Partiya sisteml
ərinin təşəkkülü yollarını tədqiq edən ilk
politoloq Moris Dyuverje hesab olunur.Seçki il
ə partiya sisteminin
qarşılıqlı əlaqəyə malik olduğunu sübut etmək məhz ona
m
əxsusdur.Dyuverje Partiya sistemlərini araşdırarkən “üç sosial
qanunu” işləyib hazırlamışdır:
108
1.Proporsional seçki sistemi bir-birind
ən asılı olmayan, sərt
daxili struktura malik çoxlu partiyalarla s
əciyyələnən çoxpartiyalı
sistemin yaranmasına gətirib çıxarır
2.
İki turda keçirilən majoritar səsvermə sistemi qarşılıqlı
əlaqələrə və kompromislərə can atan, öz mövqeyini çevikliklə
d
əyişə bilən bir neçə partiyanın mövcud olduğu partiya sisteminin
meydana g
əlməsinə şərait yaradır.
3.Bir turda keçiril
ən majoritar səsvermə sistemi iki partiyanın
r
əqabətdə olduğu partiya sisteminin formalaşmasını şərtləndirir.
Birpartiyalı, ikipartiyalı və çoxpartiyalı sistemlər adətən,
müxt
əlif siyasi rejimlərə malik olan ölkələrdə təşəkkül tapır.Belə bir
c
əhəti qeyd etmək vacibdir ki, cəmiyyətin demokratikləşməsi
s
əviyyəsi heç də bilavasitə partiya sistemlərinin tipi ilə bağlılıq kəsb
etmir.Lakin h
ər halda XX əsrin siyasi tarixi təsdiqləyir ki,
çoxpartiyalılıq (əgər o deklorativ xarakter daşımırsa) cəmiyyətin
siyasi h
əyatının, ümumiyyətlə, onun bütün sferalarının demokratik-
l
əşməsi üçün əlverişli şərait yaradır.
Çoxpartiyalı sistemin mövcudluğu kompleks amillərlə: sosial,
milli, ideoloji, dini, tarixi v
ə təsisatlı amillərlə şərtlənir. Partiya
sisteml
əri sosial maraqları və siyasi baxışları qruplaşdırır, onlara
yerli v
ə ümummilli səviyyədə özünü ifadə imkanı yaradır, ictimai-
siyasi qüvv
ələri, o cümlədən seçiciləri təşkil edir, onların nüma-
y
əndəli orqanlara deputatların irəli sürülməsində və istiqamət-
l
əndirilməsində yardımçı olur.Siyasi nöqteyi-nəzərdən demək olar
ki, partiya sisteml
əri hakimiyyətin həyata keçirilməsinin ikinci
yoludur.Çoxpartiy
alılıq bilavasitə sosial təbəqələrlə bağlıdır və
onların müxtəlifliyini əks etdirir.Eyni zamanda çoxpartiyalılığın
mövcudluğu siyasətdə qrup mənafelərinin çoxcəhətliliyinin təmsil
olunmasının optimal imkanları və siyasi koalisiyanın potensialının
reallaşması, sosial münaqişələrin həlli üçün zəruridir.Onun neqativ
t
ərəfi isə mənafelərin aqreqasiyası (ümumiliyi) ilə parlament
çoxluğunun sabitliyinə qarşıdurma mənbəyi olmasıdır.Müasir
dövrd
ə siyasi partiyaların və partiya sistemlərinin strukturunun yeni
109
istiqam
ətdə inkişafı və onların kütlələrə real təsirinin güclənməsi ilə
bağlı partiya sistemlərinin tərəqqisində özünəməxsus, spesifik
meyll
ər üzə çıxar.
Dostları ilə paylaş: |