. Eləcə də F.Bayat türklərdə totemizmin olmaması haqqında irəli sürdüyü şərtlərində görkəmli türk alimi İ.Qəfəsoğlunun müvafiq tədqiqatlarından «bəhrələnmişdir»181.
İbrahim Qəfəsoğlu özünün «Əski türk dini» adlı kitabının «Əski türklərdə totemçilik var idimi?» adlı birinci bölməsini182 bu məsələyə həsr etmiş və öz fikirlərini çoxsaylı faktlar əsasında arqumentləşdirmişdir. Onun fikirləri Azərbaycan alimlərinin bəhrələndiyi əsas qaynaq olduğu üçün bu görkəmli türk aliminin «tezislərini» sıra ilə sistemləşdirməyə çalışaq:
1. «Totemçi ailədə ana hüququ caridir. Türk ailəsi isə «pedəri» xarakter daşımışdır»183.
Biz İ.Qəfəsoğlunun bu fikrinə artıq F.Bayatın «şərtlərini» nəzərdən keçirərkən münasibət bildirdik. Onu əlavə etmək istərdik ki, türk ailəsinin yalnız «pedəri», başqa sözlə, patriarxat olması haqqında hökm, əslində, gerçəkliyi əks etdirmir. Sadəcə olaraq, türk cəmiyyətinin inkişaf strukturu kifayət qədər öyrənilmədiyi, yaxud səthi öyrənildiyi üçün müəllif bu qənaətə gəlmişdir. Patriarxat matriarxatdan üzvlənmişdir: ilkin insan icması bütün hallarda matriarxat əsasında qurulurdu.
İ. Qəfəsoğlunun növbəti «tezisi» belədir:
2. «Klanda qohumluq totemə söykəndiyi halda, türklərdə əsası qan qohumluğu təşkil edir»184.
Biz İ.Qəfəsoğlunun bu fikrinə də artıq F.Bayatın «şərtlərini» nəzərdən keçirərkən münasibət bildirdiyimiz üçün ona geniş münasibət bildirməyəcəyik. Təkcə onu qeyd etmək istəyirik ki, türklərdə qohumluq sistemi yalnız qan qohumluğu səviyyəsində öyrənildiyi üçün İ.Qəfəsoğlu belə bir hökm vermişdir. Qohumluq (doğmalıq) mürəkkəb sistemdir və onun səviyyələri var. Qan qohumluğu onun bir səviyyəsidir. Ümumiyyətlə, ibtidai cəmiyyətlərdə qohumluq (doğmalıq) münasibətləri, təqribən, aşağıdakı səviyyələri əhatə etmişdir:
Dostları ilə paylaş: |
