Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti magistratura məRKƏZİ Əlyazması hüququnda KƏRİmov taleh neman oğlunun «Dəyəri xarici valyuta ilə ifadə olunan aktivlərin və öhdəliklərin uçotu və hesabatı

Cədvəl 1.3.1

Faizin effektiv dərəcəsi tətbiq edilməklə amortizasiya olunmuş dəyərin hesablanması

İl	İlkin dəyəri	10% dərəcəsi ilə faiz	Amortizasiya olunmuş dəyər
1 il 2 il 3 il 4 il 5 il	30 000 33 000 36 300 39 930 43 923	3000 3300 3630 3993 4392	33 000 36 300 39 930 43 923 48 315

Əgər maliyyə aktivi dördüncü qrupa aid edilirsə, onda onun sonrakı qiymətləndirilməsi ədalətli dəyərlə aparılır.

Misal 1.3.13. Maliyyə aktivi ilkin olaraq 10 000 dollara əldə olunmuşdur və üstəgəl 100 dollar komisyon xərci çəkilmişdir. İlkin olaraq həmin aktiv 10 100 dollar məbləğində tanınacaqdır. Növbəti gün hesabat ilinin sonudur və bu zaman aktivin kotirovka olunan qiyməti 10 000 dollar təkşkil edir. Aktiv satılmış olsaydı, onun satışı ilə əlaqədar 200 dollar komisyon xərci olardı. Ancaq komisyon xərcinin nə qədər olmasından asılı olmayaraq, həmin aktivin hesabat dövrünün sonuna ədalətli dəyəri 10 000 dollar təşkil edəcəkdir, 100 dollar məbləğində olan zərər isə kapitalda tanınır.

MHBS 39 və MMUS 36-ya əsasən bütün maliyyə öhdəlikləri ilkin olaraq tanınan zaman ədalətli dəyərlə əks etdirilməlidir. Ancaq əgər maliyyə öhdəlikləri ədalətli dəyərlə mənfəət və zərərlər vasitəsilə qiymətləndirilmirsə, onda onlar ədalətli dəyər, üstəgəl sövdələşmə xərcləri ilə qiymətləndirilməlidir. İlkin tanınmadan sonra şirkət özünün bütün maliyyə öhdəliklərini effektiv faiz metodunu tətbiq etməklə amortizasiya olunmuş dəyərlə əks etdirməlidir. Bu qayda aşağıdakı maliyyə öhdəlikləri üçün istisnalıq təşkil edir:

(a) mənfəət və zərərlər vasitəsilə ədalətli dəyərlə qiymətləndirilən maliyyə aktivləri;

(b) maliyyə aktivinin verilməsi onun tanınmasının dayandırılması altına düşmədiyi zaman yaranan maliyyə öhdəliyi;

(c) maliyyə qarantiyaları müqavilələri;

(ç) ssudanın bazar üzrə olan faiz dərəcəsindən aşağı olan dəyərlə verilməsi haqda razıdaşmalar (sazişlər).

Beləliklə, biz aktivlərin və öhdəliklərin xarici valyuta ilə yenidən hesab­lan­masından əvvəl ilkin və sonrakı qiymətlərinin necə formalaşdırıldığını nə­zərdən keçirdik. Əməliyyatların, aktivlərin, öhdəliklərin, gəlirlərin və xərclərin, hansılar ki, xarici valyuta ilə əks etdirilmişlər, funksional valyutaya çevrilməsi prinsipləri, qaydaları və metodları MHBS 21 və MMUS 22-nin müddəalarına əsasən tənzimlənir. Belə ki, həmin standartlara görə xarici valyuta ilə olan əməliyyatlar funksional valyuta ilə ilk dəfə, həmin əməliyyatların baş verdiyi tarixə funksional valyuta ilə xarici valyuta arasında olan cari valyuta məzənnəsinin xarici valyuta ilə olan məbləğə tətbiqi yolu ilə uçota alınmalıdır.

Hesabat ilinin sonuna:

• 
  xarici valyuta ilə olan bütün pul maddələri (maliyyə aktivləri və öhdəlikləri) son (bağlanma) məzənnəsi istifadə olunmaqla yenidən hesablanmalıdır;
  
• 
  xarici valyuta ilə olan və tarixi (ilkin) dəyərlə uçota alınmış bütün qeyri-pud aktivləri və öhdəlikləri, onların ilkin tanınması zamanı (əməliyyat tarixinə) olan mübadilə məzənnəsi ilə yenidən hesablanmalıdır;
  
• 
  xarici valyuta ilə ifadə olunan və ədalətli dəyərlə qiymətləndirilmiş qeyri-pul aktivləri ədalətli dəyərin müəyyən olunduğu tarixə mövcud olan mübadilə məzənnələri ilə yenidən hesablanmalıdır.
  

Yenidən hesablanma zamanı yaranan məzənnə fərqləri ya mənfəət və zərərlərə, ya da kapitala aid edilməlidir. Bu və ya digər məzənnə fərqinin mənfəət və zərərdə, yaxud da kapitalda əks etdirilməsi qaydaları da MHBS 21 və MMUS 22 ilə tənzimlənir.

Növbəti fəsildə əməliyyatların, aktivlərin və öhdəliklərin hansı mübadilə məzənnələri ilə ilkin əks etdirilməsini, sonradan yenidən hesablanmasını, uçot və hesabatda nəticələrin necə əks etdirilməli olduğunu nəzərdən keçirək.