Азярбайжан республикасы тящсил назирлийи азярбайжан дювлят игтисад университети

Şəkil 3. Yaradıcı fərdin istehsal−istehlak modeli:

a) istehsal−istehlak əyrisi; b) istehsal−istehlak məsrəfləri əyrisi
Gəlir – I ilə, kreativ rifah (istehsal−istehlak məhsulu) – W ilə, yaradıcılıq hüdudu – W₀ ilə işarə olunmuşdur. İstehsal−istehlak məsrəfləri funksiyası kreativ rifahın təmin olunması üçün sərf edilməli olan gəlirin kreativ rifahın həmin kəmiyyətindən asılılığını ifadə edir. Bu funksiya istehsal−istehlak funksiyasının tərsidir, ona görə də həmin funksiyaların qrafikləri birinci koordinat bucağının tənböləninə nisbətən simmetrikdir. İstehsal−istehlak məsrəfləri əyrisi şəkildə əks etdirilmişdir. İstehsal−istehlakın son məsrəfləri kreativ rifahın bir vahid artması üçün zəruri olan gəlir artımıdır. Kreativ rifah artdıqca son məsrəflər də artır və kreativ rifah hüdud qiymətinə yönəldikdə o da sonsuzluğa yönəlir. Bu o deməkdir ki, fərdin yaradıcılıq potensialı tükənmişdirsə, heç bir əlavə gəlir onun rifahının artımını təmin edə bilməz.

İstehsal−istehlak funksiyasına tərif verilərkən ehtimal olunurdu ki, gəlir əldə olunması fərddən hər hansı vaxt sərfi tələb etmir. Lakin praktikada belə vəziyyətə az-az rast gəlinir. Biz burada ehtimal edək ki, gəlir əldə etmək üçün fərd öz vaxtını yaradıcı əmək deyil, sadə əmək formasında sərf etməyə məcburdur.

Gəlirin qiyməti hər bir fərdin bir manat gəlirini təmin edən sadə əməyin müddətidir. Gəlirin qiyməti sadə əməyin ödənilməsi dərəcəsinin tərsi olan kəmiyyətdir. Buna görə də o, pul vahidinə bölünmüş zaman vahidləri ilə ölçülür. Gəlirin dəyəri − C gəlirin qiyməti − q ilə onun kəmiyyətinin − I-nin hasilinə bərabərdir:

C = q x I.

Bu göstərici zaman vahidləri ilə ölçülür.

Nəzərdən keçirdiyimiz və gəlirin mənbəyinin sadə əmək olduğu halda fərdin kreativ rifahı − W_n istehsal−istehlak funksiyasının qiyməti − W ilə gəlirin dəyəri arasında fərqə bərabərdir:

W_n = W – C.

Yaradıcı fərdin tarazlığı onun kreativ rifahının maksimum olduğu vəziyyətdir. Bu halda tarazlıq şərtini almaq üçün funksiyasının törəməsini sıfıra bərabər edirik və aşağıda göstəriləni alırıq:

MW = q,

burada MW – gəlirin son məhsuludur. Beləliklə, fərd sadə əməyin elə müddətini seçməlidir ki, gəlirin son məhsulu gəlirin qiymətinə bərabər olsun.

Şəkildə gəlirin dəyər funksiyası C şüası ilə təsvir edilmiş, onun absis oxuna əyilmə bucağının tangensi gəlirin qiymətinə bərabərdir. Kreativ rifahın maksimal kəmiyyəti AB kəsik xəttinin uzunluğu ilə ifadə olunur, tarazlı gəlir I ilə işarə edilir. Şəkildə E tarazlıq nöqtəsi gəlirin son məhsulunun azalan əyrisi ilə gəlirin qiymətinə uyğun üfüqi xəttin kəsişməsindən yaranır. Kreativ rifahın maksimal kəmiyyəti ştrixlənmiş əyrixətli üçbucağın sahəsi ilə ifadə olunur.



Şəkil 4. Yaradıcı işçinin tarazlığı

Yaradıcı işçinin tarazlıq şərti formasına və iqtisadi məzmununa görə ənənəvi iqtisadiyyatda istehsalçının və istehlakçının tarazlıq şərtləri ilə oxşardır. Birinci halda o, əməyin son məhsulu ilə əmək haqqı dərəcəsi arasında bərabərliklə, ikinci halda isə son faydalılıq ilə istehlak edilən nemətin qiyməti arasında bərabərliklə ifadə edilir. Cədvəldə informasiya mikroiqtisadiyyatında və ənənəvi mikroiqtisadiyyatda iqtisadi subyektin tarazlığının əsas xarakteristikaları göstərilmişdir.