Azərbaycan respublikasi səHİYYƏ naziRLİYİ azərbaycan tibb universiteti

Fizioloji

1. 
   Limfodema
   
2. 
   İntraserebral ödem
   

3. 
   Texniki
   

1. 
   Respirator
   

1. 
   Pnevmotoraks
   
2. 
   Kəskin yuxarı tənəffüs yolu obstruksiyası ( hematoma )
   
3. 
   Traxeostomiya ağırlaşmaları
   

2. 
   İnfeksiya
   

1. 
   Yara infeksiyası
   
2. 
   Karotis qanaxması
   

3. 
   İşemik
   

1. 
   Tikişin açılması
   
2. 
   Flebin nekrozu
   
3. 
   Karotis qanaxması
   

4. 
   Funksional
   

1. 
   Xronik nəfəs yolu obstruksiyası
   
2. 
   Disfoniya
   
3. 
   Depressiya
   

Supraomohyoid disseksiya
Boyun limfa vəziləri kontrol edilməsi lazım olduqda radikal boyun disseksiyasından daha az həcmli proseduralar tətbiq olunması lazım olan hallar da var. Belə hallarda supraomohyoid disseksiya tətbiq olunur. Bu disseksiya zamanı aşağıdakı strukturlar xaric olunur:

• 
  Parotis-in quyruq hissəsi
  
• 
  M.digastricus-un ön hissəsi
  
• 
  Karotis-in qılafı
  
• 
  Vena jugularis interna
  
• 
  Submandibulyar üçbucaq
  

Supraomohyoid disseksiyanın əsas göstərişi orta xəttə yaxınlaşmış, yaxud da keçmiş bir tərəfli ağız daxili xərçənglərdir. Belə hallarda eyni tərəfə radikal boyun disseksiyası tətbiq olunur, qarşı tərəfə isə (əgər palpasiya edilən limfa düyünü yoxdursa) supraomohyoid disseksiya tətbiq olunur.

Xərçəng olan tərəfdə supraomohyoid disseksiya tətbiq olunmasına göstəriş olduqca məhduddur. Bunlar, yalnız palpasiya olunmayan limfa düyününün olduğu, yaxşı differensasiya etmiş, birincili şişin kiçik olduğu hallardır. İki tərəfli supraomohyoid disseksiya alt dodağın mərkəzi karsinomalarında (palpasiyada hiss olunan düyünü olan) və ya ağız əsasının önündəki kiçik törəmələrdə aparıla bilər.

XI Fəsil. Yanıqlar
Yanıqlar travmanın xüsusi bir forması olub, insanın yaranma tarixi qədər qədimdir. Yanıq travmasının vacibliyi ölüm faizinin çox olması ilə ifadə edilməyinə baxmayaraq uzunmüddətli müalicə, aparılan müalicənin bahalığı, müalicəyə baxmayaraq əmələ gələn deformasiyalar və qeyri-estetik nəticələr nəzərdən qaçmamalıdır. Çünki, yuxarıda göstərilənlər də ölüm faizi kimi vacib məsələdir.

Ölkəmizdə yanıqla əlaqədar dəqiq statistik məlumatlar yoxdur. ABŞ-da ildə 2.000.000 yanıq müşahidə olunur. Təqribən 70.000 xəstə geniş və dərin yanıqlarla hospitalizasiya olunur və 12.000 xəstə isə yanıq nəticəsində öldüyü bildirilir.

Tarixi məlumatlar. Yanığın sağaldılması haqqında ilk məlumatlar Hippokrat (b.e.ə. 460-377) tərəfindən verilmişdir. Sonralar bizim eranın 100-ci illərində Selsus və Qalen bu barədə məlumatlar vermişlər.

1797-ci ildə Edvard Kentiş “mədən işçilərində əmələ gələn yanıqların araşdırılması” adlı kitabı ilə bu mövzuda ən önəmli məlumatlar yazmış və yanığın ilk dövrlərində açıq, sonralar isə qapalı müalicəni məsləhət görmüşdür. Ceyms Earl 1799-cu ildə yanıq ağrıları zamanı buzun tətbiqi barəsində fikirlər söyləmişdir. XIX əsrdə yanığın sağalması barəsində yeni təkliflər olmasa da, bu müddətdə müxtəlif yerli təsir göstərən maddələr məsləhət görülmüşdür. Bunlara, karbonat turşusu, civə-2-xlorid, qurğuşun karbonat, sink oksid, donuz piyi, gümüş nitrat, gənəgərçək yağı kimi maddələri aid etmək olar.

1905-ci ildə Sneve açıq müalicə metodunu məsləhət görmüşdür. 1906-cı ildə Oppenheymer trinitrofenol (epitelin regenerasiyasını yaxşılaşdıran maddə) ilə müalicə metodunu məsləhət görmüşdür. 1919-cu ildə açıq müalicə metodu yenidən populyarlaşmış və Sandfordun tətbiq etdiyi parafinin istifadəsi geniş vüsət almışdı. 1925-ci ildə Davidsonun yazdığı “yanığın sağalmasında tannik turşusunun tətbiqi” adlı kitab bu dövrdə çox istifadə olunmuşdur. 1940-cı ildə sulfanilamidin kəşfi ilə əlaqədar yerli bakteriostatik maddələrin tətbiqi dövrü başlanmış və bu, 1964-cü ildə Moyer və əməkdaşlarının çapığa penetrasiya edən yerli bakteriostatik preparatların tətbiqinə qədər istifadə olunmuşdur.

Son 30 ildə yanıqdan sonra meydana çıxan metabolik, hemotoloji, su-elektrolit balansı pozğunluqlarının daha yaxşı öyrənilməsi, şok əleyhinə dərman preparatlarının tətbiqi və bir çox ölkələrdə yanıq sağaltma mərkəzlərinin açılması ilə əlaqədar olaraq ölüm faizi xeyli azalmışdır.

Yanığın etiologiyası:

1. 
   termiki yanıqlar:
   

1. 
   Günəş yanığı
   
2. 
   Alov yanığı
   
3. 
   Qaynar su yanığı
   
4. 
   Kontakt yanıqları (soba, qızmış dəmir)
   

2. 
   Elektrik yanıqları
   

1. 
   Aşağı gərginlik (240 V)
   
2. 
   Yüksək gərginlik (kontakt və partlayış yanıqları)
   

3. 
   Kimyəvi yanıqlar
   
4. 
   Şüa yanıqları
   

Yaşlara görə qiymətləndirmə:

• 
  0-1 yaş – yanıqlar nadir rast gəlinir.
  
• 
  1-3 yaş – qaynar su ilə yanıqlar
  
• 
  3-9 yaş – alovla yanma. Xüsusilə qız uşaqlarında çox olur. Aşağı gərginlikli elektrik yanıqları da müşahidə olunur.
  
• 
  10-16 yaş - yanıq nadir hallarda müşahidə olur.
  
• 
  16-60 yaş – sənaye yanıqları.
  
• 
  60 yaşdan yuxarı – qaynar su və alov yanıqları.
  

Yanıq yaralarının təsnifatı:

1. 
   Yanığın dərinliyinə görə təsnifat
   
2. 
   Yanıq yarasının sahəsinə görə təsnifat
   
3. 
   Yanıq yarasının nahiyəyə görə təsnifat
   

Yanıq yarasının dərinliyinə görə təsnifat:

I dərəcəli yanıqlar - sadəcə iltihaba səbəb olur, ağrılıdırlar və açıq çəhrayı rəngli eritema mövcud olur. Bu zaman yalnız epidermis zədələnir. Böyük sahələri əhatə etdikdə klinik əhəmiyyət kəsb edirlər.

II dərəcəli yanıqlar - səthi və dərin olmaqla iki yerə bölünür:

II dərəcəli səthi yanıqlar zamanı epidermis tam, dermanın isə bir hissəsi zədələnir. Klinik olaraq ikinci dərəcəli səthi yanıqlarda vezikula və suluq əmələ gəlir.

II dərəcəli dərin yanıqlar zamanı epidrmis tam, dermanın isə böyük bir hissəsi zədələnir. II dərəcəli dərin yanıqları klinik olaraq III dərəcəli yanıqdan ayırmaq çətindir. Bu yanıqlar daha ağrılıdır, təmas və iynə batırılmasına hissiyat saxlanılır. Spontan epitelizasiya 14-21 gün ərzində baş verir.

III dərəcəli yanıqlarda bütün dəri (epidermis və derma) zədələnir. Yaranın epitelizasiyası öz-özünə mümkün olmur. Dəri solğun, quru və məxməri bir görünüşüə malik olur. Bu vəziyyətə skar deyilir. III dərəcəli dərin yanıqlarda dərialtı toxumalar da sıradan çıxır. Bu yanıqlarda dəri sanki kömürləşmiş görünüşə malik olur və sinir ucları da yandığı üçün ağrı hissiyatı olmur.

Yanığın dərinliyi sadəcə faktorun təmas müddəti və şiddəti ilə müəyyən olunmur. Yanıq yarası sonrakı ilk 48-72 saatda vaskulyar dəyişikliklər və infeksiya ilə fəsadlaşa bilər. Məsələn, II dərəcəli yanıq vaskulyar tromboz nəticəsində inkişaf edən işemik nekrozla III dərəcəli yanığa keçə bilər və ya kürəkdəki II dərəcəli yanıq davamlı olaraq arxasıüstə yatmaqla III dərəcəyə çevrilə bilər.

Yanığın dərinliyinin müəyyən edilməsi:

1. 
   Müayinə:
   

• 
  Ağrı hissinin müəyyənləşdirilməsi (steril iynə batıraraq və ya tük çəkməklə ağrı hissi müəyyən olunur);
  
• 
  Barmaqla basmaqla kapillyar qan dövranı müayinə edilir;
  

2. 
   Biopsiya;
   
3. 
   IV rənglə (ultrabənövşəyi şüalarla) flüorossensiyanın təyini
   
4. 
   Termofotoqrafiya (infraqırmızı şüalar)
   

Yanıq sahəsinin təyin olunması:

Yanıq sahəsinin təyin olunması 9-lar qanunu ilə aparılır. Lakin, 9-lar qanunu ilə yanıq sahəsinin hesablanması uşaqlarda baş, boyun və ətrafların sahə nisbətlərinin müxtəlif olması səbəbi ilə səhv nəticələr verə bilər. Yaşlılarda və uşaqlarda yanıq sahəsi Lund Broder cədvəli ilə təyin olunur.

Cədvəl ....

Lund Broder cədvəli


Yanığın patofiziologiyası. Temperaturun aşağı olması, hüceyrə zədələnməsinə, yuxarı olması isə koaqulyasion nekroz ilə hüceyrənin ölümünə səbəb olur. Dəri və dərialtı toxumanın zədələnməsi yanmış toxumanın miqdarı ilə bilavasitə əlaqəli olub, bədəndəki hər hansı bir sistemə birincili və ya ikincili patofizioloji təsir göstərir.

Yanıq şokunu əmələ gətirən və erkən yanıq dövründə müşahidə olunan orqan hipoperfuziyasını yaradan təsirlər aşağıdakılardır:

1. 
   Kapillyar nüfuz etmənin artması (bu interstisial ödemlə nəticələnir).
   
2. 
   Əzələ hüceyrəsində maye toplanması.
   
3. 
   Dəri-maye baryerinin destruksiyası nəticəsində mayenin buxarlanması.
   
4. 
   İlk termiki təmas nəticəsində eritrositlərin destruksiyası (8-15 %).
   

Yanıq zamanı şok qan dövranındakı həcmin azalması ilə əlaqədardır (hipovolemik şok). Bu, hemorragik şokdan eritrosit itkisinin daha az olması ilə fərqlənir. Ödem inkişaf edib maye itkisi artdıqca periferik rezistentlik artır, daxili orqanlarda vazokonstruksiya yaranır və qastrointestinal sistemdən maye xaric olur. Xəstə ilk saatlarda şiddətli susuzluq hiss edir. Hipovolemiyayla əlaqədar olaraq böyrək dövranının azalması nəticəsində oliqouriya, plazma itkisiylə əlaqədar hematokritin artması müşahidə olunur.

Başlanğıcda böyük həcmdə maye itkisi onun interstisial sahəyə keçməsilə baş verir. Bədənin 30%-nə qədər olan yanıqlarda yanıq nahiyəsində ödem məhdud olur, lakin daha böyük yanıqlarda ekstrasellulyar maye yanıq olmayan nahiyələr də daxil olmaqla bütün bədən toxumalarında toplanır. Prosesi başladan mexanizm məlum olmasa da, kapillyar nüfuz etmənin artması, beləliklə də plazma möhtəviyyatından moleku kütləsi 350.000-dən çox olan fibrinlərin də damar divarında interstisial sahəyə keçməsilə ödem inkişaf edir. Ödem mayesindəki protein və albumin miqdarlarının plazmadakı ilə eyni miqdarda olduğu müəyyən edilmişdir. Damarlardakı bu ilk itki erkən bir neçə saat çox nəzərə çarpır, təxminən 12 saata bərpa başlanır. Kapillyar bərpa klinik olaraq 24-48 saat müddətində başa çatır.

Epidermisin sıradan çıxması su buxarlanmasına qarşı bədənin ən təsirli baryerini aradan götürür. Bu, yanıq olan şəxsdə maye itkisinin əsas səbəblərindən biridir. Bu, təkcə kəskin mərhələdə deyil, eyni zamanda bərpadan sonrakı ilk 48 saatdan sonrakı dövrdə də təsirlidir.

Ödem yaranmasında, həmçinin histamin, bradikinin və denaturasiya kollagenin miqdarının artması kimi faktorların da təsiri var. Eyni zamanda normal hüceyrələrdə suyun toplanması da uzun müddətli ödem yaranmasında rol oynayır.

Yanıqdan dərhal sonrakı dövrdə pulmonar vaskulyar müqavimət artır. Bu müqavimət periferik müqavimətdən daha uzun müddət davam edir. Bu mexanizmlə böyük həcmdə maye yerdəyişməsi olduğuna görə, bərpa dövründə ağciyər ödemi çox nadir hallarda müşahidə olunur.

Yanıq olan xəstədə böyrək tərəfindən dəyişikliklər adətən kardiovaskulyar sistemdəki dəyişiklikləri əks etdirərək oliqouriya, azalmış qlomerulyar filtrasiya və azalmış qan təchizatının göstəricisidir. Kəskin böyrək çatışmazlığı həmçinin, yüksək voltlu elektrik yanıqlarında qan dövranina yüksək konsentrasiyalı hemoxromogenlərin, yaxud əzilmə zədələnmələrində olduğu kimi mioqlobinlərin keçməsi ilə əlaqədar olaraq meydana çıxır. Bu cür hallarda çox vaxt profilaktik antibiotik təbiqi lazım olur.

Su-elektrolit balansının pozulması və sepsisin bütün bədəni əhatə edən təsirləri yeni fizioloji pozulmalar da əlavə edərək yanığın bütün müalicəsi müddətində həyati təhlükə yaradan ağırlaşmaların rastgəlmə tezliyini artırır.

Yanıqlı xəstəyə təcili yardım:

1. 
   Kiçik yanıqlar:
   

1. 
   Ağrını aradan götürmək.
   
2. 
   Yaranı sabunlu su və ya antiseptik məhlullarla təmizləmək.
   
3. 
   Sarğı qoymaq.
   
4. 
   İki gündən sonra müayinəyə çağırmaq.
   

B. Böyük yanıqlar:

1. 
   Yanmış və yanmaqda olan bütün paltarları çıxartmaq.
   
2. 
   Kifayət qədər tənəffüsü təmin etmək. Bir çox xəstədə maskayla 40% yaş oksigen kifayətdir. Əgər xəstədə respirator çatışmazlıq varsa, endotraxeal intubasiya edilir, əgər mümkündürsə, traxeotomiyadan uzaq durulmalıdır.
   
3. 
   Damar yolunu açmaq. 20%-dən çox yanıqlarda kəsik aparıb seçdiyimiz bir yanıq məhlulu ilə sağaltmağa başlamaq.
   
4. 
   Laborator müayinələr (hematokrit, hemoqlobin, leykosit, elektrolitlər, sidik cövhəri və s.), qan qrupu və s. təyini üçün əlavə qan götürmək.
   
5. 
   Xəstənin anamnezini bilmək (yanığın yaranma səbəbi, allergiyalar, tetanusa qarşı immunizasiya olub-olmaması, əvvəl keçirdiyi xəstəliklər, əvvəllər istifadə etdiyi vacib dərmanlar).
   
6. 
   Kateter qoymaq. Analiz üçün sidik götürmək (saatlıq sidik ifrazı, rəng və xüsusi çəkisini təyin etmək).
   
7. 
   Yaranı təmizləmək:
   

• 
  Yaranı sabunlu su ilə yumaq,
  
• 
  Yaradakı nekrotik toxumaları və çirki uzaqlaşdırmaq,
  
• 
  Kimyəvi yanıqları bol miqdarda su ilə yumaq.
  

8. 
   Yanığın dərinliyini və genişliyini hesablamaq,
   
9. 
   Mümkündürsə xəstənin şəklini çəkmək,
   
10. 
    Xəstənin çəkisini təyin etmək,
    
11. 
    Yaraya qulluğu (təmizlik, sarğı) tamamla. Ətrafın yanıqlarında lazım gəldikdə dekompressiya kəsikləri (“releaving incision”) və eskaratomiya etmək,
    
12. 
    Tetanusun profilaktikasına başlamaq,
    
13. 
    Xəstəni izləmək:
    

• 
  Ağızdan qidalanmanı və su qəbulunu dayandırmaq,
  
• 
  Xəstənin bədəninə daxil olan və xaric olan mayenin miqdarını qeyd etmək,
  
• 
  Arterial təzyiq, nəbz, sidik ifrazı və mərkəzi venoz təzyiqinı hər saatdan bir izləmək,
  
• 
  Xəstəyə yataq rejimi təyin etmək,
  
• 
  Ağıza qulluğu təmin etmək,
  
• 
  Antibiotik, analgetik və vitamin müalicəsinə başlamaq,
  
• 
  Xəstə qusursa, nasoqastral zond qoymaq,
  
• 
  Xəstəyə oksigen vermək,
  
• 
  Mikrobioloji müayinə üçün yaradan material götürmək,
  
• 
  Maye təminatını yaxından müşahidə etmək,
  
• 
  Hematokrit və hemoqlobini hər gün, sidik cövhəri və elektrolitləri günaşırı müayinə etmək.
  

Yanıq maye formulaları:

Yanıq olan xəstədə yaranan maye itkisi və ödemin yaratdığı hipovolemik şokun qarşısını almaq məqsədilə istifadə olunan çoxsaylı formulalar var. Burada ən çox istifadə olunan 4 formuladan bəhs olunacaq.

1. 
   Evans formulu:
   

İlk 24 saatda:

• 
  Kolloid: 1 cm³ x bədən çəkisi (kg) x yanıq %-i
  
• 
  0,9% NaCl: 1 cm³ x bədən çəkisi (kg) x yanıq %-i
  
• 
  Gündəlik su ehtiyacı: 5% qlükoza məhlulu 2000 cm³və ya 1500 cm³
  

Yanıq faizi 50%-dən böyük olan yanıqlar 50% kimi hesablanır. Hesablanan mayenin yarısı ilk 8 saatda, digər yarısı isə 16 saatda verilir.

2-ci gün:

• 
  İlk 24 saatda hesablanan kolloid və elektrolit məhlullarının cəminin yarısına gündəlik maye ehtiyacı əlavə olunur.
  

2. 
   Brooke Formulu:
   

İlk 24 saatda:

• 
  Kolloid: 0,5 cm³x bədən çəkisi (kg) x yanıq %-i
  
• 
  Elektrolit: 1,5 cm³x bədən çəkisi (kg) x yanıq %-i
  
• 
  Gündəlik su ehtiyacı: 5% qlükoza məhlulu 2000 cm³və ya 1500 cm³
  

Hesablanan mayenin yarısı ilk 8 saatda verilir.

2-ci gün:

• 
  İlk 24 saatda hesablanan kolloid və elektrolit məhlullarının cəminin yarısına gündəlik maye ehtiyacı əlavə olunur və bu cür verilir.
  

Uşaqlarda 30%-dən böyük yanıqlarda hesablamalar 30% qəbul edilərək əlavə olunur.

3. 
   Muir-Barclay formulu:
   

Bu formul ilə hesablanan maye miqdarı 6 periodda tətbiq olunur (şəkil 66). Periodlar 4-4-4-6-6-12 saatlıqdır. Xəstə yandıqdan 2 saat sonra gətirilibsə, yerdə qalan 2 saat ərzində ilk 4 saatlıq period üçün hesablanan miqdar verilir. Hər period üçün maye miqdarını tapmaq üçün bədən çəkisini yanıq sahəsinə vurub, alınan nəticəni ikiyə bölürlər.
Şəkil 66.......
İlk periodda plazma təyin edilir. Sidik ifrazı yaxşıdırsa plazma 5% qlükoza məhlulu ilə əvəz edilir. Sidik azaldıqca plazma artırılır. Həmçinin, hər 24 saatda 2000 cm³ maye fizioloji ehtiyaca əsasən əlavə edilir.

4. 
   Parkland formulu:
   

İlk 24 saat:

• 
  5% qlükoza, ringer lactate : 4 cm³ x bədən çəkisi x yanıq %-i
  
• 
  İkinci 24 saat: ilk 24 saatlıq mayenin 1/2-i və ya 3/4-ü verilir.
  

Xəstələrdə ilk 48 saatda hər hansı bir formula ilə aparılan reanimasiya tədibrlərdən sonra bir qastrointestinal ağırlaşma inkişaf etmirsə, oral qidalanmaya keçilir. Əgər xəstə oral qidalanmaya uyğunlaşmırsa və ya böyrək ağırlaşması varsa, parenteral hiperalimentasiya tətbiq olunur.

Xəstələrdə ilk 24 saatda inkişaf edən ağırlaşmalar və onların müalicəsi. Ətrafların və döş qəfəsinin yanıqlarında xüsusilə 3-cü dərəcəli yanıqlarda, dəri elastikliyini itirdiyinə görə dərialtı toxumalara plazma keçməsi ilə toxuma təzyiqində artım müşahidə olunur. Ətraflarda bu təzyiq atımı səbəbi ilə venoz durğunluq və ya arterial qan dövranı pozulması inkişaf edir. Döş qəfəsindəki elastikliyin itməsi ilə də tənəffüsdə çətinlik və ventilyasiya məhdudluğuna görə ağciyər ağırlaşmaları meydana çıxır. Belə halda skaratomiya edilməlidir.

Yanıqların çoxunda ətraflarda aparılan eskaratomiya ilə periferik qan dövranı bərpa olunur. Yüksək voltlu elektrik yanıqlarında və əzilmiş zədə (crush injury) inkişaf etmiş yanıqlı xəstələrdə fassiya altında da ödem ola biləcəyinə görə fassiotomiya lazım ola bilər.

Yanığın sahəsi 25%-dən çox olan xəstələrdə paralitik bağırsaq keçməməzliyi inkişaf edə biləcəyinə görə nazogastral intubasiya və aspirasiya lazım olur. Bağırsaqların peristaltikası bərpa olunduqda (3-5-ci günlərdə) zond çıxarılır.

Yanıq zamanı tüstü inhalyasiyası nəticəsində kimyəvi traxeobronxit inkişaf edə bilər. İnhalyasiya travması inkişaf etmiş xəstələrdə fısıltılı səs batıqlığı və qara bəlğəm müşahidə olunur. Bu əlamətlər 2-3-cü gün meydana çıxdığından diaqnozun və müalicənin gecikməsinə səbəb olur.

Larinqoskopla müayinədə iltihabi dəyişikliklər müəyyən olunarsa və nəfəs yolu obstruksiyası yaranma ehtimalı varsa endotraxeal intubasiya edilməlidir. İnhalyasiya travmasının müalicəsi simptomatikdir. Öskürmə, oksigen inhalyasiyası, fasiləli pozitiv təzyiqli tənəffüs və öksürərək nəfəs yolunu təmizləyə bilməyənlərə bronxoskop vasitəsilə fizioloji məhlul və antiseptiklə yuyulma tətbiq olunur. Bu xəstələrdə bronxopnevmoniya ölümə səbəb ola bilər.

Reanimasiyadan sonra maye balansının təmin olunması (48 saat sonra). Yanıqdan 48 saat sonra maye itkisi buxarlanan mayenin miqdarı ilə məhdudlanır. Bu miqdar 1cm³ x bədən çəkisi (kq) x yanıq səthi formulası ilə hesablanır. Müəyyən olunan miqdar 5%-li qlükoza məhlulu şəklində verilir. Buxarlanma ilə maye itkisi rast gəlməyən xəstələrdə hipernatriemiya inkişaf edir. Yanıqda hipernatriemiyanın digər səbəbləri - sepsis, osmotik diurez, şəkərsiz diabetdə olduğu kimi osmotik requlyasiya çatışmazlığı müşahidə olunur. Reanimasiya zamanı köçürülən mayedən sonra əmələ gəlmiş ödem və şişkinlik 3-10 gün sonra tədricən azalır. 3-cü gün başlayan ödem mayesinin damar yatağına geri dönməsi və diurezlə xaric olması venadaxili maye köçürülməklə kompensasiya edilməlidir. İlk 48 saatda hemoliz və toxumaların məhv olması ilə bağlı hiperkalsiemiya inkişaf edir. Ürək xəstələrindən başqa digərlərinin müalicəsinə ehtiyac yaranmır.

Yanıq yarasına qulluq.

1. 
   Sistematik qiymətləndirmə:
   

1. 
   Qan həcmi - yaranın sağalmasında ən önəmli faktorlardan biri qan dövranı hemotakriti 42-55%-də saxlanmağa çalışılmalıdır;
   
2. 
   Qidalanma. Xəstələrdə mənfi azot tarazlığının olması yaranın sağalmasını gecikdirir. Pis qidalanma təkcə yara sağalmasına deyil, immunitetə də mənfi təsir göstərir.
   

2. 
   Yanıq yarasında yerli istifadə olunan preparatlar:
   

1. 
   Sulfamilon məlhəmi. Bu preparat geniş spektrli olmaqla qram mənfi bakteriyalara təsir göstərir, lakin, stafilokoklara qarşı antimikrob təsiri zəifdir. Ən vacib xüsusiyyəti qaysaq altına antibakterial konsentrasiyada diffuziya edə bilməsidir. Hissəvi yanıqlarda məlhəmin tətbiq olunmasından sonra 20-30 dəqiqə müddətində ağrı hiss olunur. Xəstələrin 7%-də hiperhəssaslıq müşahidə oluna bilər. Məlhəm əlavə olaraq karbonat anhidrazanı inhibisiya edərək diurez (bikarbonat diurezi) ilə asidoz yaradır.
   
2. 
   0,5%-li AgNO₃ məhlulu. Bu preparatın da geniş antibakterial aktivliyi var. İnfeksiyalı yaraların üzərinə 10 qat steril bint dolanır və davamlı olaraq gümüş nitrat tökülərək isladılır. Bu proses ağrılı olmur və yanıq yarasından buxarlanma istiliyinin itməsini azaldır. Gümüş nitrat qapalı metod ilə tətbiq olunduğuna görə xəstənin erkən mobilizasiyasından əvvəl olur. Məhluldakı suyun buxarlanması ilə konsentrasiyanın artması nəticəsində sitotoksik səviyyə çata bilər. Qaysağın altına penetrasiya etmir. Gümüş nitrat sarğısı yaradan külli miqdarda Na, KCl, və Ca-u özünə çəkir. Bu səbəbdən elektrolit tarazlığı pozulmasın deyə əlavə elektrolit köçürülməlidir. Bəzi geniş yanıqlı xəstələrdə methemoqlobinemiya törədə bilər. Bundan əlavə gümüş nitrat xəstənin sağlam dərisini və toxunduğu bütün əşyaları qəhvəyi qara rəngə boyayır.
   
3. 
   Silverdin məhlulu - 1%-li gümüş sulfodiazin. Bu, sulfamilona nisbətən qaysağa zəif penetrasiya olur. Ağrısızdır, elektrolit, turşu-qələvi tarazlığını pozmur. Nadir hallarda hiperhəssaslıq və nitropeniya səbəbindən istifadəsi məhdudlaşdırılır. Pseudomonas aeruginosa-nın bəzi ştammlarına və Enterobacter clocea-ya zəif təsir göstərir. Buna baxmayaraq yanıqlarda ən çox yerli istifadə olunan preparatdır.
   
4. 
   Gentamisin məlhəmi. Bəzi antibiotiklərə rezistent olan bakteriyalara qarşı aktivlik göstərdiyindən spesifik olaraq istifadə olunmalıdır. Eyni zamanda sistemli təsiri ilə renal funksiya və eşitmə pozğunluğu yarada bilər.
   
5. 
   Povidon yod məlhəmi və spreyi. Effektli olması üçün gündə 3 dəfə istifadə olunmalıdır. Əlavə təsirləri yoxdur. Stafilokoklara təsir etmir.
   
6. 
   Nitrofurazon. Pseudomonas aeruginosa-ya qarşı təsirsiz, stafilokoklara qarşı təsirlidir.
   

Sonuncu iki dərman preparatı yağlı bint və sıx sarğı ilə tətbiq olunmalıdır.

3. 
   Poliklinika şəraitində müalicə edilən kiçik yanıqlar:
   

1. 
   Kiçik, ağırlaşmamış yanıqlar - həyati təhlükə yaratmadığı üçün və infeksion proses qoşulmadığından yerli müalicəyə ehtiyac yoxdur. Yaranın təmiz və steril sarğılarla bağlanması, yanığın dərinləşməsinin qarşısını alır və infeksiya inkişaf etmədən sağalmanı təmin edir.
   
2. 
   Kiçik, tam qalınlıqda (III dərəcə) yanıqlar. Bu yanıq yaralarının kənarları epitel ilə örtülür. Əgər qaysaq mövcuddursa, ayrıldıqdan sonra qreftlənə bilər. Sarğıda yağlı bintlər istifadə olunur. Sarğı həftədə 3 dəfə dəyişilməlidir. Nekrotik toxumalar kənarlaşdırılmalıdır.
   
3. 
   II dərəcəli yanıqlar. 14-21 günə sağalır. Yanığa qulluq olunmasa, dərinləşər və qreftə ehtiyac yaranar.
   
4. 
   Qreftləməyə göstərişlər. 21-28 günə sağalmayan 3 sm-dən geniş qranulyasiyalı yaralar qreftlənməlidir. Əgər ikincili sağalmanı gözləsək, kobud çapıq və kontrakturalar əmələ gələr.
   

4.