Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatına

Epitet. Aşıq Hüseynin şeirlərində məcazın növlərindən biri olan epitetlər də çoxdur. Bəlli olduğu kimi, epitet məcazın nisbətən mürəkkəb formasıdır. İşlənmə dairəsinin genişliyinə görə də diqqəti çəkir. Nümunələrə nəzər salaq:
Həzarat, yaxşı baxın,

Qarşıda duran gözələ.

Naz satan, müjgan atan,

Qaşları kaman gözələ (1,87).
Yaxud:
Ağızda mirvari dişi

Qaymaq dodağa yaraşır.

Zərəfşan xalları var

Büllur buxağa yaraşır (1,87).
Yaxud:
Yanağın laləsi saralıb, solmaz,

Şahmar zülfün çalan kimsə sağalmaz (1, 41).
Yaxud:
Dizimin taqəti, gözümün nuru,

Aşiqinəm, ay xatalı ceyranım!

Lalə yanağına, əl-ayağına,

Nə düzübsən xəttü-xalı, ceyranım! (1, 43)

Məlumdur ki, Azərbaycan ədəbiyyatında geniş yayılmış və müxtəlif sə­nətkarların əsərlərində müşahidə edilən bir sıra qəlibləşmiş epitetlər vardır: kaman qaşlı, lalə yanaqlı, büllur buxaqlı və s. Yuxarıda qeyd etdiyimiz nümu­nələrdən aydındır ki, Aşıq Hüseynin şeirlərində bu cür uğurlu epitetlər – mü­qəyyəd epitetlər çoxdur. Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, sonuncu – Nə düzübsən xəttü-xalı, ceyranım! misrasında bədii sual və xitab da fikrin emosional çat­dırılması baxımından diqqəti çəkir. Xitablardan istifadə sənətkarın şeirlərində, ümumiyyətlə, çoxluq təşkil edir:
Qasid, görsən, bu dərdimi de yara,

Sinəm üstü düyünlüdür de yara (1,61).

Təşbeh məcazın sadə növlərindən biridir. Epitetlərdən fərqinə gəlincə, epitetlər bir sözə qüvvətləndirici başqa söz əlavə etmək yolu ilə düzəlirsə, təşbeh iki əşya arasında oxşar əlamət tapmaq yolu ilə yaranır. Aşıq Hüseynin yaratdığı maraqlı təşbeh nümunələrinə nəzər salaq:
Tellərin dönüb kəməndə,

Gözəllər olub şərməndə.

Siyah zülfün dal gərdəndə

Hör, başına dolandığım (1, 16).

Yaxud:
Şəkər sözün ürəyimə yayıldı,

Zənbur kimi şəhdin şana gələndə (1, 27).

Yaralı bülbüləm, qaldım budaqda,

Söyünəm, sözlərim dildə, dodaqda (1, 48).

Bu nümunələrdə tellərin kəməndə bənzədilməsi və ya aşığın yaralı bülbülə bənzədilməsi ilə məcaz yaradılmışdır.
Dərya olan dərdim, Qaf olan qəmim,

Atıbdı qürbətə, yad elə məni (1,71).

Yaxud:
Dodağı süd qaymağı,

Şəkər zülalından betər.

Dil şirin, dəhan şəkər,

Təbrizin balından betər (1,88).

Göründüyü kimi, bu misralarda daha uğurlu məcazlar müşahidə edirik.