Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi Cəfər Cabbarlı adına Respublika Gənclər Kitabxanası

NARKOMANİYA ADLI KABUSA QARŞI MÜBARİZƏ APARAQ


Narkotiklə mübarizə dedikdə, narkomanlarla mübarizə nəzərdə tutulur. Beynəlxalq təşkilatların qəbul və təsdiq etdiyi prinsiplər narkotikə qarşı mübarizə zamanı diqqətli olmağı tövsiyyə edir. Bu, narkotik istifadəçilərinə qarşı müharibə kimi qəbul olunmamalıdır. Çünki narkotikdən əziyyət çəkən insanlara qarşı mübarizə aparmaq adətən onları daha da sıxışdırmaqla problemin getdikcə artması ilə nəticələnir. Mütəxəssislərin fikrincə, bu insanları cəmiyyət arasına gətirmək, onların reabilitasiyasına çalışmaq və narkotik asılılıqlarını bir xəstəlik kimi qəbul etmək, onları təqib etməmək (cinayət təqibi) və.s. lazımdır. Bütün bunlar Avropa ölkələrində tətbiq olunur və çox müsbət nəticələr verir. Narkotizmlə mübarizə uzunmüddətli, çoxşaxəli, geniş maliyyə vəsaiti tələb edən dinamik bir prosesdir.

Problemin ictimai təhlükəliliyi isə ondan ibarətdir ki, bu cinayət həmişə gizli şəraitdə baş verir, nəzarətdən kənarda qalır və durmadan artır. SSRİ dövründə yaşadığımız 70 il ərzində ölkəmiz narkomaniya problemi ilə məşğul olmaq, ona qarşı mübarizə aparmaq əvəzinə daha çox bu problemi gizlətməyə, narkotizmin cəmiyyətdə mövcudluğunu inkar etməyə çalışmış və nəticə etibarı ilə asılılıq kimi müalicəsi çox çətin başa gələn dəhşətli xəstəliyin yayılmasına səbəb olub. Narkotiklərlə bağlı cinayətlər haqqında rəsmi statistik məlumatlar ictimaiyyət və kütləvi informasiya vasitələrindən qapalı saxlanılıb.

Narkomaniya gənclərin düçar ola biləcəyi ən böyük fəlakətdir. Belə bir fikir var ki, “insanların çoxunun dəyərini bilmədiyi iki şey var - sağlamlıqları və zamanları”. Bu gün buna laqeyd yanaşanların isə əksəriyyəti gənclərdir. Zamanlarının və sağlamlıqlarının qeydinə qalmayıb narkomaniya kimi pis vərdişlərin qurbanına çevrilirlər. Sonra isə ondan yaxa qurtarmağa can atırlar. Təcrübə göstərir ki, müasir tibbi preparatların köməyi ilə bu xəstəlikdən asanlıqla qurtulmaq mümkündür. Lakin məsələ burasındadır ki, narkomaniya yalnız fiziki deyil, həm də psixoloji asılılıqdır. Narkotik vasitələr insanın iradəsini məhv etdiyindən, heç də hamı bu asılılıqdan canını qurtara bilmir. Bu mübarizənin aparılmasında, gənclərimizin bu mövzuda maarifləndirilməsində, bu bəlaya qarşı təbliğatın gücləndirilməsində mədəniyyət müəssisələrinin də rolu böyükdür.

Narkotizmlə mübarizə uzunmüddətli, çoxşaxəli, geniş maliyyə vəsaiti tələb edən dinamik bir prosesdir. Problemin ictimai təhlükəliliyi isə ondan ibarətdir ki, bu cinayət həmişə gizli şəraitdə baş verir, nəzarətdən kənarda qalır və durmadan artır. Narkotizmin Azərbaycanda vəziyyəti və narkotik vəsitələrin ümumi çəkisi rəsmi qaydada aşkar edilmiş bu qəbildən olan cinayətlərdən və müsadirə edilmiş narkotiklərdən savayı, təqribi hesablamalara əsaslanır. Bu rəqəmlərin dolğun olması üçün ölkədə əvvəlcə narkomanların düzgün qeydiyyatına nail olunmalı, daha sonra isə real əməliyyat şəraitinə uyğun işlər həyata keçirilməlidir.

Qonşu Rusiyada narkotik istifadə etdiyinə görə insanları məsuliyyətə cəlb etmək yoxdur. Onlara iki yol təklif olunur: ya cəzaçəkmə müəssisəsində məcburi müalicə olunmaq, ya da azadlıqda özünün könüllü müalicəsi. Bu yollardan biri mütləq seçilməlidir. Amma bunu Azərbaycanda tətbiq etmək qeyri-mümkündür. Çünki ölkəmizdə reabilitasiya mərkəzi və proqramları yoxdur. Ekspertlərin fikrincə, Azərbaycanda reabilitasiya proqramları olmadıqca narkomaniya ilə mübarizə effektiv formada aparılmayacaq. Biz gəncləri bu bəladan qorumalı, qoruya bilmədiklərimizi isə xəstə kimi qəbul etməməliyik. Bu şəxslərə cəza tətbiq etməklə onları cəmiyyətdən təcrid etmək olmaz. Psixoloqların fikrincə, araşdırmalar zamanı bəlli olur ki, bu şəxslər dispanserə adətən o zaman müraciət edir ki, onların ailəsi və yaxın adamları buna məcbur edirlər. Və ya narkomanların pulu qurtarır, ağrılara dözə bilmir və xəstəxanaya müraciət edir. Deməli, o xəstəxanadan çıxdıqdan sonra da bu zərərli maddədən yenə istifadə edəcək.
Narkomanlıq insan cəmiyyətinin mənəvi və əxlaqi dəyərlərinə ciddi zərbə vuran, sosial-iqtisadi inkişafa mənfi təsir göstərən, insanların həyat və sağlamlığına böyük təhlükə yaradan, həmçinin cinayətkarlığın artmasına səbəb olan əsas amillərdən biridir. Məhz bunlara görə ümummilli liderimiz Heydər Əliyev bu növ cinayəti cəmiyyətin “sosial bəlası” adlandırmışdır.

Azərbaycan Respublikası müstəqillik əldə etdikdən sonra dövlət quruculuğu, siyasi, iqtisadi, sosial və başqa sahələrdə gedən inkişaf və aparılan islahatlar narkotik vasitələrin, psixotrop maddələrin qanunsuz dövriyyəsinə və narkomanlığa qarşı mübarizə problemlərinin həlli üçün cəmiyyətin, dövlətin və qeyri-hökumət təşkilatlarının səylərinin birləşdirilməsini, beynəlxalq əlaqələrin genişləndirilməsini və kompleks mübarizəni zəruri etmişdir.

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 24 iyun 2013-cü il tarixli, 2966 nömrəli Sərəncamı ilə təsdiq edilmiş “Narkotik vasitələrin, psixitrop maddələrin və onların prekursorlarının qanunsuz dövriyyəsinə və narkomanlığa qarşı mübarizəyə dair 2013-2018-ci illər üçün Dövlət Proqramı” na uyğun olaraq ölkəmizdə narkotiklərin qanunsuz dövriyyəsinə və narkomanlığa qarşı mübarizə sahəsini tənzimləyən hüquqi baza yaradılmış, təkmilləşdirilmiş, onun beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırılması istiqamətində xeyli iş görülmüşdür. Bu mübarizənin aparılmasında, gənclərimizin bu mövzuda maarifləndirilməsində, bu bəlaya qarşı təbliğatın gücləndirilməsində mədəniyyət müəssisələrinin də rolu böyükdür

Bu gün ölkəmizdə narkotiklərin qanunsuz dövriyyəsi və onlara qarşı mübarizə üzrə normativ-hüquqi bazanın təkmilləşdirilməsi, bu sahədə hüquq-mühafizə orqanlarının fəaliyyətinin gücləndirilməsi və beynəlxalq əməkdaşlığın genişləndirilməsi dövlət başçısının, hüquq mühafizə orqanlarının daim diqqət mərkəzindədir. Bu gün narkomanlığa qarşı mübarizədə səmərəliliyə nail olmaq üçün aidiyyəti dövlət orqanları arasında qarşılıqlı əlaqələrin təşkil edilməsi və nəzarət mexanizminin həyata keçirilməsi məqsədilə yaradılmış Dövlət Komissiyası və ölkə Prezidentinin 2007-ci il 28 iyun tarixli Fərmanı ilə təsdiq edilmiş, 2007-2012-ci illəri əhatə edən Narkotik vasitələrin, psixotrop maddələrin və onların prekursorlarının dövriyyəsinə qarşı, narkomanlığın yayılması ilə mübarizə üzrə Proqram ölkəmizdə narkomanlığa və narkotik vasitələrin qanunsuz dövriyyəsinə qarşı mübarizənin təşkilinə xüsusi təkan vermişdir. Eləcə də cənab Prezident İlham Əliyevin 2005-ci il 28 iyun tarixli Fərmanı ilə təsdiq olunmuş “Narkotik vasitələrin, psixotrop maddələrin və onların prekursorlarının dövriyyəsi haqqında” Qanun narkotiklərlə mübarizə istiqamətində müvafiq dövlət və ictimai qurumlar qarşısında konkret vəzifələr qoymuş və bu istiqamətdə fəaliyyətin hüquqi bazasını təşkil etmişdir.

Belə ki, “Narkotik vasitələrin, psixotrop maddələrin və onların prekursorlarının qanunsuz dövriyyəsinə və narkomanlığa qarşı mübarizəyə dair 2013-2018-ci illər üçün Dövlət Proqramı”nın icrasını daim diqqət mərkəzində saxlayan Dövlət Komissiyasının İşçi Qrupu narkotik vasitələrin qanunsuz dövriyyəsinə və narkomanlığın yayılmasına qarşı mübarizə sahəsində fəaliyyət göstərən aidiyyəti qurumların koordinasiyasını təşkil etməklə, antinarkotik təbliğata xüsusi önəm vermiş, həyata keçirilən tədbirlər nəticəsində narkotiklərlə mübarizə sahəsində müsbət nəticələr əldə edilmiş, həmçinin maarifləndirmə işinin əhatəsi  genişləndirilmişdir. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin "Narkotik vasitələrin, psixotrop maddələrin və onların prekursorlarının qanunsuz dövriyyəsinə və narkomanlığa qarşı mübarizəyə dair 2013-2018-ci illər üçün Dövlət Proqramı"nın təsdiq edilməsi barədə imzaladığı sərəncamı insanları sağalmaz xəstəliklərə düçar edən bu dəhşətli bəlaya qarşı mübarizə sahəsində atılmış ən xeyirxah addım kimi dəyərləndirmək gərəkdir. Sərəncamda bəşəriyyətin bu dəhşətli bəlasına qarşı ayrı-ayrı dövlət strukturlarının, qeyri-hökumət təşkilatlarının, kütləvi informasiya vasitələrinin, hüquq- mühafizə orqanlarının, təhsil və səhiyyə sisteminin birgə mübarizə aparması, onun qismən də olsa yayılmasının və kütləvi hal almasının qarşısının qətiyyətlə alınması təxirəsalınmaz bir vəzifə kimi qarşıya qoyulub.

Narkomaniya və narkobiznesə qarşı mübarizədə kitabxanaların qarşısında duran vəzifələr
Yeniyetmə və gənclərinin narkomaniyaya qurşanması onların təhsildən yayınmasına, ictimai həyatdan uzaqlaşmasına, ətrafdakı insanlara daha çox cinayətkar simasının aşılanmasına, ən əsası da sağlamlıqlarının zərbə altında qalmasına səbəb olur. Bəzən həyətdə, küçədə, məktəbdə, işdə hətta bir narkomanın olması ətrafdakılara fəlakətli təsir göstərir. Çox vaxt narkotik qəbul etmək təklifi alan gəncin bu vasitələrin təhlükəliliyi haqqında informasiyaya malik olmaması, onun tərəfindən bu qorxunc və olduqca təhlükəli bəlanın başa düşülməməsi və təhlükəsinin lazımi dərəcədə qiymətləndirilməməsi şəraitində baş verir və bu dəhşətli vasitəyə ömürlük asılılıq yaranır.

Yeniyetmə və gənclərin antinarkomaniya ruhunda tərbiyə olunması təkcə dövlətin üzərinə düşən məsuliyyət deyil. Bu məsuliyyətin mühüm bir hissəsi bütövlükdə cəmiyyətin, hər bir vətəndaşın, ictimai qurumların, kütləvi informasiya vasitələrinin, mədəni-maarif müəssisələrinin üzərinə düşür.

Bu sahədə kitabxanaların rolunu da xüsusilə qeyd etmək lazımdır. Kitabxanaların narkomaniyaya qarşı apardığı təbliğat çox güclü vasitədir. Kitabxanalarda narkomaniya, narkobiznes və ona qarşı mübarizə mövzusunda tədbirlərin həyata keçirilməsi zamanı kütləvi işin iki - əyani, şifahi təbliğat formalarından, eyni zamanda KİV köməyindən istifadə etmək məqsədəuyğundur.

Narkomaniya və narkobiznesə qarşı mübarizə mövzusunda yeniyetmə və gənc oxucular arasında mühazirələrin, söhbətlərin , “dəyirmi masa”ların və sual-cavab gecələrinin keçirilməsi vacibdir. Bu zaman mövzunun adı elə seçilməlidir ki, dinləyicilərdə maraq oyatsın. Məsələn, “Özünü qoru!”, “Gənclər və sağlam həyat tərzi”, “Sağlam gənclik, sağlam həyat, sağlam nəsil deməkdir “, “Gəlin, gələcəyimizi qoruyaq!”, “Narkomaniyanın genofondumuza gətirdiyi fəsadlar”, “ Gənclər sağlam həyat tərzi seçir” və s. Yaxşı olardı ki, kitabxananın saytında ilk növbədə bu “Ağ ölüm” haqqında ətraflı məlumat çatdırmaq məqsədilə müxtəlif məlumat bazaları, video çarxlar, elektron nəşrlər, fotolar yerləşdirilsin. Bununla bərabər kitabxananın saytında keçiriləcək hər bir tədbir haqqında ətraflı məlumat verilməli, keçirilmə tarixi, saatı, yeri göstərilməli, tədbirin adı, məqsədi, iştirakçıların, dəvət olunacaq qonaqların adları açıqlanmalı, istifadə ediləcək ədəbiyyatların siyahısı öz əksini tapmalıdır.  

Məktəblilər və yeniyetmələr arasında cinayətkarlığın, mənfi meyilli amillərin qarşısını almaq məqsədilə ümumtəhsil məktəblərində təşkil olunan tədbirlərdə, dəyirmi masalarda narkomaniyanın bəşəriyyət üçün böyük faciə olduğunu özündə əks etdirən mövzular ətrafında fikir mübadiləsi, orta məktəblərdə inşa yazı və rəsm müsabiqələri təşkil olunmalı, gənclərin bu təhlükəli cinayətlə bağlı fikir və mülahizələri öyrənilməlidir. Keçirilən tədbirlər üçün seçilən mövzular da olduqca önəmlidir. Çağırış xarakterli mövzular narkomaniyanın bir bəla olduğunu gənclərə daha əsaslı şəkildə çatdırmağa stimul verir.

Ən əsası bu tədbirlər kütləvi informasiya vasitələrində işıqlandırılmaqla əhəmiyyətini daha da artırmış olur. Hər bir tədbirdə adları çəkilən qurumların təmsilçilərinin iştirakı, üzərilərinə düşən vəzifələrdən geniş bəhs etmələri və konkret nəticələri ortaya qoymaları növbəti tədbirlərin istiqamətini və əhatə dairəsini daha da genişləndirməyi bir növ tələbə çevirir. “Narkomaniya və müasir gənclik”, “Narkomaniya cəmiyyətin qəddar düşmənidir”, “Narkomaniyaya qarşı hamılıqla mübarizə”, “Narkomaniya nədir?”, “Zərərli vərdişlərə yox deyirik”, “Narkomaniyaya qarşı mübarizə və sağlam həyat” devizi altında təşkil olunan tədbirlər maarifləndirmə işinin yüksək səviyyədə qurulmasına öz müsbət təsirini göstərir.

Məktəblilər arasında bu mövzularda keçirilən inşa müsabiqələrində qaliblərin mükafatlandırılması da maarifləndirmə işinin öz müsbət təsirini göstərir.

Gənclər arasında sağlam həyat tərzinin təbliğ olunması, narkomanlığın fəsadları haqqında gənclərdə düzgün təsəvvürün formalaşması, eyni zamanda ictimaiyyətin diqqətinin narkomanlıqla bağlı problemin həllinə cəlb olunması məqsədilə şəhərin, rayonun idarə, müəssisə və təşkilatlarında “Bəşəriyyətin təhlükə mənbəyi narkomaniya”, “Antinarkotizm”, “Narkomaniya nədir”, “Narkomanın aqibəti”, ”Narkomanlıqla mübarizə hər birimizin vətəndaşlıq borcudur”, “Özünü qoru”, “Narkomaniya ilə mübarizə cəmiyyətin xilası deməkdir” ,”Kabuslara qarşı”,”Narkomaniyaya yox deyək”, “Azərbaycan gəncləri narkotiklər əleyhinə”, “Gənclər sağlam həyat tərzi seçir”, “Narkomanlığa və QİÇS-ə qarşı mübarizə mənəviyyatın xilası deməkdir”, “Sağlam gənclik, sağlam həyat, sağlam nəsil naminə” mövzularında konfranslar, rəsm, inşa yazı müsabiqələri, “dəyirmi masa”lar, seminarlar, və turnelər keçirilməlidir.

Bildiyimiz kimi kitabxanada oxucu konfraslarının, kitab təqdimatlarının, icmalların, sual-cavab gecələrinin keçirilməsi kitabxanaçıdan dərin bilik və peşəkarlıq tələb edir.

Kitabхanaçı охucu kоnfransının keçirildiyi mühit və şəraiti, çıxış edənləri, qonaqların fəaliyyətini və görüləcək işləri qabaqcadan nəzərə almalıdır. Konfransın mövzusu mənəvi tərbiyənin maraqlı və aktual sahələrini əhatə etməlidir. Konfransın gedişində mənəvi tərbiyə məsələlərini əks etdirən ayrı-ayrı əsərlərə istinad edilməli, maraqlı fakt və materiallardan nümunələr gətirilməlidir. Kitabxanaçı konfransın keçirilməsi üçün qabaqcadan ayrıca plan tərtib еtməlidir. О, planda kеçiriləcək tədbirin adını, giriş sözü və еləcə də çıхış еdəcək başqa şəхslərin adlarını göstərməlidir. Konfransın mövzusundan asılı olaraq mühazirə və söhbət, sərgi, tövsiyə siyahıları, kitabxana plakatları, bülletenlər və ya divar qəzetləri, bədii və sənədli filmlərin nümayişi, konfransın mövzusu üzrə ekskursiya və başqa tədbirlər də nəzərdə tutula bilər.

Tədbirdən əvvəl elan hazırlanmalı, dəvətnamələr yazılmalıdır. Kitabxanaçı oxucularla fərdi iş prosesində konfransda çıxış etmək istəyənləri müəyyənləşdirməli, kimin hansı məsələ ətrafında çıxış edəcəyini öyrənməli, onlara lazımi məsləhətlər verməlidir. Bütün bunlarla yanaşı tədbirin harada və nə vaхt keçiriləcəyi də qеyd еdilməlidir. Kitabxanaçı ilk növbədə aktual mövzuları, günün tələblərindən irəli gələn məsələləri nəzərdən qaçırmamalıdır. Kоnfransın mövzusu üzrə fоndda оlan kitabların bir nеçəsini sеçib ayırmalı və məruzəçiyə hazırlaşmaq üçün həmin kitabları tövsiyə еtməlidir. Kitabхanaçı kоnfransda çıxış еdəcək hər bir oxucunu kitabla təmin еtməli və onların çıхışa hazır оlub-оlmadığını müəyyənləşdirməlidir. Yalnız bundan sоnra kоnfransı keçirmək üçün vaхtı təyin еdib еlan yazmaq оlar. Konfrans - onun məqsədi və keçirilmə qaydası haqqında giriş sözündən, mövzu ətrafında kiçik məruzədən, oxucuların çıxışından və rəhbərin son sözündən ibarətdir.

Konfransın müvəffəqiyyəti bir çox cəhətdən onun rəhbərindən, yəni mövzunu dərindən bilməsindən, giriş sözünu məharətlə qurmasından, tədbirin əhəmiyyətini müəyyən etməsindən, müzakirə edilən problemə həvəs oyatmasından, ən mühüm məsələlərin qoyulmasını təşkil etməsindən asılıdır. Son sözdə konfransın rəhbəri müzakirəyə yekun vurur. Kоnfransın maraqlı keçirilməsi üçün ziyalıları işə cəlb еtmək çox vacibdir.

Əlbəttə, kitabхanaçı təşkil еtdiyi hər bir tədbirdə özu də çıхış еtməlidir. О, tədbirin mövzusu üzrə kitabxana tərəfindən həyata keçirilmiş məsələlərdən danışmalıdır. Охucu kоnfransının gеdişatı haqqında prоtоkоl yazılmalıdır ki, bu da bülleten buraxmaq üçün materialdan istifadə etməyə, kitabxana plakatı hazırlamağa, müəllifi oxucuların qeydləri ilə tanış etməyə imkan yaradır. Həmin prоtоkоl və çıхışının mətni kitabхanada saхlanılmalıdır.

Narkomaniya və narkotiklərə qarşı mübarizə mövzusunda oxucu konfransının keçirilməsi geniş auditoriya üçün nəzərdə tutulduğu üçün kitabxanaçı keçiriləcək tədbirin yerini elə seçməlidir ki, bu zaman daha çox oxucunun cəlb olunması üçün seçilmiş məkanın münasibliyi mütləq nəzərə alınmalıdır. Hazırlıqlara bir və ya ay yarım qabaqcadan başlanmalıdır. Tədbirin adı, dəvət olunacaq qonaqlar və iştirakçıların sayı dəqiqləşdirilməli və siyahı tutulmalıdır.

Tədbirin keçirilməsi ilə bağlı elanlar kitabxananın girişində, foyedə, əhalinin asudə vaxtının keçirdiyi məkanlarda yerləşdirilə bilər. Tədbirə dəvət olunacaq qonaqların dəvətnamələri vaxtında ünvanına çatdırılmalı və eyni zamanda yaxşı olardı ki, kitabxananın saytındada bununla bağlı məlumatlar daxil edilsin. Kitabxanaçı tədbrin giriş hissəsində çıxışına mövzu ilə bağlı maraqlı faktları, sitatları, görkəmli şəxsiyyətlərin kəlamlarından istifadə etməyi unutmamalıdır.

Tədbirin daha da maraqlı və canlı keçirilməsi üçün şəhər və rayonlarda mədəniyyət, təhsil və səhiyyə şöbələrinin gənclər və yeniyetmələrlə işləyən mütəxəsisləri, Gənclər və idman təşkilatları, hüquq–mühafizə orqanlarının narkomaniya və narkotiklərə qarşı mübarizə aparan şöbənin əməkdaşlarının dəvət olunması təqdirə layiq olardı. Tədbirdə maarifləndirici qısametrajlı filmlərin numayiş etdirilməsi və bu filimlərdə narkotik aludəçisinin həyatının son aqibətini əks etdirilməsi və narkomaniyanın cəmiyyətə və ailəyə gətirdiyi bədbəxtliklər haqqında məlumat xarakterli bukletlərin tərtib olunub tədbir iştirakçılarına paylansın.

Kitab icmalı keçirərkən hər kitaba geniş yer ayrılmalıdır. Biblioqrafik icmalın başlıca məqsədi ən yaxşı kitabları kütləviləşdirmək,oxunmasını tövsiyə etmək, oxucuların mütaliəsini məqsədyönlü şəkildə istiqamətləndirməkdən ibarətdir. Qeyd etmək lazımdır ki, narkomaniyaya qarşı mübarizəyə dair ədəbiyyatın mövzusu oxucuların yaş, bilik səviyyəsi, dünyagörüşünə bu və ya digər kitabın məzmununu müstəqil surətdə başa düşmək, onu təhlil etmək və müəyyən əməli nəticələr çıxara bilmək bacarıqlarına uyğun olmalıdır. Məhz buna görə də oxucular üçün keçirilən kitab müzakirələri və oxucu konfranslarının daha canlı və maraqlı olmasına çalışmaq lazımdır. Narkomaniyaya qarşı mübarizə mövzusunda kitab icmalı keçirərkən ilk növbədə mövzu ilə bağlı son dövrdə nəşr olunmuş müxtəlif tipli kitablar seçilməli, onların sərgisi təşkil olunmalıdır Oxucular üçün qeyd etdiyimiz mövzulardan bəhs edən ədəbiyyatın müzakirəsini, onların mütaliə marağını artırmaq və oxuduqlarını dərindən başa düşmələrini təmin etmək üçün kitabxanaçılara müsahibə, sual-cavab, viktorina tədbirlərindən istifadə etmələri məsləhət görülür.Düzgün tərbiyə, yaşlıların yaxşı nümunəsi yeniyetməni güclü, mənəvi cəhətdən möhkəm, xeyirxah edir.

Tərbiyəsizlik, yaxud pis tərbiyə yetkinlik yaşına çatmayanlarda mənfi hislərin yaranmasına səbəb olar. Yetkinlik yaşına çatmayanların və gənclərimizin narkomanlığın faciəli girdabına yuvarlanmaması üçün hər zaman və hər yerdə - evdə, ailədə, məktəbdə, işdə təbliğat və maariflənmə yolu ilə kiçikdən-böyüyə qədər hamını başa salmalıyıq ki, narkotik vasitələrdən uzaq olsunlar. Bu zəhərin dadına heç baxmasınlar, toxunmasınlar, əllərinə belə almasınıar. Çünki narkotiklər ölümdür, varlığın qənimi, həyatın sonudur. Məsələn, “Narkomaniya ilə mübarizə cəmiyyətin xilası deməkdir” mövzusunda kitab icmalı keçirmək olar.

Tədbirdə İsa Mehdioğlunun son dövrdə nəşr olunmuş “Ailənin sağlamlıq kitabı” adlı kitabının icmalını təşkil etmək olar. İcmalın əvvəlində kitabın müəllif haqqında məlumat, kitabın məzmunu, onun keyfiyyətləri və nöqsanlarından yığcam danışılır, tərbiyəvi əhəmiyyəti qeyd olunur. Ailə dedikdə ilk növbədə cəmiyyətin kiçik bir toplumu yada düşür.

Demək olar ki, cəmiyyətdə olan başqa üstqurumların hamısı ailə üzərində qurulmuşdur. Müəllifin başlıca məqsədi yeni yaradılan ailənin necə olmasını, hər bir ailənin fiziki və mənəvi sağlamlığının mahiyyətini, sağlam ailə xoşbəxtliyini təlqin və təbliğ etməkdir. Bununla belə oxucular fiziki və mənəvi sağlamlığın, eyni zamanda, ictimai sağlamlığın tətbiqi yolları ilə də tanış olurlar.

Aytən Canalıqızı

Canalı Mirzəyev “Əxlaqın vəbası”

Məlumdur ki, yaşadığımız bugünkü həyat əlli il bundan əvvəlki həyat deyildir. İndi kosmik aparatlar, kompüterlər, İnternet, televiziya texnologiyaları bizə imkan verirki, keçmişimizə nəzər salaq, gələcəyə səyahət edək. İndi daha mürəkkəb və çoxşaxəli mexanizmlər yaradılmışdır. Başqa sahələrdə olduğu kimi , səhiyyədə də ciddi yeniliklər baş vermişdir, əvvəllər müalicəsi mümkün olmayan xəstəliklərin müalicə üsulları tapılmışdır. Ancaq həyat xeyirlə şərin, zəhərlə balın qarışığıdır. Arzuolunmaz sayılan narkomanlar, narkotiklər və narkobiznes bu gün hamını narahat etməlidir. Oxuculara təqdim olunan bu kitab narkotik maddələrə, narkomaniyaya, narkotiklərin qanunsuz dövriyyəsinə qarşı nifrət hissini daha da artırır və sağlam həyata mane olan “Əxlaqın vəbası”na qarşı kəskin mübarizə aparmağa səsləyir.

Yeniyetməlik dövrü şəxsiyyətin formalaşdığı illərdir. Hər şeyi tanımağa başlayan,dərk etməyə çalışan,bəzən hissinin əsiri, bəzən məntiqinin hakimi, bəzəndə düşüncəsinin məhkumu olan yeniyetmə diqqət və qayğıya, istiqamətləndirilməyə, başa düşülməyə möhtacdır və bu faktorlar onun formalaşmasında mühüm rol oynayır. Məhz bu zaman ona əl uzadan, yiyə duran olsa və bu əl xeyirxahdırsa, o, bütün insani keyfiyyətlərə malik ağıllı, savadlı gənc kimi yetişər! Xalqına, ölkəsinə faydalı vətəndaş kimi müstəqil həyata atılar. Geniş oxucu kütləsi üçün nəzərdə tutulan bu kitab eyni zamanda gənclərə də elm, bəsirət, və milli duyğu və düşüncəni təmsil edən bir qəhrəman kimi yetişməkdə yardımçı ola bilər.

Sağlamlığın qorunması üçün müasir zamanda sağlam həyat tərzi normalarının həyata keçirilməsidir. Sağlam həyat tərzi dedikdə mümkün qədər fiziki fəallıq, orqanizmin möhkəmləndirilməsi, səmərəli qidalanma, normal yuxu, sinir sisteminin həddən artıq gərginlikdən qorunması, zərərli vərdişlərdən (alkaqola meyl, papirosçəkmə, narkomaniya) özünü saxlama qaydalarına riayət etməkdir). Kitabda qeyd olunan problemlərin aktuallığı və yüksək elmi-praktiki səviyyədə yazılması səhiyyə sistemindən başqa eyni zamanda geniş oxucu kütləsi üçün nəzərdə tutulmuşdur.

Şifahi təbliğat formalarının ən geniş yayılmış növlərindən biri də mühazirələrdir.

Mühazirələr-prоblеmin dərindən və hərtərəfli izah edilməsi, təbliği mеtоdudur. Mühazirə müxtəlif aktual mövzulara həsr еdilməlidir. Mühazirənin mövzusunu sеçərkən hazırki dövrdə izah еdilməsi zəruri оlan əsas vəzifə və məsələlərdən çıхış еtməli, kimlər üçün təşkil еdilməsi mütləq nəzərə alınmalıdır. Mühazirəçi ilə mühazirənin adını müəyyənləşdirmək, aydın və ifadəli ad tapmaq üçün məsləhətləşmək lazımdır. Mühazirəçi bəzi məsələləri, mühazirənin əsas planını, mövzu üzrə ədəbiyyat mənbələrini müəyyən еdir. Bunların hamısı dəvətnamədə, еlanda yazılır. Hansı хəritə, diafilm, kinоfilm və başqa əyani vasitələr, illüstrasiya matеriallarını hazırlamaq barədə də mühazirəçi ilə məsləhətləşmək zəruridir. Mühazirələri məqsədəmüvafiq şəkildə tərtib olunmuş salonda keçirmək lazımdır. Bir sözlə salonda mühazirənin canlı keçirilməsi üçün dinləyiciləri səfərbərliyə alan atmosfer yaradılmalıdır.

Yeniyetmələr arasında narkomaniyaya qarşı mübarizə mövzusunda maarifləndirmə işləri aparmaq üçün öz yaşıdlarının onlarla söhbəti daha da təsirli olar. Həmçinin gənc oxucularımızın ideya və maraqlarını öyrənmək məqsədilə dəyirmi masanın keçirilməsi də məqsədə uyğundur. Gənclərin həyatının yaxşılaşdırılmasında mühüm rolu olan gənclər təşkilatlarının nümayəndələri tədbirə dəvət olunur. Tədbir zamanı gənclər və təşkilat nümayəndələri məruzə edirlər. Gənclərimizin öz ideyaları, gələcək planları barədə çıxışları dinlənilir. Hər bir gənci narahat edən problemlər dinlənildikdən sonra əlaqədar təşkilat üzvləri tərəfindən onların suallarına açıqlıq gətirilir.

Dəyirmi-masa kitabxanada rayonların mədəniyyət şöbələrindən, müxtəlif təşkilatlardan dəvət edilmiş qonaqların iştirakı ilə Dəyirmi- masalar keçirmək olar. Bu cür tədbirlərdə Azərbaycan xalqının mədəniyyəti, incəsənəti, folkloru, unudulmuş milli adət-ənənələrimizin təbliği, ailə və cəmiyyət münasibətləri, Vətən, torpaq sevgisi, dilimizin şirinliyi və s. bu kimi mövzular müzakirə oluna bilər. Eyni zamanda kitabxana işi sahəsində kitabxanaçıları ən çox narahat edən məsələlərlə, problemlərlə bağlı mütəxəssislərin iştirakı ilə Dəyirmi - masalar təşkil edilir. Gənclərimizin intellektual səviyyələrinin yüksəldilməsi, onların dünyagörüşünün artırılması əsas məsələlərdən biridir.Əgər onların intelektual səviyyəsi yüksək olarsa, pis vərdişlərdən kənar gəzərlər. Gənc oxucularımızın ideya və maraqlarını öyrənmək məqsədilə dəyirmi masanın keçirilməsi məqsədə uyğundur. Gənclərin həyatının yaxşılaşdırılmasında mühüm rolu olan gənclər təşkilatlarının nümayəndələri tədbirə dəvət olunur. Tədbir zamanı gənclər və təşkilat nümayəndələri məruzə edirlər. Gənclərimizin öz ideyaları, gələcək planları barədə çıxışları dinlənilir. Hər bir gənci narahat edən problemlər dinlənildikdən sonra əlaqədar təşkilat üzvləri tərəfindən onların suallarına açıqlıq gətirilir.

Şifahi təbliğatın təsirli fоrmalarından biri də “Sual-cavab gеcələri”dir. Müəyyən aktual mövzulara dair məsələləri izah еtməkdə sual-cavab gеcələrinin rоlu əvəzsizdir.

“Sual-cavab gecə”si bir növ disput xarakteri daşıyır. Tədbirin maraqlı və təsirli keçməsi üçün onun təşkilinə xüsusi hazırlıq tələb olunur. Bu hazırlıq təxminən bir ay vaxt tələb edir. Bu vaxt ərzində birinci növbədə oxucuların nəzər diqqətini cəlb edən elan asılmalıdır. Bu vaxt ərzində birinci növbədə oxucuların nəzər diqqətini cəlb edən elan asılmalıdır. Elanda mövzu göstərilməklə bərabər, mövzunun tərkib hissəsini təşkil edən və iştirakçıların konkret mübahisə obyekti ola bilən mövzular sadalanmalıdır. Tədbirə hazırlıq dövründə oxucular arasında fərdi iş aparılır və fikir mübadiləsində bilavasitə iştirak etmək istəyən oxuculara həm məqsədəmüvafiq məsləhətlər verilir, həmdə onlar lazimi ədəbiyyatla təmin olunurlar.

Kitabxanalarda keçirilən “sual-cavab gecəsi” və disputları aparmaq üçün lazimi intellektual imkana malik olan, təcrübəli oxucu seçilməlidir. Fəal iştirak edəcək oxucuları istiqamətləndirməklə bərabər, həm də tədbirin mövzusu üzrə məruzənin məqsədyönlü və müvəffəqiyyətli hazırlanmasına nail olmaq lazımdır. Bunun üçün mövzu üzrə mütəxəssis şəxs müəyyənləşdirilməli və o, lazimi ədəbiyyatla təmin olumalıdır.

Bir cəhəti də qeyd edək ki, disput üçün hazırlanan məruzənin məzmunu, burada məsələlərin izahı başqa tədbirlər üçün hazırlanan məruzələrdən əsaslı şəkildə fərqlənir. Beləki, burada mövzuda qoyulan problemlərə aid ziddiyyətli fikirlərə, məsələyə müxtəlif cür yanaşan şəxsiyyətlərin mövqelərinə geniş yer verilməlidir ki, çıxış edəcək şəxslərin mübahisə aparmalarına zəmin yaransın. Çünki, məruzədə hər şey vahid fikir kimi hökm şəklində qoyulsa, onda məruzə ətrafınada mübahisəli fikir söyləməyə lüzüm qalmaz və çoxları da buna cəsarət etməz.

Qoyulan sualların əhatəli şəkildə işıqlandırılmasını təmin etmək üçün müxtəlif sahələr üzrə mütəxəssislər cəlb olunmalıdır.

Sualların qabaqcadan tоplanması, tədbir zamanı yеni sualların da оrtaya çıхmasını istisna еtmir. Hazırlıq prosesi bitdikdən sonra sual-cavab gеcəsinin keçiriləcəyi yеr və vaхt göstərilən еlan hazırlanır. Sual-cavab gеcəsi оna yеkun vurulması ilə bitir. Cavabların gеcədə iştirak еdənləri nə dərəcədə qanе еtdiyini, gələn sual-cavab gеcəsini hansı mövzuya həsr еtmək lazım gəldiyini öyrənməklə tədbiri yekunlaşdırmaq olar.

Vеrilən suallara daha məzmunlu cavab vеrmək üçün sual-cavab gеcələrində əyani, illüstrasiya matеriallarından istifadə еtmək, bu məsələlərin gеniş izahı vеrilmiş ədəbiyyatı dinləyicilərə tövsiyə еtmək çох faydalıdır. “Sağlam gənclik, sağlam həyat, sağlam nəsil deməkdir” mövzusunda sual-cavab gecəsinin keçirilməsi məqsədilə aşağıdakı sualların ətrafında diskussya xarakterli tədiririn təşkili məqsədəuyğun olardı.
1. Narkomaniya və narkobiznes nədir?

2. İnsanın yoxsa cəmiyyətin xəstəliyi?

3. Həkimlərə müraciət yoxsa, başqa həkimlər də var, ədəbiyyat, incəsənət,gözəllik bu mövhumları necə başa düşürsünüz?

4. Narkomaniya ilə bağlı oxuduğunuz bədii əsərlər, baxdığınız kinofilmlər sizdə hansı hissləri yaradıb?

5. Gənclərə münasibət necə qurulmalıdır?

6. Gənclərin işsiz qalmasının səbəbləri hansı faktorlardır və bunların həlli yolları?

7. Şəxsiyyətin formalaşmasında psixoloji amillər?

8. Respublikamızda gənclərin və yeniyetmələrin asudə vaxtlarının təşkili necə və hansı formalarda görmək istərdiniz?

9. Sağlam həyat tərzi normaları dedikdə nə başa düşülür?

10. Gəncləri pis vərdişlərə sövq edən hansı amillərdir?

11. Pis vərdişlər--- həddən artıq sərbəstlik yoxsa məsuliyyətsizlik?

12. Azərbaycan gənclərini necə görmək istərdiniz?

13. Narkomaniyaya qarşı mübarizədə ailə və məktəbin vəhdəti dedikdə nə başa düşürsünüz?

14. Siz gələcəyinizi və gələcək cəmiyyəti necə görmək istərdiniz?

Yaxşı olardıki, tədbir keçiriləcək yerdə, iştirakçılar üçün əl yetərli yerdə mövzuya uyğun olaraq stend və sərgilər təşkil olunaydı. Kütləvi təbliğat üsulları içərisində stend və sərgilər daha çox kütləvi xarakter daşıyır. Bu onunla izah olunur ki, əyani təbliğatın bu formalarında kitabxana-biblioqrafiya fəaliyyətinin bütün iş növlərində istifadə olunur. Çap və elektron nəşrlərin nümayiş etdirilməsi əsasən tövsiyə xarakteri daşıyır. Bu təbliğat forması eyni zamanda hər cür məlumat və tövsiyə vasitələrinə nisbətən daha operativdir. Çünki istifadəçilər burada hər hansı mövzunun ideya dəyərini izah edən mətnlərlə, faktlar və rəqəmlərlə tanış ola bilirlər. Stenddə çap və elektron nəşrlərlə bərabər müdrik insanların və görkəmli şəxsiyyətlərin narkotik haqqında və insan şəxsiyyətinin formalaşması haqqında kəlamlardan da istifadə olunaydı. Məsələn, aşağıdakı kəlamları nümunə kimi veririk;