Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyi Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti kurs iŞİ

2.2. İstifadə olunan əsas avadanlıqların quruluşu və iş prinsipi.
Buxarlanmış duz əvvəllər mexaniki üsulla alınırdı. Qurğu uzunluğu 15-20 m, eni 8-10 m və dərinliyi 0,4-0,5 m olan açıq düzbucaqlı su anbarları şəklindədir. Onlar 6-8 mm qalınlığında qazan poladdan hazırlanmışdır. Çarşafın altında bir soba yerləşdirilir(alovun temperaturu 1000-1200 ° C). Duzlu su qalığının başlanğıcında (18-20 sm səviyyəsində) çökən CaCO₃ və CaSO₃ çöküntüləri dırmıqlarla tigedən çıxarılır, sonra süfrə duzu periodik olaraq çıxarılır. İncə kristal duz 90-100°C-də, qaba kristal duz 50-60°C temperaturda (məhsuldarlığı 10 dəfə daha az təcrid olundu).
İlkin duzlu su konsentrasiyası 300 q NaCl/l (25% NaCl) və buxarlanma dərəcəsi (1 m² səthdən 1 saat ərzində 11-12 kq su), gündə duzun çıxarılması 80-100 kq/m² təşkil etmişdir. 24-25 və 15-16% NaCl ilkin konsentrasiyaları üçün ekvivalent yanacaq sərfi 1 ton hazır məhsul üçün 0,45-0,5 və 1,1-1,2 ton təşkil etmişdir. Vakuum buxarlanması indi mayenin güclü məcburi və ya təbii dövriyyəsi olan buxarlandırıcılarda geniş istifadə olunur. Yeni üsul orijinaldan qat-qat sərfəlidir, çünki qızdırılan buxarın istiliyindən tam istifadə edir və daha az əmək tələb edir. Lakin vakuum aparatlarında daha incə duz alınır.
Duzlu suların vakuum buxarlanması zamanı qızdırıcı boruların səthlərində həll olunan və həll olunmayan maddələr çökür. Buna görə də aparatlar gündə 1-2 dəfə su ilə yuyulur və 7-10 gündən bir dəfə kimyəvi və ya mexaniki üsulla sıx strukturlu şkala ilə təmizlənir. Bundan əlavə, vakuum buxarlanma zamanı duzların Ca²⁺ və SO₄ ^2-ionlarından hərtərəfli ilkin təmizlənməsi aparılır.

Daxili (a) xarici (b) sirkulyasiya nasosları olan buxarlandırıcılar (şəkil 3).

Buxarlandırıcılar daxili və xarici sirkulyasiya nasosları ilə gəlir.

2,5-4 m/san optimal diapazonda mayenin hərəkət sürəti daxili pərvanenin (şəkil 3, a) və ya xarici nasosun (şəkil 3, b) köməyi ilə əldə edilir. Daha böyük kristallar (ölçüsü -2 mm-ə qədər) əldə etmək üçün duz pulpası təsnif edilir (kiçik duz kristalları olan duzlu su buxarlandırıcıya qaytarılır) və ya buxarlandırıcıda baş verən həddindən artıq doyma (1,6 q/a qədər) təyin edilir. Kristalizatorda daha kiçik kristalların təbəqəsi ilə aradan qaldırılır. Təmizlənməmiş duzlu sular buxarlandırıcılarda buxarlandıqda, qızdırıcı səthlərin qazıyıcı və fırçalarla mexaniki təmizlənməsindən istifadə olunur. Onlar həmçinin təzyiq altında duzlu suların həddindən artıq istiləşməsinə, sonra isə vakuum altında buxarlanmasına istifadə edirlər. Nəticədə miqyas yerinə kalsium sulfat suspenziyası əmələ gəlir. Bəzən (NaCl-nin kristallaşmasından əvvəl) çirki aradan qaldırmaq üçün CaSO₄və CaCO₃ kristalları duzlu suya daxil edilir.
Son zamanlarda, sualtı yanma aparatları duzlu suların buxarlanması üçün bir qayda kimi geniş yayılmışdır. Belə aparatın prototipi N. S. Spirin və M. A. Bedyux tərəfindən Kaluş kalium zavodunda layihələndirilmiş və sınaqdan keçirilmişdir (şək. 4.). Nisbətən sadə və ucuzdur. İçindəki istilik ötürmə prosesi çox intensiv gedir. Köpükləmə zamanı isti qazlar buxarlanan mayenin temperaturunu cəmi 2-4°C aşan temperatura qədər soyudur. Bu aparatın istilik səmərəliliyi 90% təşkil edir. Qeyd etmək lazımdır ki, dəniz konsentratları zavod aparatlarında buxarlandıqda onun sabit bölgəsində (NaCl məhsuldarlığı 70%-dən az) deyil, həm də leventin tutduğu metastabildə (99,80, -99,91% NaCl) buraxılması müşahidə olunur.(NaCl məhsuldarlığı 92,6%-ə qədər olan)

Sualtı yanma aparatı (Şəkil 4).

Duz isti hava və ya tüstü qazları ilə fırlanan tamburlu quruducularda və asma yataq aparatlarında qurudulur. Birinci halda, sentrifuqadan sonra duzun nəmliyi 4-5% -dən 0,2-0,4% və daha aşağı, ikinci halda, 0,03 ağırlığa qədər azalır.(65-70%). Bəzi Amerika zavodlarında filtrasiya və duz qurutma vakuum filtr quruducuda birləşdirilir. Quruduqdan sonra duz silindrik fırlanan ekranlarda süzülür. Sonra lentli konveyerin köməyi ilə incə quru duz anbarın qablaşdırma şöbəsinə daxil olur.

FƏSİL III
Hesabat. Saatlıq məhsuldarlığın hesablanması.

Məhsuldarlıq – 26200 ton/il

Qurğunun əsaslı təmirə dayandığı müddət – 30 gün
Qurğunun cari təmirə dayandığı müddət – 10 gün
Cəmi: 30+10=40 gün.
Qurğunun il ərzində işlədiyi müddət: 325 gün.
Qurğunun saatlıq məhsuldarlığını hesablayaq:

NƏTİCƏ

1. Natrium xlorid xörək duzu, yaxud süfrə duzu kimi tanınır. Ən geniş tətbiq sahəsi qida sənayesindədir. Natrium xloriddən həmçinin konservant kimi də istifadə edilir.
2. Natrium xlorid almaq üçün xammal mənbələri duzlu sular və qaya duzlarıdır. Duzlu sular bir neçə formada – dəniz suyu, ocean suyu, göl suyu və yeraltı sular şəklində rast gəlinir. Həmçinin qaya duzlarından da natrium xlorid alınır. Həmin süxurları həll etməklə biz duzları ayıra bilirik.
3. Natrium xlorid ağ rəngli, qoxusuz, kristal maddədir. Suda həll olunur (0°C- də 35.6q/100q və 100°-də 39.2q/100q). Alkoqolda az həll olur, lakin konsentratlı xlor turşusunda həll olmur. 800°C-də əriyir və bu qaynama nöqtəsindən bir qədər yuxarı olan 1413°C temperaturda buxarlanmağa başlayır.
4. Natrium xlorid məşiətdə əsasən qida kimi əsasən yodlaşdırılmış halı ilə istifadə edilir. Yodlaşdırılmış xörək duzu zob xəstəliyinin qarşısını alır.
5. Buxarlanmış duzun istehsalı dörd mərhələdən ibarətdir:
1) duzlu suların alınması;
2) onların təmizlənməsi;
3) duzlu suların buxarlanması;
4) duzun qurudulması və saxlanması
ƏDƏBİYYAT

• 
  Теоретические основы процессов переработки галургического сырья : учеб. пособие для хим.-технол. спец. вузов / В.И. Ксензенко, Г.Н. Кононова. 1982. 234-251
  
• 
  Здановский А. Б . Галургия. Изд-во «Химия», Л., 1972. 254-287.
  

• 
  Adshead, S. A. M. Salt and Civilization. New York: St. Martin’s Press, 1992